Według statystyk w Polsce bliźniaki rodzą się raz na 80 porodów. Każda ciąża mnoga jest ciążą podwyższonego ryzyka, dlatego wymaga częstszych kontroli rozwoju płodów i stanu zdrowia matki. Wyróżnia się: bliźnięta jednojajowe, dwujajowe i syjamskie. Bliźniaki pojawiają się na obrazie USG w wyniku podziału zapłodnionej komórki jajowej (bliźnięta jednojajowe) lub uwolnienia i zapłodnienia dwóch komórek jajowych (bliźnięta dwujajowe). Ten drugi przypadek występuje znacznie rzadziej.
Spis treści:
- Bliźniaki dwujajowe
- Bliźniaki jednojajowe
- Bliźniaki jednojajowe a dwujajowe
- Bliźniaki syjamskie
- Czy mozna zaplanować ciążę bliźniaczą?
- Ciąża bliźniacza – potrzeby i zagrożenia
- Wychowanie bliźniaków
Bliźniaki dwujajowe
Bliźnięta dwujajowe pochodzą z podwójnej owulacji, a więc z dwóch różnych komórek jajowych – każde z nich z jednej. Dzieje się tak, gdy w czasie jednego cyklu miesięcznego uwolnione zostają 2 jajeczka zamiast jednego. Każde z nich zostaje zapłodnione innym plemnikiem. Powstają dwa zarodki i każdy z nich ulega implantacji w macicy.
Każdy z bliźniaków dwujajowych rozwija się we własnym worku owodniowym i ma własne łożysko. To sprawia, że u tego rodzaju bliźniąt nie ma ryzyka powstania tzw. zespołu podkradania, w którym jedno z dzieci rozwija się kosztem drugiego. Bliźnięta dwujajowe, choć znajdują się w macicy bardzo blisko siebie, nie mają ze sobą bezpośredniego kontaktu – dzielą je 2 błony płodowe.
Kto ma szanse urodzić bliźnięta dwujajowe?
Występowanie bliźniąt dwujajowych może być cechą rodzinną. W takiej sytuacji u kobiet może występować skłonność do uwalniania więcej niż jednej komórki jajowej w jednym cyklu, która może być dziedziczna.
Większe szanse na urodzenie bliźniaków dwujajowych ma kobieta, która:
- jest spokrewniona z matkami bliźniąt dwujajowych,
- jest jednym z bliźniaków dwujajowych,
- wcześniej już urodziła bliźnięta dwujajowe,
- ma więcej niż 35 lat
- długo stosowała antykoncepcję hormonalną,
- leczyła się z niepłodności.
Bliźnięta dwujajowe może urodzić także kobieta w wyniku procedury in-vitro, gdy w macicy umieszczony zostaje więcej niż jeden zarodek i dwa z nich zagnieżdżą się w macicy.
Czy bliźniaki dwujajowe są podobne?
Bliźnięta dwujajowe mogą być podobne, ale nie muszą. Mogą być tej samej lub różnej płci. Takie bliźniaki są jak rodzeństwo z dwóch różnych ciąż – z 2 różnych komórek jajowych i 2 różnych plemników. I tak jak takie rodzeństwo mogą być bardzo podobne lub się bardzo różnić – mogą mieć różne grupy krwi, charaktery, zdolności, temperamenty i deficyty.
Na ogół bliźniaki dwujajowe łączy silna więź. Nie wiadomo jednak, czy jest ona wynikiem wspólnego życia płodowego, czy wspólnego wychowania.
fot. Bliźnięta dwujajowe/ Adobe Stock, Evgeniy
Bliźniaki dwujajowe – ciekawostki
Zdarza się, że bliźniaki dwujajowe mają 2 różnych ojców. To bardzo rzadkie przypadki, które potwierdzono kilka razy na całym świecie i raz w Polsce.
Bliźniaki dwujajowe mogą zostać poczęte w odstępie kilku dni. Gdy jedno jajeczko zostało wcześniej zapłodnione, a potem dochodzi do uwolnienia drugiego jajeczka. Jeśli kobieta ma w tym kolejny stosunek, może począć drugie dziecko. Jeśli ten drugi stosunek miała z innym partnerem, na świat mogą przyjść dwujajowe bliźnięta z dwóch różnych ojców.
Bliźniaki jednojajowe
Tylko ok. 30% ciąż mnogich to bliźnięta jednojajowe. Powstają, gdy zapłodniona już komórka jajowa podzieli się na dwa zupełnie oddzielne zarodki. Do tego podziału może dojść na różnym etapie rozwoju pierwotnego zarodka, a czas ten decyduje o tym, jaki typ ciąży bliźniaczej jednojajowej powstanie:
- ciąża dwuowodniowa, dwukosmówkowa – powstaje, gdy zarodek dzieli się wcześnie, bo 1-3 dni po zapłodnieniu – stanowi 30% ciąż bliźniąt jednojajowych; każde z dzieci ma własne łożysko i własny worek owodniowy,
- ciąża dwuowodniowa, jednokosmówkowa – powstaje, gdy zarodek dzieli się 4-8 dni po zapłodnieniu – stanowi 68% ciąż bliźniąt jednojajowych, dzieci mają dwa worki owodniowe i jedno łożysko,
- ciąża jednokosmówkowa, jednoowodniowa – powstaje, gdy zarodek dzieli się 8-13 dni po zapłodnieniu – stanowi 2% ciąż bliźniąt jednojajowych; dzieci mają wspólny worek owodniowy i wspólne łożysko. Takie bliźnięta nazywa się czasem „bliźniaki momo” od angielskich słów monoamniotic i monochorionic (jednoowodniowe i jednokosmówkowe),
- ciąża jednoowodniowa, jednokosmówkowa z bliźniętami syjamskimi – powstaje, gdy do podziału zarodka dochodzi późno, bo 13-15 dni po zapłodnieniu – stanowi 0,3-0,5% ciąż bliźniaków jednojajowych.
Czy bliźniaki jednojajowe mogą być różnej płci?
Nie. Bliźnięta jednojajowe niemal zawsze są tej samej płci (biologicznej) – zdarzają się nieliczne wyjątki, które są wynikiem zaburzeń kodu genetycznego. W znakomietj wiekszości przypadków bliźniaki jednojajowe mają materiał genetyczny z tego samego jaja i plemnika. O płci decyduje materiał genetyczny z plemnika – dostarcza albo parę chromosomów XX i wtedy powstaje zarodek żeński, abo XY i powstaje zarodek męski. Dopiero potem dochodzi do podziału na dwa identyczne genetycznie zarodki (zarodki i bliźnięta monozygotyczne).
Dlatego nawet jeśli chłopiec i dziewczynka z ciąży bliźniaczej są do siebie podobne jak dwie krople wody, to na pewno nie są bliźniakami jednojajowymi.
fot. Bliźnięta jednojajowe/ Adobe Stock, Drobot Dean
Bliźniaki jednojajowe – ciekawostki
O bliźniętach jednojajowych można powiedzieć, że są własnymi klonami – mają to samo DNA i dlatego są do siebie bardzo podobne. Jednak z czasem mogą pojawiać się drobne różnice w ich wyglądzie. Sztuczna inteligencja analizująca wygląd ludzkich twarzy potrafi rozróżnić bliźnięta jednojajowe np. na podstawie nieco innego układu porów w skórze.
U części bliźniąt jednojajowych dochodzi do zróżnicowania się DNA – najczęściej chodzi o liczbę kopii danego genu (może być ich więcej). Wszystko przez to, że od podziału zarodka na 2 oddzielne zarodki każdy z nich rozwija się już samodzielnie. Jeśli w czasie podziału komórek dojdzie u jednego zarodka do wadliwego podziału materiału genetycznego, będzie to właśnie ta różnica, którą ich materiały genetyczne będą się różnić.
Psy tropiące potrafią rozróżnić po zapachu bliźnięta jednojajowe.
W Nigerii rodzi się najwięcej bliźniąt, także jednojajowych. Dlaczego? Nie wykluczone, że odpowiada za to dieta bogata w substancję podobną do progesteronu.
Bliźnięta jednojajowe mają różne linie papilarne – są podobne, ale nie identyczne. Wynika to z faktu, że w życiu płodowym mają minimalnie inne warunki, a to właśnie wtedy formują się linie papilarne.
Blisko 75% bliźniąt jednojajowych ma swój własny język.
Wychowywane w tej samej rodzinie bliźniaki jednojajowe często mają podobne zainteresowania. Nie jest to jednak regułą. Takie bliźnięta mogą wykazywać różnice w charakterze – jedno może być bardziej otwarte na ludzi, drugie bardziej skryte. Dla osób z zewnątrz bliźnięta jednojajowe wydają się identyczne, jednak najbliżsi – matka i ojciec, bardzo często widzą różnice między nimi, zarówno te fizyczne, jak i psychiczne.
Bliźniaki jednojajowe a dwujajowe
Bliźnięta jednojajowe wywodzą się z 1 komórki płciowej, zapłodnionej przez 1 plemnik. W pierwszych 2 tygodniach od zapłodnienia taka komórka może się podzielić na 2 identyczne embriony, które od tej pory będą się rozwijać osobno. Takie bliźnięta są identyczne pod względem genetycznym i są bardzo do siebie podobne, niemal niemożliwością jest odróżnić od siebie takie noworodki.
Bliźnięta dwujajowe powstają z 2 odrębnych komórek jajowych, zapłodnionych przez 2 różne plemniki. Pod wpływem nałożenia się na siebie kilku czynników czasami dochodzi do tzw. poliowulacji, czyli uwolnienia z jajnika więcej niż jednej komórki jajowej. Stwarza to szansę na powstanie ciąży wielopłodowej. Poczęte w ten sposób dzieci, jeśli mają tego samego ojca, pod względem genetycznym są dla siebie jak rodzeństwo z 2 różnych ciąż.
Bliźnięta dwujajowe mogą mieć różnych ojców, a bliźnięta jednojajowe zawsze mają tego samego ojca (matkę oczywiście też).
Bliźniaki syjamskie
Bliźnięta syjamskie to nie do końca rozdzielone bliźniaki jednojajowe. Zwykle są złączone klatkami piersiowymi, czasem mają wspólne serce oraz inne organy wewnętrzne. Zawsze są tej samej płci. Częściej rodzą się syjamskie dziewczynki.
Niestety, nie można zapobiec powstawaniu tego typu ciąż. Niemożliwe jest również ich wczesne zdiagnozowanie, gdyż badanie USG w ciąży na początku pozwala jedynie wykryć istnienie ciąży mnogiej. Na ekranie USG rozwój bliźniąt syjamskich można obserwować aż do porodu.
W niektórych przypadkach operacje rozdzielenia bliźniąt syjamskich kończą się niepowodzeniem lub też w ogóle nie można ich przeprowadzić, gdyż stanowiłyby olbrzymie zagrożenie dla życia jednego lub obydwojga dzieci. Dzieci są wówczas nierozłączne do końca swoich dni.
Czy można zaplanować ciążę bliźniaczą?
Większe prawdopodobieństwo urodzenia bliźniąt mają kobiety z predyspozycjami genetycznymi (jeśli w rodzinie kobiety występowały ciąże bliźniacze) oraz te, które stosowały antykoncepcję hormonalną, ale zaplanowanie ciąży bliźniaczej (drogą naturalnego zapłodnienia) jest niemożliwe. Wystąpienie wcześnie wspomnianej poliowulacji (którą widać na obrazie USG, jeśli kobieta monitoruje swój cykl u lekarza) jest przypadkowe.
Istnieje wiele czynników wpływających na występowanie bliźniaczych ciąż dwujajowych.
Ciąża bliźniacza – potrzeby i zagrożenia
Ciąża bliźniacza wymaga większej podaży żelaza, kwasu foliowego czy witaminy D, jest bardziej wymagająca i jest większym obciążeniem dla organizmu, dlatego lekarze zalecają częstsze badania kontrolne w jej trakcie. Kobieta średnio przybiera na wadze w ciąży mnogiej od 16,5 do 20,5 kg.
Zagrożenia w ciąży bliźniaczej obejmują m.in. większe ryzyko powikłań oraz cesarskie cięcie - głównie w wyniku niegłówkowego ułożenia drugiego płodu. Bliźnięta zazwyczaj rodzą się z niską masą urodzeniową oraz często rodzą się przedwcześnie.
W przypadku powitania na świecie więcej, niż jednego dziecka, mamie przysługuje dłuższy urlop macierzyński.
Wychowanie bliźniaków
Bliźniaki jednojajowe łączy medycznie niewytłumaczalna psychiczna więź i współodczuwanie emocji. Takie rodzeństwo jest nierozerwalnie ze sobą związane przez całe życie, od początku życia płodowego. Według wielu psychologów są to ludzie, którzy nie doświadczają zindywidualizowanej samotności i zawsze są razem, przeżywają razem emocje i razem podejmują wyzwania, choć w praktyce są dwojgiem niezależnych ludzi. Ta niezależność powinna być podkreślana i wyodrębniana już od pierwszych chwil życia dzieci - rodzice często upodabniają do siebie rodzeństwo poprzez kupowanie identycznych ubrań czy fryzury.
Wychowanie bliźniąt jest nie lada wyzwaniem, bo z biegiem czasu stają się one niejako parą osób, które rozumieją się bez słów i mogą zamknąć się w swoim świecie, swoim wspólnym języku i porozumieniu, nie szukając kontaktów z innymi. U bliźniaków jednojajowych może też dojść do zaburzeń narcystycznych, bo trwają one całe życie w silnym związku podszytym fascynacją i miłością, a tym samym - rywalizacją o odrębność i samodzielność. Młodzieńcze życie bliźniąt (trudny okres dojrzewania) może ocierać się o kontekst erotyczny.
Bliźniakom jednojajowym sprawia trudność wchodzenie w relacje małżeńskie, a raczej - gdy jedno z bliźniąt zakłada rodzinę, drugie może poczuć się porzucone, oszukane, zdradzone i zazdrosne.
Niekiedy tylko jedno dziecko z ciąży bliźniaczej potrafi z zadowalającym skutkiem ułożyć sobie życie partnerskie, a drugie zatraca się i poświęca danej dziedzinie: nauce, polityce, władzy. Wiele zależy od modelu wychowania rodzicielskiego oraz prób implementowania w dzieciach różnych zainteresowań i wprowadzania ich do odrębnych środowisk (np. zapisywanie dzieci na różne zajęcia dodatkowe), by nie czuły się zespolone. Warto rozważyć umieszczenie bliźniąt w różnych klasach w szkole oraz w miarę możliwości - udostępnić im dwa osobne pokoje w domu.
Treść artykułu na podstawie tekstu pierwotnie opublikowanego 28.02.2011 na zlecenie Edipresse, w oparciu o konsultację z dr Kaliną Wysocką-Dubielecką.
Czytaj także: Jak dbać o bliźniakiUSG genetyczne w ciąży – po co się wykonuje?Bliźnięta pasożytnicze – co to jest?
