Imago mundi
Punkt centralny krzyża jest miejscem „centralnego otwarcia" umożliwiającego przełamanie granic między oddzielonymi częściami Wszechświata. Na przecięciu się kierunków, w micie kosmogonicznym, rośnie Drzewo Kosmiczne , przy nim stoją cztery jelenie albo siedzą cztery ptaki. W Azji Północnej, a także u Indian, zanotowano kult uschniętego drzewa, które przybiera kształt krzyża. Zaklinacze deszczu przywoływali ducha wody rysując na piasku krzyż zwrócony w cztery strony świata. W Meksyku odnaleziono podobne wierzenia przedchrześcijańskie wywodzące się z kultu czterech stron świata i wiatrów, wiejących w różnych kierunkach („ Księga Indian" Lips Warszawa 1971 str.265 )
Krzyż chrześcijański
Chrześcijański znak krzyża mający inny historyczny rodowód wzbogacił podstawową symbolikę. Krzyż praktycznie zajmował miejsce świętych drzew ("Lecznictwo ludu Polskiego" H.Biegeleisen , Kraków 1929 , str .57 ) gdy stawiano go w wyciętych świętych gajach. Znakomicie wpisał się w dawną symbolikę - drewno krzyża miało mieć te same właściwości co Drzewo Życia (w legendach apokryficznych mówiło się wręcz, że z niego został wykonany): miał moc wskrzeszania umarłych i leczenia wszelkich chorób ("Traktat o historii religii" , M. Eliade). Średniowieczna zagadka niemiecka ujmowała rzecz bardzo czytelnie — krzyż jest drzewem, którego korzenie są w piekle, szczyt przy tronie Bożym, a gałęzie obejmują cały świat ("Traktat o historii religii" , M. Eliade , str 259 ). Wysublimowanie myśli chrześcijańskiej polega na tym, że przedstawia się Drzewo Życia, na którym zawisł Chrystus, będący jednocześnie owocem tego drzewa. W istocie więc Bóg, umierający dla odrodzenia świata (a jest to motyw znany wielu mitologiom) oznacza w mitologii chrześcijańskiej zapowiedź przejścia do życia wiecznego, a więc do inaczej pojętego nowego etapu dziejów jednostki i świata .
Imago mundi oddawane za pomocą krzyża obrazuje cały świat. Może też być do niego dopisany element ruchu. Indyjski krzyż o czterech równych promieniach załamanych w prawo (swastyka) symbolizuje wschodzące słońce, dzień, życie; ruch przeciwny, a więc zmierzanie ku dołowi, ku śmierci i nocy oznacza krzyż z promieniami załamanymi w lewo [ „ Przesłanie symboli w mitach , kulturach i religiach" , M. Luker , s.149]. Chrześcijański krzyż, jako znak podstawowy religii, był przedmiotem nacechowanym sakralnością. Jego epifaniczność wynika także z dawnych kosmogonicznych obrazów, na które nałożyła się późniejsza symbolika. To połączenie obecne jest jednak aż do współczesności w gestach apotropeicznych, polegających na kreśleniu znaków krzyża. Przypisanie waloru hierofanicznego konkretnym krzyżom kazało przeciwnikom religii chrześcijańskiej unicestwiać te sakralne przedmioty (a nie znaki). Muzułmanie na podbitych ziemiach przełamywali znajdowane krucyfiksy, chcąc w ten sposób unieszkodliwić w ich mniemaniu tkwiące w nich złe moce. Okaleczano też święte posągi, aby wygonić z nich diabły. By ustrzec się przed złowrogim działaniem urocznych oczu wydrapywano je postaciom wymalowanym na murach kościołów („Życie codzinne w Turcji Osmańskiej" R . Lewis , Warszawa 1984 , s. 51).
Znak zamknięcia
Znaczenie krzyża wynika również z mniemania, że skrzyżowanie ze sobą dwóch przedmiotów (miotły, miecza, rąk, patyków) jest najprostszym gestem zamykającym. Całościowość, która zawarta jest w obrazie krzyża, spotyka się więc ze znaczeniami, jakie posiada każde zawiązywanie węzła, blokujące drogę demonom, ale także wstrzymujące wszelkie „dzianie się" (utrzymuje świat w stanie statycznym).
Krzyż i początek tworzenia
Krzyż pojawia się w działaniach związanych z podejmowaniem trudu budowy domu, świątyni, zakładania wioski. Przywołanie symboliki krzyża jest niezbędne, ponieważ wierzono, że każdy taki gest, aby okazał się pomyślny, wymaga powtórzenia mitycznego początku i przywołania zasad organizacji Wszechświata.
W niektórych kulturach uważano, że najwłaściwszym miejscem na budowę wioski jest naturalne skrzyżowanie dróg, które wyznaczy centrum nowego świata. Na Bali dwie drogi musiały się przecinać pod kątem prostym („Sacrum , mit , historia", Eliade , Warszawa 1974 , s. 69). Obraz świata odwzorowuje dom, np. chata czarownika północnoamerykańskich Algonkinów budowana była na podwyższeniu w kształcie krzyża, czworo drzwi wychodziło na cztery strony świata. Malowano je „zgodnie z kierunkami": drzwi wychodzące na wschód były białe, na południe - zielone, na zachód - czerwone, a na północ - czarne. W miejscu, które odtwarzało cały Wszechświat i ulokowane było w jego środku, najłatwiej było nawiązać styczność ze świętością. Sposób orientowania i kształtowania świątyń chrześcijańskich, z transeptem przecinającym pod kątem prostym główną nawę, również przywołuje obraz świata z zaznaczonym centrum, które jest najlepszym miejscem do spotkania z sacrum.
Znak krzyża pojawia się także wtedy, gdy tworzy się przedmiot o szczególnym znaczeniu. Chleb jest pokarmem i jednocześnie symbolem życia, jego zjadanie stwarza więc szansę na unio mystica - połączenie z całym Wszechświatem. Tę symbolikę wzmacniają stemple chlebowe występujące w starożytnej Azji Mniejszej i pogańskiej Europie: okrągły bochenek z krzyżem był więc obrazem Wszechświata i zapewne chrześcijański komunikant może przywoływać takie odległe skojarzenie. Kiedy więc wykonuje się znak krzyża na pieczywie wsadzanym do pieca , może to być jednoznaczne z przywołaniem tego najprostszego imago mundi, może też oznaczać gest zamykania, ochrony przed demonami.
Lilith Black Moon
www.okulta.com.pl
www.okulta.pl
