To dylematy, jakie mogą się pojawić w każdym domu - zwłaszcza wtedy, kiedy dochodzi do rozwodu rodziców lub dziecko zaczyna sprawiać kłopoty, np. łamiąc prawo.
Co to jest władza rodzicielska i komu przysługuje?
To prawa i obowiązki, jakie rodzice mają wobec swych dzieci. Reguluje to kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z nim rodzice mają obowiązek wychowywać dziecko, troszczyć się o jego rozwój fizyczny i duchowy, dając mu wykształcenie i przygotowując je należycie do pracy odpowiednio do jego zdolności. Muszą też dbać o to, by nie stała mu się krzywda. No i powinni zapewnić mu należytą egzystencję, po prostu utrzymując je.
Jak długo rodzice muszą utrzymywać dziecko?
Nie można uznać, że przestajemy łożyć na utrzymanie dziecka, gdy staje się ono pełnoletnie - można przestać na nie łożyć dopiero wtedy, kiedy jest w stanie samodzielnie się utrzymać. W praktyce przyjmuje się, że jest to czas do ukończenia nauki i podjęcia pracy. W przypadku dziecka niepełnosprawnego obowiązek utrzymywania nie wygasa nigdy.
Czy decyzje dotyczące dziecka zawsze muszą podejmować wspólnie i ojciec, i matka?
Tak. Muszą podejmować je wspólnie, zgodnie i tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Jeżeli rodzice nie są w stanie porozumieć się co do istotnych spraw dziecka, dylematy może rozstrzygnąć sąd opiekuńczy. Nie ma znaczenia, czy dziecko jest urodzone w małżeństwie, czy poza nim. O ile jednak w małżeństwie władza rodzicielska z automatu przyznawana jest ojcu, bo domniemywa się, że jest nim mąż matki, to nieco inaczej wygląda sprawa w przypadku dziecka urodzonego w wolnym związku.
Ojciec ma władzę rodzicielską tylko wtedy, kiedy uzna dziecko w urzędzie stanu cywilnego lub gdy jego ojcostwo ustali sąd. Czasami zdarza się, że władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców, na przykład wtedy, gdy drugi nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, np. z powodu nieuleczalnej choroby psychicznej. Jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone lub zostało ustalone sądownie, ale bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej, to przysługuje ona wyłącznie matce.
W jakich przypadkach dochodzi do ustania władzy rodzicielskiej?
Przyczyny to: zaprzeczenie ojcostwa, zaprzeczenie macierzyństwa (w przypadku zamiany noworodków w szpitalu), unieważnienie uznania dziecka, przysposobienie dziecka przez inną rodzinę. Ustanie władzy rodzicielskiej może orzec jedynie sąd. Decyduje on również o ograniczeniu albo o zawieszeniu władzy rodzicielskiej.
Kto może interweniować, zwracając się do sądu, by ten zwiesił lub ograniczył władzę rodzicielską lub jej pozbawił?
Każdy powinien interweniować, jeżeli widzi, że dziecku dzieje się krzywda. Szczególnie są zobowiązane do tego policja, kurator, szkoła, które muszą poinformować o złej sytuacji dziecka sąd opiekuńczy. Obserwacje sąsiadów i krewnych i ich opinie będą sprawdzane przez policję i kuratora.
W jakich przypadkach możliwe jest zawieszenie władzy rodzicielskiej?
Jeśli sąd uzna, że rodzice lub jedno z nich mają przejściowe przeszkody, by należycie wykonywać swe obowiązki wobec dziecka. Dzieje się tak, np. gdy rodzic poważnie zachorował, miał wypadek, wyjechał za granicę na dłużej albo znalazł się w więzieniu, a istnieje konieczność powzięcia ważnej decyzji dotyczącej dziecka. Kiedy ustają przyczyny zawieszenia, np. rodzice wrócili z zagranicy, powinni się zwrócić do sądu o zmianę decyzji.
Na czym polega ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Rodzic z ograniczoną władzą rodzicielską może decydować tylko o niektórych sprawach dziecka. Ograniczenie władzy rodzicielskiej może mieć miejsce wtedy, gdy rodzice nie żyją razem, np. są w separacji. Sąd może pozostawić władzę jednemu z rodziców, władzę rodzicielską drugiego ograniczając do określonych obowiązków w stosunku do dziecka. Tylko rodzic z pełnią władzy decyduje, w jaki sposób będzie wychowywał dziecko. Rodzic o ograniczonej władzy może się np. spotykać z dzieckiem, wyjeżdżać z nim na wakacje, ale nie będzie decydował, do jakiej szkoły będzie chodziło. Sąd może zadecydować, że np. o leczeniu dziecka będą decydowali oboje rodzicie, mimo iż jedno z nich ma ograniczoną władzę itd.
Co się dzieje, gdy zagrożone jest dobro dziecka?
Sąd może ściśle określić, jakie czynności mogą być przez rodziców dokonywane, może zobowiązać ich do określonego postępowania, ale także przydzielić kuratora albo nawet zarządzić umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie. Nie jest to środek represji wobec rodziców, lecz służy ochronie dobra dziecka.
Kiedy można pozbawić władzy rodzicielskiej?
Dzieje się tak w szczególnie drastycznych przypadkach, gdy dziecko jest np. maltretowane, zmuszane do pracy ponad siły, żebractwa, prostytucji, kradzieży. A także wtedy, gdy rodzice rażąco zaniedbują swe obowiązki, naruszając dobro dziecka, np. głodzą je, nie płacą alimentów, porzucili dziecko, np. wyjeżdżając za granicę lub tolerują jego złe prowadzenie się. Bądź wtedy, gdy łagodniejsze, zastosowane wcześniej przez sąd środki (np. nadzór kuratorski) nie przyniosły rezultatu i rodzice nadal nie interesują się dzieckiem.
Pozbawić władzy rodzicielskiej można jednego lub obydwoje rodziców. Rodzic lub rodzice nie decydują wówczas o niczym, co dotyczy ich dziecka, np. o wyborze szkoły. Nie zwalnia to ich jednak od płacenia alimentów na dziecko. Jeśli obydwoje rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej, sąd ustanawia opiekuna dziecka.
Sąd może też wydać zakaz kontaktowania się rodziców z dzieckiem. Może to być zakaz całkowity, ale też może to być tylko zakaz zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, albo nakaz widywania się z dzieckiem tylko w obecności drugiego rodzica lub kuratora sądowego. Jeżeli rodzice zmienią swe postępowanie, sąd może przywrócić im władzę rodzicielską.
Czy władzy rodzicielskiej można się zrzec?
Nie, jest to niemożliwe. Takie samowolne postanowienie np. przy rozwodzie, nie ma żadnych skutków prawnych. Jedynie sąd może orzec o pozbawieniu kogoś władzy rodzicielskiej.
