Choroba Alzheimera – czynniki ryzyka
Żaden z czynników ryzyka, zarówno pewnych, jak i prawdopodobnych, nie inicjuje choroby Alzheimera samodzielnie. Wydaje się jednak, że ich skojarzenie lub nakładanie się zwiększa możliwość zachorowania. Do tej pory bezspornym i jedynym czynnikiem ryzyka zachorowania na chorobę Alzheimera jest wiek. Oczywiste jest także, że nosicielstwo mutacji odpowiednich genów powoduje zachorowanie nawet ze stuprocentową pewnością.
Należy jednak pamiętać, że grupa chorych o znanym dziedziczeniu dotyczy nie więcej niż 1,5% do 5% wszystkich przypadków choroby Alzheimera. Wiadomo także, że polimorfizm genu APOE jest jedynym potwierdzonym, wielokrotnie uznanym czynnikiem ryzyka i zwiększa ryzyko zachorowania nawet kilkunastokrotnie. Określona mutacja dotycząca tego genu jest obecna w 16% w populacji „kaukaskiej” i u 35-40% osób z chorobą Alzheimera.
Wieloletnie badania naukowe potwierdzają istotny wpływ stanu naczyń mózgowych pacjentów na czas pojawienia się choroby i nasilenie objawów otępiennych. Innym dyskutowanym środowiskowym czynnikiem ryzyka jest poziom wykształcenia. Na podstawie badań czynników ochronnych w chorobie Alzheimera ustalono, że im więcej lat nauki, tym objawy kliniczne rozwijają się później, a przebieg choroby bywa łagodniejszy.
Samotne życie oraz brak kontaktów towarzyskich i rodzinnych wydają się także sprzyjać rozwojowi choroby Alzheimera. Dyskusyjny i ciągle nieudowodniony naukowo jest ochronny wpływ hormonalnej terapii zastępczej. Innym sugerowanym i niepotwierdzonym czynnikiem ochronnym było przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub antyoksydantów w okresie przed pojawieniem się klinicznych objawów choroby.
Jakie jest obraz kliniczny choroby Alzheimera?
Czas trwania choroby Alzheimera od rozpoznania do zgonu może wynosić od 2 do 12 lat. Przebieg i nasilenie poszczególnych objawów jest indywidualnie zmienny. Im bardziej zaawansowana jest choroba, tym zaburzenia są silniejsze. Chorobę Alzheimera charakteryzuje stopniowe narastanie objawów otępienia. Przypuszcza się, że choroba rozwija się dłużej niż dotąd sądzono, a okres bezobjawowy trwa od kilku do kilkunastu lat.
W chorobie Alzheimera wyróżnia się trzy stadia z charakterystycznymi dla nich objawami. Granice pomiędzy poszczególnymi etapami rozwoju choroby są płynne:
I. okres utajenia (bezobjawowy), gdy nie ma uchwytnych zmian w stanie psychicznym;
II. okres prodromalny, gdy występują niewielkie objawy psychopatologiczne nie należące do obrazu klinicznego zespołu otępiennego;
III. okres rozwiniętej choroby (otępienia), w którym stwierdza się obecność mniej lub bardziej nasilonych objawów klinicznych spełniających przyjęte na świecie kryteria rozpoznawcze otępienia typu Alzheimera.
W okresie otępienia choroby Alzheimera można wyróżnić trzy etapy:
Etap I – otępienie o nasileniu niewielkim, charakteryzujące się zmianami w zakresie sprawności intelektualnej, funkcjonowania, zmian zachowania (częściej zauważanych przez opiekuna niż przez chorego), wymagających okresowego opiekowania się chorym;
Etap II – w którym występują wyraźne zaburzenia pamięci i innych procesów poznawczych (np. zaburzenia językowe, charakteryzujące się brakiem słów), znaczne zaburzenia zachowania, rytmów biologicznych (np. zaburzenia snu, nadmierne lub brak łaknienia) i występowaniem objawów psychotycznych (omamy, urojenia). Na tym etapie konieczna jest stała opieka;
Etap III – otępienie o nasileniu znacznym, w którym kontakt werbalny ulega bardzo znacznemu ograniczeniu lub zanika. Pozostaje kontakt emocjonalny. Występują zachowania agresywne, nasilone zaburzenia snu, łaknienia, stopniowa utrata możliwości ruchowych, aż do całkowitego unieruchomienia. Na tym etapie konieczna jest opieka i pielęgnacja.
Warto wiedzieć: Czym jest choroba Alzheimera?
Pierwsze symptomy choroby Alzheimera
Początek choroby Alzheimera często bywa niezauważony. Zaobserwowanie występowania zaburzeń pamięci jest najczęściej traktowane w starszym wieku jako fizjologia. Jednak obraz kliniczny choroby Alzheimera poza tym, że cechuje się różnorodnością stwierdzanych objawów, przede wszystkim wykazuje wyraźną dynamiką – stopniowym narastaniem objawów. Do najwcześniejszych objawów należą zaburzenia pamięci, głównie semantycznej (zdolność nazywania przedmiotów, tworzenie pojęć, wiedza o otaczającym świecie).
Wczesne objawy choroby dotyczą również upośledzenia innych procesów poznawczych (zaburzenia w skupieniu uwagi, w percepcji, myśleniu, planowaniu, komunikowaniu się z ludźmi i ze środowiskiem); staje się to przyczyną obniżenia nastroju, utraty witalności, narastania chwiejności uczuciowej, deterioracji osobowości i trudności w wykonywaniu codziennych zadań. Zaburzenia procesów poznawczych we wczesnych stadiach choroby charakteryzują się:
- pozostawianiem rzeczy w niewłaściwych miejscach, niemożnością znalezienia podstawowych przedmiotów w domu, w samochodzie, w środkach komunikacji miejskiej;
- wzrastającą potrzebą sprawdzania wykonania różnych czynności i korzystania z pomocy innych;
- wielokrotnym powtarzaniem uwag i pytań;
- jedynie krótkotrwałym zapamiętywaniem informacji i wyuczonych czynności;
- niezdolnością do dokończenia rozpoczętego opowiadania (pacjentowi trudno opowiedzieć książkę, film, itp.);
- trudnościami w nauczeniu się nowych lokalizacji (chory jest zagubiony, np. w czasie zmiany miejsca pobytu, w czasie wakacji itd.);
- wielokrotnym powtarzaniem czynności, np. spożywaniem posiłków, zażywaniem leków, karmieniem zwierząt, dokonywaniem zakupów, wykonywaniem czynności związanych z higieną ciała itp.
Zaburzenia te mogą być mylone z prostym zapominaniem, które często zdarzają się u ludzi, szczególnie starszych. Przykładowe różnice w tym zakresie między osobami zdrowymi i z chorobą Alzheimera przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela. Objawy występujące u osób zdrowych i w wczesnym etapie choroby Alzheimera
| Objawy prawidłowe | Wczesne objawy choroby Alzheimera |
| trudności ze znalezieniem kluczy | częste chowanie rzeczy w dziwnych miejscach |
| zapominanie słów i nazwisk | zapominanie nazwisk członków rodziny i nazw rzeczy |
| zapominanie o szczegółach rozmowy | częste zapominanie o odbytej rozmowie |
| trudności ze zrozumieniem instrukcji | trudności z wykonaniem zadania zgodnie z instrukcją |
| zapominanie o zapłaceniu rachunków | trudności z płaceniem rachunków i procedurami bankowymi |
| zapominanie o potrzebie odwołania spotkania | wycofywanie się z dotychczasowych aktywności |
| sporadyczne skręcanie w nieprawidłową stronę | gubienie się w znajomych miejscach |
Polecamy: Czym dysponuje współczesna medycyna w leczeniu choroby Alzheimera?
Opracowali członkowie Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego w składzie: prof. dr hab. med. Maria Barcikowska, prof. dr hab. med. Andrzej Szczudlik, prof. dr hab. med. Grzegorz Opala, prof. dr hab. med. Tadeusz Parnowski, prof. dr hab. Jacek Kuźnicki, dr hab. med. Tomasz Gabryelewicz/ udostępnione przez D&D Communication/ mk
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
