Spis treści:
- Czym jest benzoesan sodu?
- Szkodliwość benzoesanu sodu
- W jakich produktach występuje benzoesan sodu? Zastosowanie
- Czy benzoesan sodu jest zdrowy?
Czym jest benzoesan sodu?
Benzoesan sodu to popularna substancja konserwująca, stosowana m.in. w przemyśle spożywczym. Benzoesan sodu oznaczany jest jako dodatek do żywności E211. Ma działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze. Jest stosowany do konserwowania żywności i napojów w celu przedłużenia ich trwałości, poprzez hamowanie wzrostu bakterii, pleśni i drożdży. Benzoesan sodu pomaga także zachować świeżość żywności, zapobiegając zmianom koloru, smaku, pH i struktury.
Z czego powstaje benzoesan sodu?
Benzoesan sodu jest solą kwasu benzoesowego. Jest to rodzaj soli chemicznej, która nie jest taką samą solą jak sól kuchenna. Proces produkcji benzoesanu sodu polega na reakcji kwasu benzoesowego z wodorotlenkiem sodu. Reakcja ta prowadzi do utworzenia benzoesanu sodu oraz wody. Kwas benzoesowy sam w sobie jest dobrym środkiem konserwującym, jednak połączenie go z wodorotlenkiem sodu pomaga mu rozpuścić się w produktach. Benzoesan sodu ma postać krystalicznego proszku, który jest dobrze rozpuszczalny w wodzie, pozbawiony smaku i zapachu. Nie dostarcza kalorii i nie podnosi poziomu cukru we krwi.
Benzoesan sodu działa synergicznie z azotynem sodu i sorbinianem potasu. Te konserwanty spożywcze działają hamująco na wzrost mikroorganizmów w żywności, wzmacniając nawzajem swoje właściwości konserwujące. Stosowanie benzoesanu sodu razem z azotynem sodu i sorbinianem potasu pozwala na dodanie do produktu mniejszej dawki benzoesanu sodu, co zwiększa bezpieczeństwo jego stosowania.
Szkodliwość benzoesanu sodu
Benzoesan sodu nie jest szkodliwy dla większości osób, jeśli spożywa się go w ilościach zalecanych przez FDA (Agencję ds. Żywności i Leków). Dopuszczalna dawka (ADI) benzoesanu sodu wynosi 0-5 mg na kg masy ciała na dobę. Taką ilość można spożywać codziennie, przez całe życie, nie ponosząc przy tym negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Benzoesan sodu jest konserwantem ogólnie uznawanym za bezpieczny i może być stosowany jako środek antybakteryjny, poprawiający smak i zapach produktów spożywczych. Benzoesan sodu nie kumuluje się w organizmie i jest wydalany wraz z moczem, zwykle w ciągu 6 godzin od jego spożycia.
Według FDA, zanim wystąpią problemy zdrowotne po spożyciu benzoesanu sodu, konieczna jest ekspozycja na około 180-krotność dawki benzoesanu sodu, jaką spożywa przeciętny człowiek na co dzień.
Czy benzoesan sodu E211 jest rakotwórczy?
Benzoesan sodu jest uważany za bezpieczny, ale naukowcy zbadali, że zmieszanie go z kwasem askorbinowym (witaminą C) i wystawienie na działanie wysokich temperatur lub światła, powoduje negatywne skutki uboczne. W takich okolicznościach benzoesan sodu zamienia się w benzen (substancję chemiczną, która może powodować raka). Napoje dietetyczne (bez dodatku cukru) są bardziej podatne na tworzenie się benzenu, ponieważ cukier zawarty w zwykłych napojach gazowanych może ograniczać jego powstawanie. Benzen występuje naturalnie i może być wynikiem działalności człowieka. Pożary lasów i wulkany wytwarzają benzen. Jest on obecny również w benzynie i dymie papierosowym.
W latach 90. FDA dowiedziała się, że w niektórych, gazowanych napojach bezalkoholowych występuje benzen. Jest to wynikiem stosowania przez producentów benzoesanu sodu w połączeniu z kwasem askorbinowym. Od 2005 roku FDA przetestowała ponad 200 napojów bezalkoholowych na zawartość benzenu. W 10 produktach stwierdzono obecność benzenu powyżej poziomu uznawanego za bezpieczny. Rząd współpracował z producentami, aby w razie potrzeby ulepszyć ich receptury. Nowe formuły zostały przetestowane i wszystkie spełniły standardy bezpieczeństwa.
Na ten moment FDA stwierdza, że niski poziom benzenu w napojach nie stwarza zagrożenia dla zdrowia. Potrzebne są jednak dalsze, długoterminowe badania oceniające związek między regularnym spożywaniem małych ilości benzenu a ryzykiem rozwoju raka.
Czy benzoesan sodu jest bezpieczny dla kobiet w ciąży?
Kobiety w ciąży powinny ograniczyć stosowanie benzoesanu sodu, ze względu na jego potencjalne, toksyczne działanie na płód. W niektórych badaniach benzoesan sodu wykazywał szkodliwy wpływ na tkanki wątroby, zarówno u płodów, jak i matek. Przy zastosowaniu bardzo wysokich dawek benzoesanu sodu (280 i 560 mg/kg masy ciała na dobę) stwierdzano deformacje płodu, m.in. wady kończyn, kręgosłupa i krwotoki skórne. Warto jednak zaznaczyć, że dawki stosowane w badaniach były bardzo wysokie i ciężko byłoby dostarczyć je wraz ze standardową porcją produktów, spożywanych na co dzień.
Benzoesan sodu a alergie pokarmowe
Niewielki procent osób może wykazywać nadwrażliwość na konserwanty, w tym benzoesan sodu. Mogą pojawić się u nich reakcje alergiczne, takie jak swędzenie i zaczerwienienie skóry, obrzęk, pokrzywka i trądzik różowaty.
Benzoesan sodu może przyczyniać się do zaostrzenia objawów chorobowych w astmie aspirynowej u osób, które wykazują nadwrażliwość na aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Osoby cierpiące na astmę aspirynową powinny unikać spożywania benzoesanu sodu, jeśli występują u nich niepożądane reakcje alergiczne.
Benzoesan sodu a ADHD
Osoby pijące napoje zawierające duże ilości benzoesanu sodu, takie jak napoje gazowane, zgłaszały nasilenie objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). W jednym badaniu 3-letnim dzieciom podawano napoje zawierające benzoesan sodu w ilości 45 mg/dzień. Zaobserwowano wzrost nadpobudliwości, które ustały po odstawieniu napojów z benzoesanem sodu. U osób z ADHD zaleca się unikanie spożywania produktów bogatych w benzoesan sodu.
Benzoesan sodu - wpływ na płodność
Wykazano, że benzoesan sodu wpływa na zmniejszenie ruchliwości plemników i powoduje ich redukcję nawet o 50%, w porównaniu do grupy kontrolnej. Badanie to przeprowadzono jednak na szczurach i wykorzystano w nim bardzo wysokie dawki benzoesanu sodu - min. 200 mg/kg masy ciała na dobę. W innym badaniu, również na szczurach, po podaniu benzoesanu sodu w ilości 100 mg/kg mc na dobę przez 28 dni, zaobserwowano upośledzenie jakości nasienia i funkcji endokrynnej jąder. Sprawdzono też wpływ benzoesanu sodu na poziom hormonów płciowych - FSH, LH i wolnego testosteronu. Przy dawce benzoesanu sodu 280 mg/kg mc na dobę, nastąpił spadek poziomu tych hormonów. Badania przeprowadzano jednak na szczurach lub wyizolowanych komórkach, używając bardzo wysokich dawek, dlatego potrzebne są dalsze badania na ludziach, aby potwierdzić związek między benzoesanem sodu a negatywnym wpływem na płodność człowieka.
Benzoesan sodu a stan zapalny w organizmie
Benzoesan sodu może powodować stany zapalne w organizmie, jeśli jest spożywany w nadmiernych ilościach. Stres oksydacyjny i związane z nim procesy zapalne są powiązane z wieloma chorobami. Podwyższony poziom stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych obserwuje się m.in. w chorobach neurodegeneracyjnych, nowotworach, chorobach dróg żółciowych i nerek, cukrzycy i chorobach układu krążenia. Do tej pory przeprowadzano badania na zwierzętach i wyizolowanych komórkach, przy zastosowaniu bardzo wysokich dawek. Potrzebne są dalsze badania potwierdzające wpływ benzoesanu sodu na rozwój stanów zapalnych w organizmie człowieka.
W jakich produktach występuje benzoesan sodu? Zastosowanie
Benzoesan sodu wykazuje najlepsze działanie po dodaniu do kwaśnych produktów, ale nie tylko. Najczęściej dodaje się go do:
- majonezów,
- margaryny,
- ogórków konserwowych,
- soków,
- wina,
- przypraw,
- napojów gazowanych,
- dżemów,
- galaretek,
- przecierów pomidorowych,
- oliwek,
- marynowanych śledzi,
- jogurtów owocowych,
- piwa,
- warzyw w puszkach i sałatek.
Benzoesan sodu nie występuje naturalnie, ale kwas benzoesowy (z którego powstaje benzoesan sodu) można znaleźć w przyrodzie w wielu produktach, takich jak cynamon, grzyby, żurawina, jagody, goździki, śliwki i jabłka.
Oprócz dodatku do żywności, benzoesan sodu wykorzystuje się również m.in. w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym.
Benzoesan sodu w napojach gazowanych
Benzoesan sodu jest często stosowany jako środek konserwujący w napojach bezalkoholowych. Zwiększa on kwasowość napoju oraz wydłuża jego okres przydatności do spożycia. W napojach typu cola trzema powszechnymi konserwantami są: benzoesan sodu, benzoesan potasu i sorbinian potasu. Do niektórych napojów gazowanych nie dodaje się benzoesanu sodu, zastępując go benzoesanem potasu.
Zawartość benzoesanu sodu w żywności
Maksymalna, dozwolona ilość benzoesanu sodu w żywności i napojach wynosi 0,1% wagi produktu. Jeśli benzoesan sodu występuje w produkcie, należy go uwzględnić na liście składników pod nazwą E211 lub jako “benzoesan sodu”. Poniżej znajdziesz ilości benzoesanu sodu, występujące w przykładowych produktach spożywczych:
- napoje gazowane: 150-200 mg/litr,
- konserwy owocowe: 200-500 mg/kg produktu,
- soki owocowe: 200-300 mg/litr,
- konfitury i dżemy: 200-500 mg/kg produktu,
- produkty cukiernicze (ciasta, muffiny, drożdżówki itp.): od kilku do kilkudziesięciu mg/kg produktu, w zależności od receptury,
- przetwory warzywne (np. kapusta lub ogórki kiszone): 200-500 mg/kg produktu.
Czy benzoesan sodu jest zdrowy?
Benzoesan sodu spożywany w bezpiecznych dawkach nie ma negatywnego wpływu na zdrowie. Powinni na niego uważać głównie alergicy, kobiety w ciąży i osoby z ADHD. Warto pamiętać, aby nie łączyć go razem z witaminą C, ponieważ tworzy się wtedy benzen, który jest związkiem rakotwórczym. Benzoesan sodu może mieć potencjalne zastosowanie terapeutyczne w leczeniu chorób, takich jak zaburzenia depresyjne, schizofrenia, zaburzenia ze spektrum autyzmu, choroba Alzheimera czy stwardnienie zanikowe boczne.
Benzoesan sodu a zaburzenia depresyjne
Benzoesan sodu może mieć pozytywny wpływ na osoby z dużymi zaburzeniami depresyjnymi (MDD). Wykazano, że wstrzyknięcie benzoesanu sodu szczurom zwiększa poziom dopaminy w ich korze czołowej. Przeprowadzano również badania na ludziach. W jednym opisie przypadku pacjent z MDD otrzymywał benzoesan sodu w ilości 500 mg/dobę. Zaobserwowano u niego poprawę w zakresie objawów depresyjnych. Potrzebne są jednak dalsze badania w tym temacie.
Benzoesan sodu w schizofrenii
Benzoesan sodu może mieć działanie terapeutyczne również w schizofrenii. W jednym badaniu klinicznym testowano benzoesan sodu jako leczenie wspomagające pacjentów chorych na schizofrenię, którzy otrzymywali sarkozynę (substancję stosowaną wspomagająco przy terapii schizofrenii). Sarkozyna nie spowodowała poprawy u tych pacjentów, jednak połączenie tej substancji z benzoesanem sodu poprawiło ich zdolności poznawcze. Benzoesan sodu podawano w dawce 1 g/dobę przez 12 tygodni. W innym badaniu benzoesan sodu, w ilości 1000 mg/dobę, podawano jako terapię wspomagającą u pacjentów chorych na przewlekłą schizofrenię, którzy otrzymywali standardowe leczenie tej choroby. Wykazano, że benzoesan sodu może być skuteczny jako terapia wspomagająca u tych pacjentów.
Benzoesan sodu w chorobie Alzheimera
Zbadano również wpływ benzoesanu sodu na osoby z chorobą Alzheimera. Pacjenci z łagodną chorobą Alzheimera i łagodnymi zaburzeniami poznawczymi dostawali benzoesan sodu, w dawce 250-750 mg/dobę, przez 24 tygodnie. Okazało się, że benzoesan sodu działał korzystnie na poprawę funkcji poznawczych, a także na ogólny stan pacjentów. Benzoesan sodu hamuje również degradację tryptofanu. U pacjentów z chorobą Alzheimera zmniejsza się poziom tryptofanu, a niski poziom tryptofanu jest odpowiedzialny za zaburzenia funkcji poznawczych. Wykazano również, że benzoesan sodu ma korzystne działanie na pacjentów z behawioralnymi i psychologicznymi objawami demencji.
Benzoesan sodu a zaburzenia ze spektrum autyzmu
Benzoesan sodu ma korzystny wpływ na osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). W jednym badaniu dzieciom z ASD podawano benzoesan sodu (dzieciom o masie ciała powyżej 15 kg - 500 mg benzoesanu sodu na dobę, a dzieciom ważącym mniej niż 15 kg - 250 mg benzoesanu sodu na dobę) przez 12 tygodni. Po tym czasie okazało się, że połowa dzieci wykazała poprawę w komunikacji. W innym opisie przypadku, dziewczynce z objawami podobnymi do ASD i z zaburzeniami cyklu mocznikowego, podawano lek tiorydazynę, a także benzoesan sodu (w dawce 27-31,5 mg/kg/dobę). Jej stan zdrowia poprawił się po roku, a objawy autystyczne nie były zauważalne. Być może ustąpienie objawów ASD było związane nie tylko ze stosowaniem tiorydazyny, ale częściowo z benzoesanem sodu. Z pewnością potrzebne są jeszcze dalsze badania w tym temacie.
Źródła:
Walczak-Nowicka Ł., Herbet M.: Sodium Benzoate - Harmfulness and Potential Use in Therapies for Disorders to the Nervous System: A Review. Nutrients. 2022, 14(7), 1497.
Santos V., Salgado A., Torres A., Pereira K.: Benzene as a Chemical Hazard in Processed Foods. Int J Food Sci. 2015.
Nettis E., Colanardi MC., Ferrannini A., Tursi A.: Sodium benzoate-induced repeated episodes of acute urticaria/angio-oedema: randomized controlled trial. Br J Dermatol. 2004, 151(4), 898-902.
Czytaj także:
Inozynian disodowy: co to za substancja?
Guma guar (E412): co to jest i czy jest zdrowa?
Tartrazyna (E102): co to jest i gdzie występuje?
