Fot. Fotolia
Wpływ dysleksji na osobowość
Rozważając wpływ dysleksji na osobowość, należy dążyć do wzrostu poczucia własnej wartości i pozytywnej samooceny osób z dysleksją przez działania wspierająco-pomocowe. Pozytywna samoocena to potężna siła ukierunkowująca ludzkie działania, motywująca do nich i kontrolująca, stąd dążeniem każdego wychowawcy powinna być działalność skupiona na tym składniku osobowości wychowanka. Za najbardziej istotne dla kształtowania się samooceny uznaje się opinie i sądy, jakie dziecko słyszy o sobie, a także jego sukcesy i niepowodzenia życiowe (szkolne), porównywanie siebie z innymi wzorcami osobowymi oraz pozycję społeczno-ekonomiczną rodziców.
Skoro więc samoocena kształtuje się w środowisku interakcji społecznych i relacji międzyludzkich oraz jest uzależniona od poziomu samoświadomości, to najprawdopodobniej dzieciństwo i młodość są najważniejszym okresem kształtowania się obrazu własnego „ja”, obrazu własnej osoby.
Wszelkie niepowodzenia natury szkolnej czy też pozaszkolnej będą zatem rzutowały na konstytuowanie się samooceny. Dokonywanie ocen i wydawanie opinii na temat zdolności czy niezdolności dziecka to niekwestionowane wartościowanie jego osoby.
Zobacz także: Dysleksja a nauka języków obcych
Ponadto w kontaktach międzyludzkich często słyszy się, jakie dziecko „jest złe”, a nie że coś „źle zrobiło”, co jeszcze bardziej zaniża tę ocenę. Bardziej wskazane byłoby ocenianie działań dziecka (człowieka dorosłego także), jego zachowań czy też postępów, niż formułowanie negatywnych określeń odnoszących się do samej osoby. Jest to wielce znaczące w percepcji, gdyż powoduje naznaczenie obiektów ocen. O wiele łatwiej jest dziecku (czy człowiekowi dorosłemu) zmienić kierunek czy zakres swoich działań, dokonać ich modyfikacji bądź zmian w obrębie własnych możliwości, niż zmienić swoją osobowość. Dla niektórych ludzi jest to wręcz niemożliwe ze względu na utrwalenie się pewnych wartości i okoliczności towarzyszących ich życiu.
Dla dzieci jest to niezrozumiałe, gdyż nie wykształciła się u nich jeszcze samoświadomość cech własnej osobowości, które są na tyle niestabilne, że w każdej chwili mogą ulec zmianom czy przeobrażeniom. Łatwiej zatem dokonywać zmian w obrębie czynów i działań, bo w mentalności człowieka nie świadczą one o cechach istoty ludzkiej, tylko o jej intencjach. Ogólna samoocena stanowi czynnik warunkujący poziom samoakceptacji, a ten z kolei stanowi bazę prawidłowego rozwoju i funkcjonowania w przestrzeni życiowej. Będąc zadowolone z siebie, dziecko cieszy się życiem, podejmuje nieraz trudne, jak na swoje możliwości rozwojowe, zadania, którym chce sprostać i niejednokrotnie mu się to udaje.
Niska samoocena dziecka z dysleksją
Rzecz ma się zupełnie inaczej, gdy ktoś ma niską samoocenę, która powstaje w wyniku nieprzystosowania szkolnego, o czym świadczy nieosiąganie zadowalających wyników w nauce. Dziecko porównuje wtedy swoje osiągnięcia na tle klasowych liderów, konstruując w ten sposób obraz własnej osoby – sfrustrowanej, wylęknionej, pozbawionej jakichkolwiek możliwości działań i osiągnięć. Kształtowanie się obrazu samego siebie jest uzależnione od indywidualnych doświadczeń gromadzonych podczas kontaktów społecznych z innymi osobami, w różnych środowiskach (w domu, w szkole, poza szkołą itp.).
W przypadku dzieci z dysleksją czy innymi trudnościami w uczeniu się są to często przykre doświadczenia, dotyczące braku sukcesów w szkole lub niskich możliwości i umiejętności. Nie jest to budujące w kontekście tworzenia własnego wizerunku i pozytywnej samooceny. Kształtują się wtedy takie cechy osobowościowe, jak: konformizm, uzależnienie od grupy rówieśniczej, postawa realistyczna i praktyczna, mniej ambitna i wytrwała, z mniejszą inicjatywą i łatwiejsza do zniechęcenia.
Uczniowie tacy charakteryzują się także niższą samooceną, są bardziej zestresowani, mniej uzależniają swój los od siebie samych, wykazują mniejsze aspiracje w wyborze zawodu i szkoły oraz mają wiele obaw związanych z egzaminami czy szkolnymi wymogami. Pomimo że wśród osób mających kontakt z dziećmi z dysleksją istnieje powszechne przekonanie, że trudności w czytaniu i pisaniu oraz ich następstwa (niepowodzenia dydaktyczne) powodują porażki w kontaktach społecznych i negatywnie kształtują obraz samego siebie, to jest to tylko jedna perspektywa oceny wpływu dysleksji na osobowość uczniów – ukazująca wpływy negatywne. Tymczasem możliwe są także pozytywne oddziaływania.
W przypadku osób z dysleksją, które osiągnęły sukces, następuje wytworzenie pozytywnych cech osobowości i pozytywnej samooceny, gdyż trudności w nauce mobilizują ucznia do podejmowania wielu wysiłków i wyzwań stawianych przez szkołę i życie oraz uodparniają go na kryzysy i porażki. Jest to jednak zjawisko bardziej marginalne niż to poprzednio omawiane, ale warto zaakcentować, że tak również może być.
Niejednokrotnie wystarczą wsparcie i pomoc innych ludzi, życzliwość i zrozumienie, by życie z dysleksją mogło się stać radosne i spełnione.
Zobacz także: Jak rozpoznać talent dziecka?
Dziecko z dysleksją może posiadać liczne talenty
Badania dotyczące poziomu samooceny uczniów z dysleksją pozwalają stwierdzić, że jest on u nich znacznie niższy niż u uczniów niewykazujących trudności w czytaniu i pisaniu. Niska samoocena wywołuje ponadto wiele emocji dysfunkcyjnych, skłonność do zmartwień, depresje czy też brak motywacji do działania (lenistwo), co jest wtórne w stosunku do dysleksji. Dzieci z dysleksją mają niższe aspiracje oraz niżej cenią swoje możliwości intelektualne i nie wierzą w możliwość osiągnięcia przez siebie sukcesu życiowego. Oddziałuje to na sprostanie nowym wyzwaniom edukacyjnym, których realizacja zależy od całego zespołu elementów środowiskowo czynnych, w których uczniom przyszło funkcjonować.
Dziecko z dysleksją to nie tylko trudności i ograniczenia, lecz także cała gama innych umiejętności, których eksponowanie i rozwijanie sprzyja kształtowaniu pozytywnej samooceny i prawidłowemu funkcjonowaniu ucznia w szkole i w otoczeniu pozaszkolnym. Uczniowie z dysleksją często ujawniają zdolności aktorskie, plastyczne, muzyczne czy też wykazują dużo większą sprawność fizyczną niż pozostałe dzieci. Te inne zdolności mogą służyć jako narzędzia budowania własnej tożsamości. Umiejętnie wykorzystane w środowisku zarówno szkolnym, jak i domowym stanowią doskonałą podstawę do wzrostu poczucia własnej wartości i zwiększenia motywacji do pokonywania ograniczeń życiowych.
Fragment pochodzi z książki „Pokonywanie trudności w uczeniu się dzieci z dysleksją” autorstwa L. Wiatrowska (Impuls 2013). Publikacja za zgodą wydawcy.
Zobacz także: Czy dysleksja to problem na całe życie?
