Czosnaczek pospolity: co to, właściwości, kiedy zbierać, zastosowanie - Zdrowe odżywianie

fot. Adobe Stock, Henk

Naucz się rozpoznawać, zbierać i używać czosnaczku pospolitego. Roślina rośnie niemal wszędzie, nie trzeba jej specjalnie uprawiać. Najważniejsze, to zebrać ją z dala od dróg, najlepiej w lesie czy na skraju małych miejscowości, gdzie nie ma dużego ruchu samochodowego. Potem już tylko można się cieszyć jej aromatem i smakiem.

Spis treści:

Czosnaczek pospolity – co to?
Właściwości czosnaczku pospolitego
Czosnaczek pospolity: zastosowanie
Przepisy z czosnaczkiem pospolitym

Czosnaczek pospolity – co to?

Czosnaczek pospolity, znany również jako czosnaczek lekarski (Alliaria petiolata), to dwuletnia roślina z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Jest to gatunek pochodzący z Europy, Azji Zachodniej i Afryki Północnej, który rozprzestrzenił się na inne części świata. Tam uważany jest za roślinę inwazyjną, ponieważ może wypierać rodzime gatunki roślin i zakłócać naturalne ekosystemy. W Polsce jest rośliną pospolitą, występująca licznie niemal na terenie całego kraju. Jedynie w Polsce północno-wschodniej i woj. łódzkim jest rzadziej spotykany. Rośnie w lasach liściastych i na ich skrajach, przy płotach i drogach.

Czosnaczek pospolity jest wykorzystywany w ziołolecznictwie i kuchni, gdzie liście mogą być używane w sposób podobny jak liści czosnku niedźwiedziego, a wiele osób uważa, że jest on lepszy od tego ostatniego.

Jak wygląda czosnaczek pospolity?

Czosnaczek pospolity charakteryzuje się białymi kwiatami, liśćmi o sercowatym kształcie i charakterystycznym zapachem czosnku, zwłaszcza gdy jego liście zostaną potarte lub zgniecione. Jest to roślina wieloletnia.

Roślina osiąga wysokość 30-100 cm. W pierwszym roku ma postać jedynie zimozielonej rozety liści, w kolejnym roku dojrzewa i kwitnie. Gdy wytworzy nasiona, jego liście i łodyga zasychają.

Czosnaczek ma często pojedynczą łodygę, choć gdy ma wiele światła, potrafi się rozgałęziać. Dolne liście i łodygi pozostałych mają włoski. Listki mają ząbkowane brzegi. Kwiaty czosnaczku wyrastają z nasad górnych liści i zebrane są po kilka sztuk. Są drobne – białe płatki mają jedynie 4-8 mm długości. Pojawiają się między kwietniem a czerwcem.

fot. Jak wygląda czosnaczek pospolity/ Adobe Stock, kazakovmaksim

Kiedy zbierać czosnaczek?

Aby listki nie były zbyt gorzkie, najlepiej zbierać je jeszcze przed kwitnieniem, ewentualnie do końca okresu kwitnienia, czyli do końca czerwca.

Nasiona czosnaczku pospolitego zbiera się, gdy roślina już uschnie, wtedy są dojrzałe i najbardziej aromatyczne. Z kolei korzenie najlepiej zbierać przed lub po kwitnieniu, choć te zebrane przed kwitnieniem są mniej gorzkie i smaczniejsze.

Właściwości czosnaczku pospolitego

Substancje zawarte w liściach (olejek gorczyczny, flawonoid – aliarozyd, glikozyd izosiarkocyjaninowy) nadają im charakterystyczny zapach podobny do zapachu czosnku niedźwiedziego – lekko czosnkowy i z nutką gorczycy. Roślina zawiera też witaminę C, A, E, olejki eteryczne, sterole, saponiny, glukozynolany, aminokwasy i związki mineralne.

Liście czosnaczku pospolitego można dodawać do sałatek lub stosować świeże jako przyprawę do mięs, sałatek, past serowych. Świeże listki są co prawda najlepsze, ale można też je zbierać i suszyć. Jadalny jest również korzeń, który ma chrzanowy smak i nadaje się do marynowania, gotowania czy duszenia. Z kolei zmielone nasiona nadają się do przyprawiania sosów.

Dawniej roślina była wykorzystywana do przygotowywania okładów lub kąpieli na trudno gojące się, wrzodziejące rany i wrzody, gdyż wykazuje działanie przeciwbakteryjne. Stosowano ją także do wzmacniania układu odpornościowego, krwionośnego, obniżania poziomu cholesterolu, poprawiania przemiany materii, a także przeciwbiegunkowo i przeciwpasożytniczo. Był też babcinym sposobem na pasożyty i swędzenie powodowane ukąszeniami owadów. Czosnaczek w medycynie konwencjonalnej, akademickiej, nie jest wykorzystywany.

Czosnaczek pospolity: zastosowanie

Obecnie czosnaczek pospolity zaczyna cieszyć się coraz większą popularnością, głównie jako alternatywa dla czosnku niedźwiedziego, którego nie wolno zbierać w dowolnych ilościach, gdyż jest chroniony. Jednak liście czosnaczku można wykorzystać na wiele innych sposobów.

Poza dodawaniem ich do sałatek można też czosnaczek:

dodawać do koktajli warzywno-owocowych,
zrobić z nich pesto,
dodać do twarogu,
utrzeć z masłem,
dodać do jajecznicy,
dodać do zupy,
do dań z warzyw,
do dań mięsnych.

Najlepiej przed dodaniem do potraw, dokładnie listki posiekać, aby uwolniły jak najwięcej aromatu. Z kolei ziarna czosnaczku warto zmielić przed wsypaniem ich do sosu czy sałatki.

Przepisy z czosnaczkiem pospolitym

Podajemy dwa mniej typowe przepisy na wykorzystanie czosnaczku pospolitego. Koniecznie je wypróbuj.

Pesto z czosnaczku pospolitego

Pesto z czosnaczku pospolitego można podawać jako sos do makaronu, dodatek do sałatek, można smarować nim pieczywo lub wykorzystać w inny sposób w kuchni, podobnie jak tradycyjne pesto z bazylii.

Składniki:

2 szklanki świeżych liści czosnaczku pospolitego, dokładnie umytych,
1/2 szklanki orzechów włoskich lub pinii, uprażonych,
1/2 szklanki startego parmezanu lub innego twardego sera
2 ząbki czosnku,
ok. 1/4 szklanki oliwy (można dostosować ilość do preferencji),
sól i pieprz do smaku.

Sposób przygotowania:

Umyj dokładnie liście czosnaczku pospolitego i osusz je.
W blenderze lub malakserze umieść liście czosnaczku, orzechy, starty ser parmezanowy, obrany czosnek oraz sól i pieprz według uznania.
Stopniowo dodawaj oliwę, blendując, aż wszystkie składniki zostaną dokładnie połączone i pesto osiągnie pożądaną konsystencję.
Spróbuj i dopraw do smaku, dodając więcej soli, pieprzu lub oliwy, jeśli to konieczne.
Gotowe pesto przechowuj w szczelnie zamkniętym słoiczku w lodówce przez kilka dni.

fot. Pesto z czosnaczku pospolitego/ Adobe Stock, s_karau

Koktajl z czosnaczkiem pospolitym

To zielone smoothie może być świetną opcją na przekąskę w upalny dzień. Jest bogate w witaminy, minerały i inne składniki odżywcze.