Fot. Fotolia
Inwazyjna choroba pneumokokowa – kto jest zagrożony?
Zakażenia wywoływane przez bakterię Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc, pneumokok) są jedną z najczęściej zgłaszanych przyczyn bakteriemii i zapalenia opon mózgowych. Pneumokoki są także jedną z najczęstszych przyczyn pozaszpitalnego zapalenia płuc, które każdego roku występują z częstością 1/1000 u dorosłych osób, ze śmiertelnością szacowaną na 10-20%.
W Europie zapadalność na inwazyjną chorobę pneumokokową (zapalenie płuc z bakteriemią, posocznica i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) waha się od 10 do 100 przypadków na 100 000 mieszkańców.
Pneumokok jest odpowiedzialny także za zapalenia ucha środkowego, zatok, oskrzeli czy płuc. Najwięcej zachorowań i zgonów wywoływanych przez pneumokoka występuje u dzieci poniżej 2. roku życia i osób powyżej 65. roku życia.
Poważnym i narastającym problemem jest oporność pneumokoka na antybiotyki, takie jak penicylina, cefalosporyny, makroilidy.
Zobacz także: Zakażenia szpitalne – jak znaleźć winnego?
Szczepionki przeciwko pneumokokom
Wyróżnia się ponad 90 typów serologicznych pneumokoków. Monitorowanie zakażeń pneumokokowych wykazało, że za około 80% zakażeń inwazyjnych u dzieci poniżej 5. roku życia odpowiadały izolaty siedmiu serotypów. Pozwoliło to na stworzenie 7-walentnej szczepionki skoniugowanej (PCV7). Kolejne badania oraz zmieniająca się epidemiologia zakażeń pneumokokowych dowiodły, że aby szczepionka mogła być bardziej skuteczna, jej skład musi zostać poszerzony o antygeny kolejnych serotypów.
W ten sposób powstały szczepionki:
- 10-walentna (PCV10, zawierająca dodatkowo w stosunku do PCV7 antygeny: 1, 5 i 7F),
- 13-walentna (PCV13, zawierająca oprócz antygenów zawartych w PCV10 również: 3, 6A i 19A).
Obie szczepionki są dostępne w Polsce i zalecane przez lekarzy. Dla wcześniaków i dzieci z grup ryzyka są obowiązkowe (czytaj: bezpłatne), dla pozostałych zalecane (czytaj: odpłatne).
Inwazyjna choroba pneumokokowa – profilaktyka
Epidemiologia zakażeń pneumokokowych w różnych regionach świata jest odmienna, dlatego konieczne jest ciągłe monitorowanie inwazyjnych zakażeń pneumokokowych.
Na podstawie danych Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN), opublikowanych 31.03.2014 roku, opracowano charakterystykę inwazyjnej choroby pneumokokowej w Polsce w latach 2009-2013.
Na podstawie dostarczonych do badania molekularnego próbek pneumokoka oszacowano zapadalność na IChP w Polsce, która była najwyższa u dzieci poniżej 1. roku życia (4,65/100 000). W 2013 roku wskaźnik śmiertelności (CFR) był najwyższy w grupie 75+ i wynosił ponad 60%.
W 2013 roku w KOROUN przepadano 448 próbek i stwierdzono, że najczęściej inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP) we wszystkich grupach wiekowych wywoływały serotypy pneumokoka 3, 14 i 19A, wszystkie obecne w szczepionce PCV13. Natomiast za zgony najczęściej odpowiedzialny był serotyp 3 (100 próbek). 65,6% serotypów pneumokoka, odpowiedzialnych za zgony znajdowało się w szczepionce PCV13, a 40,6% w szczepionce PCV10.
U dzieci poniżej 5. roku życia, IChP najczęściej wywoływał serotyp 14, a następnie 19A. Oba są obecne w szczepionce PCV13.
Zobacz także: Wzrasta liczba zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową
Badania przeprowadzone w KOROUN, w latach 2009-2013 wykazały, że u dzieci poniżej 5. roku życia, 82,4% wykrytych serotypów pneumokoka "znajdowało się" w szczepionce trzynastowalentnej (PCV13), a 63,6% w szczepionce dziesięciowalentnej (PCV10) (jest to tzw. pokrycie szczepionkowe, czyli te polisacharydy serotypów pneumokoka są obecne w szczepionce). Podobnie stwierdzono u dzieci < 2. roku życia. Pokrycie szczepionkowe wynosiło 81,6% dla szczepionki PCV13 i 63,1% dla szczepionki PCV10.
Na podstawie badań z 2013 roku wykazano u dzieci poniżej 5. roku życia, że serotypy pneumokoka niewrażliwe na penicylinę (MIC > 0,06mg/L) w 94,7% "obecne" były w szczepionce PCV13, a w 52,6%, w szczepionce PCV10. We wszystkich grupach wiekowych pokrycie szczepionkowe pneumokoków niewrażliwych na penicylinę (MIC > 0,06mg/L) wynosiło dla szczepionki PCV13 – 96,6%, a dla PCV10 - 70,7%.
Dlatego też najlepszym sposobem ograniczenia zachorowalności i śmiertelności na IChP jest wprowadzenie w Polsce masowych szczepień u dzieci.
Zgodnie z rekomendacjami WHO z 2012 roku, wybór szczepionki powinien być oparty na:
- aktualnej sytuacji epidemiologicznej,
- dystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych,
- zapadalności na IChP w poszczególnych grupach wiekowych,
- danych farmakoekonomicznych.
Masowe szczepienia przeciwko pneumokokom w Polsce
Kielce były pierwszym miastem w Polsce, które wprowadziły masowe szczepienia przeciwko pneumokokom (wówczas była to szczepionka siedmiowalentna – PCV7). Analiza przyczyn hospitalizacji, w okresie przed i po wprowadzeniu szczepień wykazała znaczące zmniejszenie hospitalizacji z powodu zapalenia płuc.
W pierwszym roku od wprowadzenia szczepień w grupie najmłodszych dzieci o 60%. W 2010 roku stwierdzono u dzieci < 2. roku życia już 82,9% spadek zapadalności na zapalenie płuc. Zaobserwowano także zjawisko odporności zbiorowiskowej, polegające na spadku zapadalności na zapalenia płuc o 43,5% w populacji nieszczepionej, u osób powyżej 65. roku życia.
Znamiennie zmniejszyło się także nosicielstwo pneumokoka opornego na penicylinę. Badania przeprowadzone w 2013 roku wykazały, że tylko 6,5% dzieci zaszczepionych w Kielcach szczepionką PCV13 było nosicielami szczepów pneumokoka opornego na penicylinę. Natomiast w populacji nieszczepionej (Ostrowiec Świętokrzyski) nosicielstwo pneumokoka opornego na penicylinę wynosiło 50%.
Przykład Kielc jest potwierdzeniem faktu, iż szczepienia całej populacji to jedyna skuteczna metoda zapobiegania IChP, zarówno biorąc pod uwagę aspekty epidemiologiczne, jak i zdrowia publicznego.
Obowiązkowe szczepienia przeciwko pneumokokom?
Grupa Ekspertów na rzecz Programu Szczepień Ochronnych w Polsce rekomenduje na podstawie wyników badań KOROUN w polskiej populacji i danych z Kielc, wprowadzenie szczepień przeciwko pneumokokom u wszystkich dzieci poniżej 2. roku życia.
Obie szczepionki przeciwko pneumokokom są bezpieczne. Bezpieczeństwo szczepionek pneumokokowych oceniano w kontrolowanych badaniach klinicznych. Bardzo częste lub częste zgłaszane reakcje niepożądane to:
- zmniejszenie apetytu,
- gorączka,
- drażliwość,
- rumień,
- stwardnienie w miejscu wstrzyknięcia.
Szczepionka PCV13 jest zalecana celem czynnego uodpornienia przeciwko chorobie inwazyjnej, zapaleniu płuc i ostremu zapaleniu ucha środkowego wywoływanym przez bakterie Streptococcus pneumoniae u niemowląt, dzieci i młodzieży od 6. tygodnia do 17. roku życia. Szczepionka PCV13 jest także zalecana celem czynnego uodpornienia przeciwko chorobie inwazyjnej wywoływanej przez bakterie Streptococcus pneumoniae u dorosłych w wieku ≥ 18 lat i osób w podeszłym wieku (ChPL 16/10/2013).
Szczepionka PCV10 jest zalecana celem czynnego uodpornienia przeciwko chorobie inwazyjnej oraz ostremu zapaleniu ucha środkowego wywoływanym przez Streptococcus pneumoniae u niemowląt i dzieci w wieku od ukończenia 6. tygodnia życia do ukończenia 5 lat (ChPL 18/02/2014).
Zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego (ChPL) dla obu szczepionek schemat stosowania szczepionki należy ustalić zgodnie z lokalnymi zaleceniami, z uwzględnieniem ryzyka występowania choroby inwazyjnej w różnych grupach wiekowych, chorób współistniejących, jak również danych epidemiologicznych o zmienności serotypów w różnych obszarach geograficznych.
Autor: prof. nadzw. dr hab. med. Teresa Jackowska / Kampania "Pneumokokom mówimy: Szczepimy!!!"
Zobacz także: Szczepionka przeciwko pneumokokom – którą wybrać?
