6 kroków zachęcających dziecko do komunikowania się (AAC)
Mowa nabywana jest przez dziecko w sposób spontaniczny i naturalny. Co zrobić, gdy dziecko nie może nauczyć się mowy, a komunikowanie się z nim jest znacznie utrudnione? Metody komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC) mogą być wdrażane, podobnie jak nauka mowy, w sytuacjach naturalnych i spontanicznych. Poznaj 6 prostych sposobów!
Spis treści:
- Wymagaj od dziecka komunikowania symbolicznego
- Kontroluj otoczenie dziecka i wpływaj na jego środowisko
- Planuj sytuacje komunikacyjne
- Kuś i sabotuj
- Podążaj za dzieckiem
- Słuchaj swojego dziecka
1. Wymagaj od dziecka komunikowania symbolicznego
Komunikacja symboliczna stosowana jest do wyrażania myśli i idei za pomocą symboli, których znaczenie zrozumiałe jest zarówno dla nadawcy jak i odbiorcy komunikatu. Może ona być wyrażana przez użyciu słów mówionych, gestykulowanych lub pisanych znaków językowych (alfabetu) oznaczonych dodatkowo obrazkami z symbolami, gestami lub obiektami. Większość dzieci wymawia swoje pierwsze słowa między 12. a 18. miesiącem życia. Dzieci, u których zdiagnozowano opóźniony rozwój mowy przez występowanie wad wymowy (patologii mowy), swoje pierwsze słowa wypowiadają znacznie później. Dla nich powinna być wprowadzona jak najszybciej komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC), by przyspieszyć umiejętności językowe i komunikowania się, rozwój społeczny i poznawczy (kognitywny) oraz zmniejszyć frustrację, a zwiększyć poczucie własnej wartości i godności.
Od dziecka umiejącego komunikować się za pomocą symboli (na początku może być ich zaledwie kilka) rodzice bezwzględnie powinni wymagać posługiwania się nimi za każdym razem, gdy dziecko chce wyrazić daną myśl lub ideę przypisaną już znanemu symbolowi.
Na przykład, kiedy dziecko nauczy się pokazywania obrazka z ciastkiem, gdy go żąda, powinno za każdym razem, kiedy chce je otrzymać, pokazać obrazek.
Wiele dzieci, pomimo opanowania symbolicznej komunikacji, kontynuuje nawyki płakania, wpadania w furię czy kasłania, (ponieważ jest to łatwiejsze niż komunikowanie się symboliczne), jeśli otrzymują to, czego chcą. Rodzice nie powinni obniżać poziomu komunikacji z dzieckiem, jeśli wiedzą, że malec wie jak używać symboli, by jego prośba była spełniona. Wszyscy członkowie rodziny powinni wymagać od dziecka komunikowania symbolicznego – powinno stać się to rodzinną zasadą!
Jeśli jedna osoba z rodziny przestanie respektować tę zasadę, to dziecko nauczy się, że nie musi pracować i uczyć się komunikacji symbolicznej, swoje prośby będzie kierować w stronę tej jednej osoby, by uniknąć nadprogramowego wysiłku.
2. Kontroluj otoczenie dziecka i wpływaj na jego środowisko
Motywacją dla dzieci uczących się komunikacji symbolicznej jest możliwość osiągania własnych celów czy żądanych rzeczy. Jeśli dziecko ma łatwy dostęp do wszystkich ulubionych rzeczy i jest niezależne w ich zdobywaniu, nie ma powodu do proszenia o nie. Rodzice powinni kontrolować środowisko dziecka przez trzymanie pożądanych przez niego obiektów poza zasięgiem jego wzroku (w miejscu, w którym dziecko nie będzie mogło ich znaleźć) czy poza jego zasięgiem.
Trzymaj ulubione zabawki dziecka poza zasięgiem jego wzroku lub w miejscu, do którego nie może się samodzielnie dostać. Sytuacja sprowokuje je do nawiązania kontaktu w celu zdobycia pożądanych rzeczy.
Nie należy obawiać się, że dziecko może doświadczyć utraty niezależności przez wdrożenie takiej strategii. Istnieje wiele sfer życia dziecka, gdzie jego autonomia może być zachowana. Można nauczyć dziecko niezależności podczas codziennych czynności jak: karmienie, ubieranie, czy kąpanie. Bardziej zaawansowane samodzielne aktywności dziecka to: nakrywanie do stołu, przyrządzanie prostego posiłku, zbieranie śmieci, umieszczanie zabawek w specjalnym pudle, ścielenie łóżka, itp. Zwiększanie zakresu niezależności dziecka jest bardzo ważne, jednak nie powinno odbywać się kosztem nauki komunikacji.
Jeśli twoje dziecko jest przyzwyczajone do posiadania dostępu do swoich ulubionych rzeczy, możesz napotkać na opór z jego strony przed wykonaniem pracy koniecznej do ich osiągnięcia. Nauka komunikacji może okazać się dużą trudnością dla twojego dziecka i łatwym powodem do wpadania w płacz i furię. Jednakże bardzo ważne jest, by dziecko potrafiło posługiwać się rozsądną i łatwą komunikacją zastępującą te zachowania. Jeśli twoje dziecko nie mówi, skonsultuj to z logopedą, aby określić, która z metod AAC (komunikacja wspomagająca i alternatywna) będzie najkorzystniejsza i najbardziej odpowiednia. Jeśli wprowadzany system jest dla Twojego dziecka za trudny lub nie zawiera słownictwa dla niego odpowiedniego (tego, co chce powiedzieć twoje dziecko, nie tego, co chce przekazać dziecku dorosły w swym dorosłym życiu!) – zrezygnuj z niego.
3. Planuj sytuacje komunikacyjne
Stwarzanie dogodnych sytuacji komunikacyjnych w życiu codziennym jest najlepszą metodą wdrażania komunikacji symbolicznej – polega ono na zespoleniu umiejętności komunikacyjnych dziecka z pełnym znaczeń działaniem.
To może być tak proste jak rutynowa czynność proszenia przez dziecko o słodycze po obiedzie. Można zwiększyć ilość sytuacji komunikacyjnych przez dawanie zbyt małej do nasycenia czy ugaszenia pragnienia ilości jedzenia czy picia, kiedy prosi o nie dziecko i wyegzekwować w ten sposób ponowną prośbę. Sposób ten jest najodpowiedniejszy dla początkujących, kiedy wdrażamy dany system komunikacyjny – umożliwia stworzenie wielu sytuacji komunikacyjnych w krótkim czasie.
Dzieci, które rozumieją taką prostą komunikację, powinny zapoznać się z bardziej skomplikowaną. Na przykład można zaangażować dziecko w przygotowywanie przekąsek, prosić je o podawanie kolejnych składników i tłumaczenie, jakie czynności powinny być kolejno wykonywane (wlanie mleka, miarka maki, mieszanie).
Dla dzieci posługujących się technikami AAC ważne jest zaplanowanie z wyprzedzeniem określonego słownictwa, które będzie potrzebne do uczestniczenia w danym działaniu. To pomoże wyobrazić sobie jak dane działanie będzie przebiegać i do użycia jakich słów będziemy dziecko zachęcać. Powtarzanie danych aktywności buduje u dziecka poczucie pewności siebie i biegłości w umiejętnościach komunikacyjnych.
4. Kuś i sabotuj
Jeśli codzienność jest zbyt monotonna i przewidywalna większość potrzeb dziecka może być spełniona bez konieczności komunikowania o nich przez nie. Dlatego sabotuj działania rutynowe czy rodzinne czynności, by sprowokować dziecko do komunikowania się.
Na przykład daj dziecku widelec do jedzenia zupy z makaronem i zaobserwuj jak rozwiąże ten problem. Używaj typowych zwrotów, gdy reagujesz na dane sytuacje „ojej”, „ale bałagan”. Ukryj zepsutą zabawkę pośród innych zabawek, a kiedy zostanie odkryta, zachęć dziecko do skomentowania jej.
Kuszenie może polegać na zachęcaniu do zgłaszania żądań czy próśb. Na przykład: po obiedzie daj wszystkim członkom rodziny ulubiony deser, zapominając ‘przypadkiem’ o dziecku, które pracuje nad komunikowaniem się. Jeśli dziecko nie poprosi o deser, usiądź, delektuj się nim i opisuj dziecku jak bardzo jest smaczny, tak by sprowokować go do użycia symbolicznej komunikacji i wyrażenia prośby.
5. Podążaj za dzieckiem
Jedną z najlepszych form wdrażania nauki komunikacji symbolicznej są gry i zabawy. Podczas zabawy czy gry z dzieckiem staraj się za nim podążać, pozwól się poprowadzić dziecku – wtedy przekonasz się, co je najbardziej interesuje w danej zabawie. Zaangażuj dziecko, zniżając poziom oczu do poziomu jego wzroku i zacznij imitować jego ruchy, zachowania, hałasy. Na przykład, jeśli bawi się ciężarówką, imituj w ślad za dzieckiem dźwięk, który wydaje. Nie obawiaj się czasu oczekiwania na odpowiedź dziecka. Ważne jest, byś przyglądał się jego zabawie, naśladował jego zachowania i podążał za nim, a nie wychodził na prowadzenie i nadawał zabawie kierunek, który uważasz za słuszny. Dziecko powinno dostrzec twoje zachowanie i odnaleźć przyjemność w nawiązaniu wspólnych relacji podczas zabawy.
Niektórzy rodzice dzieci z autyzmem nie obserwują swoich pociech bawiących się zabawkami czy z innymi osobami. Dzieci z autyzmem większość czasu spędzają samotnie, demonstrując autostymulacyjne zachowania. Jeśli rodzić może poświęcić swojemu dziecku czas w trakcie dnia, kiedy oddaje się samostymulującym zachowaniom, powinien podążyć za nim i naśladować te zachowania. Celem tego działania jest utrzymanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem, tak by widoczna była dla rodzica jego ekspresja twarzy i odwrotnie. Takie konfrontowanie swoich spojrzeń może spowodować zainicjowanie kontaktu z dzieckiem – procesów socjalizacji.
6. Słuchaj swojego dziecka
Interpretuj zachowania dziecka i ubieraj je w słowa.
Jeśli dziecko trzyma w ręku kubek i wskaże na lodówkę należy właściwie zinterpretować to zachowanie i skomentować „Acha, chcesz sok/ mleko!”. Podobnie należy reagować w innych sytuacjach sprzyjających temu rodzajowi reakcji, np., jeśli rodzic upuści butelkę z sokiem, a dziecko wskaże na bałagan, należy powiedzieć: „Ojej, co za bałagan!”. Przez interpretowanie i komentowanie takich sytuacji można przygotować dziecko do używania metod AAC. Jeśli dziecko stosuje AAC, to należy wykorzystywać takie okoliczności do wdrażania nowych symboli/znaków.
Dodawaj komentarze do tego, co mówi dziecko
Dzięki temu można rozszerzyć komunikacyjne i językowe umiejętności dziecka, które komunikuje się za pomocą symboli.
Jeśli dziecko powie „Ładny kwiatek”, rodzic może dodać „Ładny kwiatek, dobrze pachnie”. Tym sposobem angażuje się dziecko w naukę komunikacji na wyższym stopniu bez przeciążania go – dzieje się to naturalnie. Podobnie należy postępować w dziećmi stosującymi metody AAC – na ich komunikaty należy reagować za pomocą słów i wdrażając odpowiednie symbole.
