Osoby nieheteroseksualne w wieku średnim – stygmatyzacja związana z AIDS
Zastanawiając się nad funkcjonowaniem osób, które obecnie są w wieku 40–60 lat, musimy uwzględnić okres historyczny oraz sytuację społeczną, w czasie, gdy odkrywali oni swoją nieheteroseksualną orientację, szukali wyjaśnień swoich homo- lub biseksualnych doświadczeń, zmagali się z dylematem ujawnienia swojej orientacji i w końcu, gdy zaczynali tworzyć intymne związki. Był to bowiem czas, gdy homoseksualizm był jeszcze albo patologizowany, albo proces depatologizacji dopiero się zaczynał.
Jak łatwo się domyśleć, zmaganie się w takich warunkach z swoją homo- czy biseksualnością musiało być niezwykle trudnym zadaniem. Na Zachodzie Europy i w USA, dodatkowo, lata 80. XX wieku były naznaczone epidemią AIDS, która dla dużej części osób ze środowiska LGB była bezpośrednim doświadczeniem. Mogli oni przez nią tracić znajomych czy bliskie osoby. Poza tym, w dość powszechnym przekonaniu choroba ta była niemalże utożsamiana z osobami homo- i biseksualnymi, co tworzyło dodatkowe piętno i stygmatyzację.
W Polsce problem AIDS wprawdzie nie był tak powszechny, tym niemniej również wzbudzał niepokój. Lata 80. XX wieku w Polsce to z kolei organizowana przez milicję akcja „Hiacynt”, podczas której pod pretekstem prewencji AIDS oraz pod pretekstem kryminogenności polskich środowisk homoseksualnych zbierano informacje o osobach z tego środowiska, co bywało potem wykorzystywane w przymuszaniu do współpracy z ówczesnym aparatem bezpieczeństwa. Jak podają różne źródła, w ten sposób udało się zgromadzić około 11 tysięcy akt osobowych. Tak więc zamiast epidemii AIDS mieliśmy swego rodzaju epidemię prześladowań. Działo się to mimo tego, iż w polskiej tradycji powojennej osoby homoseksualne nie były karane, w myśl uchwalonego w 1932 r. prawa depenalizującego stosunki homoseksualne, co jak na ówczesną Europę było wydarzeniem bardzo postępowym. Warto zaznaczyć, że kartoteki zgromadzone w trakcie akcji „Hiacynt” w dalszym ciągu są przechowywane, a wielokrotne wnioski organizacji pozarządowych o ich zniszczenie spotykały się z odmową.
Ujawnienie orientacji
Jednak proces depatologizacji homoseksualizmu w Polsce z pewnością był znacznie opóźniony. Właściwie można by powiedzieć, że w ciągu ostatnich lat zaczynamy konfrontować się w tej kwestii z problemami, z którymi Zachód zmagał się 20–30 lat temu. Zajmując się sytuacją osób LGB, będących obecnie w średnim wieku, musimy pamiętać, że ich okres dorastania czy wczesnej młodości był bardzo odmienny od sytuacji współczesnych adolescentów i młodych dorosłych o nieheteroseksualnych tożsamościach. Wystarczy tu wspomnieć o możliwości, jaką daje współcześnie internet, zarówno w szukaniu informacji na temat nieheteroseksualnych orientacji (chociaż ich jakość jest kwestią bardzo dyskusyjną) czy też szukaniu innych osób ze środowiska LGB. Konsekwencją powyższej charakterystyki będzie fakt, iż osoby LGB w średnim wieku mogą ciągle zmagać się z problemami związanymi z własną orientacją, takimi jak jej rozumienie i akceptacja, zwłaszcza, że w związku z dawniejszym brakiem możliwości traktowania własnych doświadczeń w kategoriach normalnego rozwoju mogły one wytworzyć własny system norm i podejmowanych w związku z nim ról życiowych (np. przyjęcie swojej homoseksualnej orientacji, ale z podjęciem decyzji o stworzeniu heteroseksualnego związku i posia-daniu dzieci).
Kwestią, która wciąż może pozostawać nierozwiązana, może być też ujawnianie się, w tym wypadku np. swojej żonie, mężowi, dzieciom, innym członkom rodziny czy też znajomym. Tak więc, będąc w okresie wieku średniego, mogą oni stawać przed koniecznością (kolejnego) definiowania własnej tożsamości i różnych aspektów swojego życia, a także podejmowania decyzji, np. dotyczących wchodzenia w związki zgodnie ze swoimi seksualnymi i/lub emocjonalnymi pragnieniami i potrzebami. Jak pokazują badania, lesbijki w wieku średnim w znacznie większym stopniu – w porównaniu z kobietami heteroseksualnymi – mają poczucie swojej niezależności.
Jedną z przyczyn tego stanu może być rzadsze definiowanie siebie samych przede wszystkim przez relacje z innymi ludźmi, np. role żony czy matki. Wpływa to między innymi na słabsze utożsamianie się na przykład z tradycyjnymi normami dotyczącymi wyglądu, co sprawia, że zmiany związane z wiekiem mogą być dla nich łatwiejsze do zaakceptowania. Bardziej też mogą i – jak pokazują badania – są zaangażowane w pracę zawodową.
Okres wieku średniego jest dla nich generalnie pozytywnym czasem realizowania siebie. Zaangażowane są przede wszystkim w dwa obszary swojego życia – w pracę i relacje z innymi, ten drugi obszar jest zresztą w dużym stopniu niezależny od tego, czy aktualnie są w związku czy też nie. Badań dotyczących homoseksualnych mężczyzn w średnim wieku w dalszym ciągu jest zbyt mało, a w dodatku obraz, jaki się na ich podstawie pojawia, jest bardzo zróżnicowany. Część tych mężczyzn w dalszym ciągu zmaga się z problemem akceptacji własnej orientacji. Towarzyszy im poczucie inności, poczucie winy, problemy w relacjach, zwłaszcza gdy pozostają w heteroseksualnych związkach. Inni, często należący do pionierów w walce o równouprawnienie osób LGB, angażują się w liczne relacje społeczne, zarówno z osobami homo-, jak i heteroseksualnymi.
Podobnie jak lesbijki, ich życie koncentruje się wokół spraw zawodowych i bliskich relacji. Chociaż dość częstym ich doświadczeniem jest dyskryminacja na polu zawodowym. Przy powyższej analizie należy jednak pamiętać, iż opieramy się tu głównie na badaniach prowadzonych w USA. W Polsce osoby LGB w średnim wieku, jak można się spodziewać, częściej pozostają w izolacji ze względu na swoją orientację, albo też zmiany, jakich dokonują, dotyczące np. ujawnienia się, muszą wywoływać u nich poważne konsekwencje dla nich samych i dla bliskich.
Trudniejsze jest też dla nich wejście w środowisko LGB ze względu na różnice wiekowe. Środowiska te tworzą bowiem raczej młode osoby, których stosunek do własnej orientacji jest bardziej akceptujący. Jak się zatem wydaje osoby LGB w średnim wieku tworzą grupę, która z jednej strony, będzie bardzo narażona na czynniki ryzyka, których skutkiem mogą być poważne emocjonalne problemy. Z drugiej strony, może być dla nich bardzo trudne rozpoczęcie zmian, których konsekwencje mogą być niełatwe do przewidzenia. Wcześniejsze doświadczenia mogą też im w znacznym stopniu utrudniać podjęcie decyzji o szukaniu profesjonalnej pomocy.
Zobacz też: Jak orientacja seksualna wpływa na życie nastolatka?
Osoby LGB w wieku podeszłym
Przez większość życia gejów i lesbijek, którzy obecnie są w starszym wieku, homoseksualizm uważany był za chorobę czy zboczenie. Konsekwencje tego nietrudno przewidzieć, należy do nich życie w ukryciu lub ciągłym stresie związanym z ujawnieniem swojej orientacji. Można sobie wyobrazić, że podstawowym ich doświadczeniem jest niemożność pogodzenia swoich odczuć i pragnień z kulturowymi wzorcami czy społecznymi strukturami. Sytuacja ta dotyczyła i często dotyczy, zarówno ważnych decyzji życiowych, jak np. tworzenie relacji, jak też codziennych doświadczeń dyskryminacji czy przemocy.
Jak się jednak wydaje, dzięki własnym cechom, takim jak poczucie własnej wartości, i dzięki wsparciu ze strony innych, byli i są oni w stanie poradzić sobie ze skutkami stresu wynikającego z przynależności do mniejszości. Jak inne doświadczenie życiowe mogą mieć osoby LGB w starszym wieku można sobie uświadomić, gdy się przywoła fakt, iż homoseksualizm został usunięty z klasyfikacji psychiatrycznych, gdy byli oni już osobami dorosłymi.
A to był przecież dopiero początek procesu depatologizacji homoseksualnej orientacji. Stąd można przypuszczać, iż proces ujawniania się był jednym z kluczowych momentów w ich dorosłym już życiu. Bardziej ogólnie można powiedzieć, iż osoby LGB w podeszłym wieku przechodziły podstawowe wyzwania rozwojowe osób homo- i biseksualnych, charakterystyczne współcześnie dla adolescentów, już w wieku dorosłym. Proces integrowania swojej homoseksualności z innymi aspektami swojego funkcjonowania, ujawnianie się czy też poszukiwanie bądź tworzenie grup wsparcia musiało przebiegać w inny sposób. Stąd, między innymi, poczucie izolacji, lęk, trudności z ułożeniem sobie satysfakcjonującego życia i inne, stawały się dużym wyzwaniem. Osoby LGB w podeszłym wieku muszą zmagać się także ze stereotypami związanymi z dwoma kwestiami.
Po pierwsze, to problematyka starości, z którą wiążą się głównie problemy zdrowotne, zapominanie o potrzebach osób starszych posiadania społecznych relacji czy też twórczego zajmowania się różnymi aktywnościami. A po drugie, to kwestia orientacji, wciąż mało rozpoznana w odniesieniu do tej grupy wiekowej. Już na tej podstawie można wnioskować, iż osobom tym powinno poświęcić się więcej uwagi w ramach instytucji, nie tylko zajmujących się zdrowiem, ale też wspomagających starsze osoby w ich aktywizowaniu. Niestety to chyba najbardziej „niewidoczna” grupa osób LGB, chociaż nie najmniej potrzebująca wsparcia.
Zobacz też: Jak odkryć swoją seksualność?
Fragment książki „Wprowadzenie do psychologii LGB" (Wydawnictwa Continuo, 2012). Tytuł, lid i śródtytuły pochodzą od redakcji. Publikacja za zgodą wydawcy.
