A... B... C...
Jest to opoweść zawierające nakaz podejmowania „pracy u podstaw”. Joanna Lipska, córka nauczyciela, byłego uczestnika powstania, mieszka z bratem, skromnie zarabiającym pracą urzędnika w starostwie. Czuje się mało użyteczna, z radością więc przyjmuje propozycję nauczania dzieci z ubogich rodzin robotniczych. Trafia za to do więzienia, ale po powrocie znów rozpoczyna pracę nad edukacją ubogich, garnących się do nauki dzieci.
Tadeusz
Obraz z życia wsi; na przykładzie rodziny wyrobników Chwedory i Klemensa opowiada o tragedii dziecka, tytułowego bohatera, który pozbawiony opieki zapracowanych
na dworskim polu rodziców, ginie tragicznie. Nowela wstrząsa nie zawinioną tragedią, porusza istotny problem społeczny i apeluje do sumienia czytelnika.
Gloria victis
Utwór relacjonuje jeden z epizodów powstania styczniowego. W ten sposób autorka składa hołd poległym i wyraża przekonanie, że poniesione ofiary nie były daremne,
a przyszłość doceni ich wielkość. Utwór posiada specyficzną budowę. Plan pierwszy to rozmowa lasu z wiatrem: wszelkie elementy leśnej przyrody mówią, opowiadają
o wydarzeniach, których były świadkami. Plan drugi to właściwa opowieść o oddziale partyzanckim dowodzonym przez Traugutta. Drzewa widziały trzech bohaterów:
dziewczynę, jej brata i przyjaciela; wiążą ich uczucia miłości braterskiej, przyjaźni, a nawet zalążki miłości między siostrą a przyjacielem. Drzewa widziały też bitwę, klęskę i śmierć młodych ludzi, a trawy czuły wsiąkające w nie łzy osieroconej i zrozpaczonej dziewczyny. Minęły lata, nad bezimienną mogiłą niestrudzony czas szeptał: „vae victis” (biada zwyciężonym). Tylko wiatr, który z uwagą wysłuchał opowieści lasu, głosił światu nową prawdę: „gloria victis” (chwała zwyciężonym) i wierzył, że nadejdą czasy, kiedy „miecze mogą być przekute na pługi, a jagnięta sen spokojny zaznać u boku lwów”.
Zobacz też : Motywy literackie - Walka
Obrazek z lat głodowych
Obrazek z lat głodowych, debiut nowelowy Orzeszkowej, ostrym kontrastem zamożnego domu i nędzy chłopskiej zapowiadał zainteresowanie pisarki upośledzonymi
warstwami społecznymi narodu. W jej nowelach obok scen ze środowiska chłopskiego i ziemiańskiego pojawiają się również obrazki miejskie, osnute na tle życia nędzarzy, drobnych urzędników i robotników. Nie osiągnęły wprawdzie takiego takiego mistrzostwa, jak Prusa czy Sienkiewicza, ale ich wartość tkwi w zakresie tematycznym.
Zobacz też : Henryk Sienkiewicz - nowelistyka
