Rodzinne formy opieki zastępczej i ich rodzaje
Do występujących obecnie w Polsce rodzinnych form opieki zastępczej można zaliczyć rodziny adopcyjne, zastępcze (spokrewnione i niespokrewnione, wśród których wyróżnia się zawodowe i niezawodowe) rodzinne domy dziecka i wioski dziecięce. W wypadku każdej z nich szeroko doceniane są dziś ich walory. Wskazuje się w szczególności na korzyści płynące z wychowania w tych formach dla samych wychowanków. Podkreślane są one zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w obowiązujących przepisach prawnych, co w konsekwencji prowadzi do organizacji różnych projektów i akcji popularyzujących te formy oraz ich większej powszechności. Obserwuje się wzrost liczby rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka. Na przykład liczba rodzinnych domów dziecka w latach 2001–2007 wzrosła od 166 do 239, a ich wychowanków od 1249 do 1892.
Adopcja – co to znaczy?
W literaturze przedmiotu terminu „adopcja” używa się zamiennie z terminem „przysposobienie” i określa się nim (...) przybranie, czyli uznanie za swoje, dziecka, które zostało zrodzone przez innych rodziców z uwzględnieniem wszelkich konsekwencji wynikających z tego faktu.
Na inny aspekt pojęcia adopcji zwraca się w rozumieniu psychologicznym, według którego (…) jest procesem rozciągniętym w czasie i podlegającym różnym przemianom. Należy go widzieć w co najmniej 4 perspektywach:
- dzieci,
- ich naturalnych rodziców, którzy z różnych względów nie są w stanie być rodzicami swoich dzieci,
- rodziców adopcyjnych,
- instytucji zainteresowanych adopcją.
W ujęciu tym nie tyle istotny jest sam fakt przyjęcia dziecka, co związane z nim procesy dotykające różnych osób i instytucji (…).
Polecamy: Konsekwencje prawne adopcji dla dziecka i rodziców
Jakie są rodzaje przysposobienia?
(…) Prawo polskie (w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym) wyróżnia trzy rodzaje przysposobienia:
- przysposobienie niepełne – polegające na przyjęciu dziecka do nowej rodziny przy jednoczesnym zachowaniu więzi prawnych z dotychczasową rodziną, nie wymaga się od niego zgody rodziców biologicznych i nie wiąże się ono ze zmianami w akcie urodzenia dziecka, jedynie w skróconym akcie urodzenia wymienia się rodziców adopcyjnych jako rodziców dziecka, przysposobienie tego typu jest rzadko stosowane i dotyczy głównie starszych dzieci;
- przysposobienie pełne – charakteryzujące się ustaniem wszelkich praw i obowiązków względem dotychczasowej rodziny i pełnym włączeniem do rodziny adopcyjnej, nie wymaga zgody rodziców biologicznych, lecz dziecko musi mieć uregulowaną sytuację prawną, prawo do poznania swojej rodziny biologicznej osoba przysposobiona otrzymuje dopiero po uzyskaniu pełnoletniości;
- przysposobienie całkowite (anonimowe, blankietowe) – nieodwołalna i nierozerwalna forma adopcji, polegająca na wejściu dziecka do nowej rodziny na takich zasadach jak dziecko biologiczne, wiąże się ono z utajnieniem dotychczasowego aktu urodzenia dziecka i sporządzeniem nowego, niezbędna jest zgoda rodziców biologicznych, lecz bez wskazania rodziców przysposabiających, tylko ta z trzech form adopcji nie jest rozwiązywalna.
W praktyce najczęściej stosowane jest przysposobienie pełne i całkowite. Dotyczą one zwykle młodszych dzieci. Jeśli chodzi o dzieci starsze (powyżej 13. roku życia), w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istnieje zapis mówiący o obowiązku wysłuchania tej osoby i wyrażenia przez nią zgody na adopcję.
Jak wyglądają procedury adopcyjne?
Prowadzenie procedur przysposobienia oraz przygotowanie kandydatów do przysposobienia dziecka stanowi, w myśl aktualnych przepisów, wyłączną kompetencję ośrodka adopcyjnego, prowadzonego przez samorząd województwa lub inny podmiot, któremu samorząd zlecił wykonanie tego zadania(…). Osoby zgłaszające chęć przysposobienia w ośrodku adopcyjno-opiekuńczym, zanim zostaną skierowane na szkolenie dla kandydatów na rodziców adopcyjnych i zastępczych, podlegają w ośrodku wstępnej ocenie, która uwzględnia ich kwalifikacje osobiste, motywację do podjęcia wychowania dziecka oraz wywiad adopcyjny (…).
Warto zobaczyć: Apel Twojego Dziecka - jak mądrze kochać?
Zadania ośrodków adopcyjno-opiekuńczych
Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze są instytucjami zajmującymi się umieszczaniem dzieci (np. wychowanków domów dziecka, domów małego dziecka, pogotowi opiekuńczych) w rodzinach adopcyjnych i zastępczych, roztaczaniem opieki nad zastępczymi środowiskami rodzinnymi oraz szkoleniami kandydatów na rodziców adopcyjnych i zastępczych.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje ośrodków adopcyjno-opiekuńczych: publiczne (prowadzone przez gminę lub powiat) i niepubliczne (prowadzone przez diecezje, stowarzyszenia lub osoby fizyczne). Do ich podstawowych zadań zalicza się m.in.:
- kwalifikację dzieci zgłoszonych do przysposobienia oraz sporządzanie dla dziecka zakwalifikowanego do przysposobienia diagnozy psychologicznej i pedagogicznej oraz gromadzenie aktualnych informacji o stanie jego zdrowia;
- dobór rodziny przysposabiającej właściwej ze względu na potrzeby dziecka;
- współpracę z sądem opiekuńczym, polegającą w szczególności na powiadamianiu o okolicznościach uzasadniających wszczęcie z urzędu postępowania opiekuńczego;
- gromadzenie informacji o dzieciach, które mogą być przysposobione;
- przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych kandydatów do przysposobienia dziecka;
- przeprowadzanie wywiadu adopcyjnego (analizy sytuacji osobistej, zdrowotnej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej) z kandydatami do przysposobienia dziecka;
- prowadzenie działalności diagnostyczno-konsultacyjnej dla kandydatów do przysposobienia dziecka;
- wspieranie psychologiczno-pedagogiczne kandydatów do przysposobienia dziecka oraz osób, które przysposobiły dziecko;
- organizowanie szkoleń dla kandydatów do przysposobienia dziecka;
- zapewnienie pomocy psychologicznej kobietom w ciąży oraz pacjentkom oddziałów ginekologiczno-położniczych, które zgłaszają zamiar pozostawienia dziecka po urodzeniu (…).
Zobacz także: Czy mówić dziecku, że jest adoptowane?
Fragment pochodzi z książki „Rodziny adopcyjne i zastępcze dziecka z niepełnosprawnością” (Wydawnictwo Impuls, 2013). Tytuł, lid, śródtytuły i niektóre skróty pochodzą od redakcji. Publikacja za zgodą wydawcy.
