Kwas cytrynowy najprawdopodobniej masz w kuchni, domowej apteczce, kosmetyczce i obok pralki. Możesz się z nim zetknąć także u stomatologa czy w salonie beauty lub u fryzjera. Wszystko dlatego, że właściwości kwasu cytrynowego sprawiają, że znajduje on zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Obecnie modne jest stosowanie kwasu cytrynowego zamiast chemii gospodarczej. Czy to bezpieczne?
Spis treści:
- Kwas cytrynowy – co to?
- Właściwości kwasu cytrynowego
- Kwas cytrynowy: zastosowanie
- Czy kwas cytrynowy jest zdrowy?
Kwas cytrynowy – co to?
Kwas cytrynowy jako dodatek do żywności oznaczony jest symbolem E330, choć w rzeczywistości znany nam jest głównie jako naturalny składnik wielu produktów spożywczych, odpowiadający choćby za orzeźwiający i kwaśny smak cytryn i pomarańczy. Występuje nawet w takich owocach jak czarne porzeczki, grejpfruty, ananasy, jagody, ale obecny jest także w pomidorach, brokułach i marchewkach.
Kwas cytrynowy występuje we wszystkich tlenowych organizmach żywych, gdyż jest jednym z podstawowych związków cyklu Krebsa (cyklu kwasu cytrynowego) – ostatniego etapu pozyskiwania energii zawartej w związkach organicznych.
Wzór kwasu cytrynowego
Wzór sumaryczny kwasu cytrynowego to: C6H8O7, co oznacza, że substancja zawiera 6 atomów węgla, 8 atomów wodoru i 7 atomów tlenu.
Wzór strukturalny kwasu cytrynowego z kolei wygląda następująco: HOOC–CH2–C(OH)(COOH)–CH2–COOH.
Pokazujemy ten wzór zapisany tak, aby odzwierciedlał strukturę cząsteczkową kwasu cytrynowego:
fot. Wzór strukturalny kwasu cytrynowego/ Adobe Stock, iv_design
Kwas cytrynowy występuje w dwóch formach:
- kwas cytrynowy jednowodny – monohydrat,
- kwas cytrynowy bezwody – anhydrat.
Kwas jednowodny zawiera w swojej cząsteczce dodatkową cząsteczkę wody. Po pogrzaniu przekształca się w monohydrat uwalniając wodę.
Kwas cytrynowy a kwasek cytrynowy
Kwas cytrynowy i kwasek cytrynowy to jedno i to samo. Natomiast kwasek cytrynowy to nie to samo, co sok z cytryny – w suchej masie cytryny jest 8% kwasku cytrynowego.
Właściwości kwasu cytrynowego
pH kwasu cytrynowego wynosi 3-6, co oznacza, że jest on relatywnie słabym kwasem.
E330 wykorzystywany jest do regulowania kwasowości produktów, utrzymując je na poziomie 2,5-6,5.
Kwas cytrynowy jest przeciwutleniaczem, więc pomaga wydłużyć trwałość produktów.
Jest łatwo metabolizowany i usuwany z organizmu, ulega szybkiej biodegradacji.
Substancja ta ma jednak swoje wady – niezależnie od tego, czy jest zawarta naturalnie w owocach, czy została do produktu dodana, sprzyja powstawaniu próchnicy oraz w połączeniu z pewnymi lekami (jak np. środki zapobiegające zgadze) lub z żywnością (jak herbata) powoduje zwiększone uwalnianie szkodliwych metali jak glin. Dlatego wszystkie produkty kwaśne należy spożywać w umiarkowanych ilościach i po ich spożyciu dbać o higienę jamy ustnej oraz nigdy nie parzyć herbaty razem z cytryną.
Kwas cytrynowy: zastosowanie
W żywności E330 znalazł dość powszechne zastosowanie jako naturalna substancja zakwaszająca. Obniżenie pH nie tylko wpływa na poprawę smaku wielu produktów, ale także korzystnie wpływa na ich trwałość lub umożliwia uzyskanie trwałości dzięki dużo łagodniejszej obróbce termicznej.
Kwas cytrynowy zapobiega jełczeniu i psuciu się żywności, pomaga regulować jej smak. Zapobiega rozwojowi bakterii, grzybów, drożdży i pleśni. Dodawany jest także do żywności puszkowanej i wekowanej, aby ograniczyć ryzyko botulizmu, czyli zatrucia jadem kiełbasianym, który wytwarza bakteria Clostridium botulinum.
E330 dodawany może być też m.in. do:
- napojów,
- dżemów,
- serów,
- wina,
- słodyczy,
- sosów,
- chipsów.
fot. Kwas cytrynowy w żywności/ Adobe Stock, monticellllo
Należy podkreślić, że kwas cytrynowy nie jest konserwantem i nie zapobiega rozwojowi szkodliwych drobnoustrojów. Jego korzystne oddziaływanie związane jest z tym, że w środowisku kwaśnym bardzo ważne dla człowieka składniki żywności jak witaminy i przeciwutleniacze są bardziej stabilne, a więc dodając do naturalnego źródła witaminy C o niewielkiej kwasowości odrobinę kwasu cytrynowego, podnosimy poziom tej ważnej witaminy w produkcie gotowym.
W jednym badaniu z 2007 roku zauważono, że spożywanie kwasu cytrynowego zwiększa odporność na stres i zmęczenie. Bezpiecznie może być stosowany w mniejszym niż 10% i przy pH powyżej 3,5.
Kwas cytrynowy w kosmetykach i farmaceutykach
Kwas cytrynowy w połączeniu z wodorowęglanem wapnia wchodzi w skład soli i „bomb” do kąpieli oraz tabletek musujących. W kosmetykach do pielęgnacji jest stosowany jako czynnik rozświetlający skórę, likwidujący przebarwienia, wygładzający, złuszczający, działający przeciwstarzeniowo, gdyż działa należy do grupy kwasów AHA znanych z takich właściwości. Przywraca też kwaśny odczyn skórze, dzięki czemu zmniejsza podatność skóry na działanie bakterii. W farbach do włosów poprawia wnikanie barwnika w strukturę włosa.
Dodaje się go także do mydeł, szamponów i środków piorących, gdyż zmiękcza wodę, umożliwiając uzyskanie piany. Jako składnik środków czyszczących sprawia, że nie trzeba dodawać do nich dużych ilości chemicznych środków.
Sole magnezowe kwasu cytrynowego (cytrynian) są składnikiem suplementów diety, których celem jest dostarczenie organizmowi magnezu. W tej postaci magnez jest lepiej przyswajalny niż np. z węglanu, chlorku czy octanu magnezu.
fot. Kwas cytrynowy zastosowanie/ Adobe Stock, Irina Bort
Kwas cytrynowy w stomatologii
Kwas cytrynowy jest stosowany do płukania kanałów zębów podczas leczenia kanałowego. Pomaga mechanicznie czyścić miazgę, usunąć mineralną warstwę mazistą i odsłonić kanaliki zębinowe. Do tego celu używa się kwasu cytrynowego w stężeniu 30-40%.
Kwas cytrynowy do basenu
Jeśli masz przy domu basen ogrodowy, możesz użyć kwasu cytrynowego do czyszczenia przebarwień i zanieczyszczeń w nim się osadzających. Natomiast nie dodaje się go do wody jako środka zapobiegającego mętnieniu wody – do tego celu niezbędne są inne preparaty
Kwas cytrynowy do czyszczenia kostki brukowej
Jednym z domowych zastosowań kwasu cytrynowego jest użycie go do czyszczenia kostki brukowej. Podobno pomaga likwidować wykwity, zabrudzenia oraz mech i chwasty wrastające między kostki. Często do tego celu stosuje się roztwór 100 g kwasku cytrynowego na 1 l wody.
Czy kwas cytrynowy jest zdrowy?
Nie ma żadnych dowodów na szkodliwość kwasu cytrynowego, a panika została „zasiana” przez ludzi, którzy bez zrozumienia przeczytali prace opisujące zaburzenia w cyklu Krebsa, co nie ma żadnego związku z konsumpcją kwasu cytrynowego. Szkodliwość E330 jest więc mitem i nie należy się go obawiać.
Popularność zastosowania kwasu cytrynowego w przemyśle spożywczym związana jest z jego praktycznie 100% bezpieczeństwem – stąd też przepisy UE nie nakładają ograniczeń w dopuszczalnej ilości E330. Nie oznacza to, że dodatek ten będzie szczególnie duży – kwas cytrynowy jest kwaśny, co ogranicza możliwość jego zastosowania do tolerowanego przez ludzi poziomu kwaśności produktów.
Choć w internecie można znaleźć informacje o szkodliwości czy syntetyczności kwasu cytrynowego, jest to nieznajdująca potwierdzenia w faktach histeria. Związek ten pozyskiwany jest w sposób podobny choćby do kiszenia kapusty, z tym że kwas cytrynowy tworzą nie bakterie, ale szczepy pleśni Aspergillus niger.
Kwas cytrynowy – komu może szkodzić?
Należy jednak wspomnieć, że pozyskany za pomocą pleśni kwas cytrynowy (MCA) może zawierać jej pozostałości i u niektórych wrażliwych na nią osób może wywołać objawy alergii:
- ból stawów z obrzękiem i sztywnością,
- ból mięśni,
- duszność,
- skurcze brzucha,
- osłabienie.
Wykazano, że ewidentnie musi to być wpływ pleśni, gdyż osoby, które zareagowały dolegliwościami na kwas cytrynowy wytwarzany za jej pomocą, nie reagowały na kwas cytrynowy obecny w cytrynach. Większe ryzyko może dotyczyć osób chorujących na astmę. Mimo to kwas cytrynowy jest uważany za wysoce bezpieczny – bo taki jest, gdyż sam, stosowany w odpowiednich stężeniach, nie wywołuje reakcji niepożądanych.
Do wytwarzania kwasu cytrynowego można zaprząc także grzyb z rzędu drożdżakowców – Yarrowia lipolytica.
Opracowanie: Dr Krystyna Pogoń, dietetyk, technolog żywności, pracownik naukowy Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Czytajsklad.com
Źródła: Iliana E. Sweis, Bryan C. Cressey „Potential role of the common food additive manufactured citric acid in eliciting significant inflammatory reactions contributing to serious disease states: A series of four case reports”, Toxicol Rep. 2018; 5: 808–812. PMCID: PMC6097542
Czytaj także:
Nietypowe zastosowania kwasku cytrynowego
Co daje czyszczenie piekarnika cytryną?
Kwasy na twarz w domu – w tym kwas cytrynowy
