Symbole to jedna z niewielu rzeczy, które w całości przetrwały zagładę świata antycznego. I choć nie zawsze można je dziś zrozumieć, ich znaczenie jest równie wielkie teraz, jak było kiedyś. Iluż ludzi walczyło i zginęło właśnie za symbole!
Definicja symbolu
Zastanówmy się jednak, czym właściwie jest symbol? Powiedzmy, że odzwierciedleniem pojęcia rozumowego bądź duchowego poprzez formę, która je streszcza i wyraża, poprzez konkretny lub werbalny obraz. Jest to wymyślony przez człowieka przedmiot, stwarzający wrażenie czegoś, co istnieje w umyśle.
Zauważmy, że definicja ta pasuje również do dzieła plastycznego. Podobnie jak dzieło sztuki, każdy autentyczny symbol jest przywłaszczeniem jakiejś substancji przez umysł. Zresztą u zarania dziejów symbolizm i sztuka plastyczna stanowiły jedność. Pierwotny artysta nie tworzył dla przyjemności czy sławy, lecz po to, aby za pomocą widzialnych znaków wyrazić prawdy swego plemienia.
Jaki powinien być symbol
Symbol jest przede wszystkim graficznym i uproszczonym odzwierciedleniem przedmiotu, sytuacji, uczucia... Koło wraz ze środkiem to słońce. Rysunek nie sprawia żadnych trudności! Jak jednak przedstawić coś, co niema konturów, np. wodę? W tym przypadku trzeba zastosować środek umowny: dwie faliste linie, jedna nad drugą.
Oczywiście wyobrażenie graficzne powinno być jak najprostsze, zarówno w kolorach, jak i w formie. Symbol musi być pozbawiony wszelkich niejasności, musi być zrozumiały, w sposób szybki i instynktowny, dla ludzi wszystkich nacji i kultur. Powinien być łatwy do narysowania nawet dla kogoś, kto nie umie rysować, łatwy do odczytania nawet dla kogoś, kto nie umie czytać.
Znakomitym przykładem takiego właśnie przystępnego języka międzynarodowego jest sygnalizacja drogowa. Wykorzystywane w niej symbole pochodzą niekiedy z zamierzchłej przeszłości: czerwone światło, kolor Marsa, wojny i przemocy, oznacza niebezpieczeństwo; zielone światło, kolor Wenus, miłości i piękna, oznajmia, że droga jest wolna, że jesteśmy bezpieczni; pomarańczowe światło, kolor Saturna, medytacji i koncentracji umysłu, mówi: jesteś wolny na własną odpowiedzialność, ale uważaj na innych i na samego siebie!
Symbol musi być surowym rysunkiem geometrycznym, którego wszystkie egzemplarze są do siebie podobne. Wykluczona tu jest wszelka oryginalność, wszelka fantazja. Jest to całkowite przeciwieństwo współczesnej koncepcji, według której "osobowość" artysty jest ważniejsza niż wszystko inne. Każdy nowoczesny artysta tworzy własną manierę i własny język.
Symbole antyczne a sztuka współczesna
Tymczasem symbol, prehistoryczny czy też antyczny, ma wiele wspólnego ze sztuką współczesną. Podobnie jak ona nie dba o podobieństwo między znakiem a tym, co ów znak przedstawia, podobnie jak ona nigdy nie jest naturalistyczny.
Różni się on diametralnie od wizerunku malarskiego bądź rzeźbiarskiego, jaki był charakterystyczny dla artystów Odrodzenia. Przywodzi on na myśl dzisiejszą sztukę abstrakcyjną, ale tylko tę naprawdę szczerą i głoszącą rzeczywiste przesłanie. Czyż sukces sztuki abstrakcyjnej nie jest odwetem nieświadomości nad świadomością, psychologii głębi nad psychologią klasyczną?
Innymi słowy symbol to rzeczywistość myślowa, wyrażająca się w rzeczywistości dwu lub trójwymiarowej, podobnie jak bajka, parabola czy alegoria uzewnętrzniają się poprzez opowieść posiadającą podwójne znaczenie, przy czym każde znaczenie stanowi odrębną całość.
W mentalności starożytnej symbol stanowi kwintesencję wiedzy. Jego stylizowana forma zawiera w sobie i podtrzymuje myśl. W ten sposób nawet najbardziej subtelne prawdy można wyrazić w prostym języku. Jako pośrednik między światami widzialnym i niewidzialnym symbol jest wieczną prawdą, wyzierającą się spoza przedmiotu. Jest symbiozą porządku naturalnego z porządkiem nadprzyrodzonym.
Symbol pobudza myślenie
Jednakże symbol to nie tylko podpora dla medytacji: to także zbiornik energii. Pobudzając do myślenia istoty myślące skłania do działania tych, którzy wolą działać. Symbol tworzy w umyśle obrazy, które z kolei tworzą uczucia, one zaś tworzą czyny i wydarzenia. Posiada on zdolność zbiorowej sugestii i hipnozy.
Przy wyborze symbolu należy zachować daleko idącą ostrożność, jako że rozpaczliwe godła rodzą beznadziejną rzeczywistość. Swastyka to garść szubienic. Na ogół ruchy faszystowskie są użytkownikami wielu symboli, które przybierają nazwę insygniów: orłów, toporów, strzał, gwiazd, znaków Zodiaku.
Symbole są ucieleśnieniem zbiorowej nieświadomości; podtrzymują one mity, które są dla ludzkości tym, czym dla człowieka marzenia.
Badania nad symbolizmem
Studia nad symbolizmem to zagłębianie się zarówno we współczesność, jak i w historię czy prehistorię, w religię, jak i w magię czy folklor, w poezję, jak i w sztuki plastyczne, w psychologię tłumu, jak i w psychoanalizę. Jedynie muzyka opiera się wszechogarniającemu wpływowi symboli.
Im dłużej badamy rozmaite tradycje, tym bardziej nas uderza ich identyczność. Jeśli wziąć pod uwagę wielość krajów i kultur, panuje w nich doprawdy zadziwiająca jednolitość.
Tymczasem nie każda epoka nadawała symbolowi taką samą rangę. Średniowiecze umieściło go na najwyższej pozycji. Reformacja miała go za nic, nie ufała mu dopatrując się w nim pozostałości po bałwochwalstwie. Zresztą to właśnie Reformacja zapoczątkowała schyłek symbolizmu na Zachodzie, powodując wysychanie źródeł artystycznego natchnienia. Co jest dowodem na to, że zamiłowanie do symbolu i poczucie estetyki są nierozdzielne.
Wszystkie symbole, które przywędrowały do nas z Grecji i ze Wschodu narodziły się w czasach prehistorycznych, w owej niezwykłej epoce, kiedy to powstały wielkie mity, będące później oparciem dla religii śródziemnomorskich.
