Wątroba jest jednym z najważniejszych narządów w organizmie człowieka. Jednocześnie jest największym organem układu pokarmowego. To przez nią przepływa praktycznie cała objętość krwi krążąca w przewodzie pokarmowym.
Fot. Depositphotos
Funkcje wątroby:
O istotności wątroby, jako organu niezbędnego nam do życia, świadczy szereg funkcji, jakie pełni:
1. metabolizm węglowodanów – wątroba odpowiada za syntetyzowanie, magazynowanie oraz uwalnianie glukozy;
2. metabolizm białek – wątroba produkuje ponad ¾ wszystkich białek osocza (w tym czynniki krzepnięcia krwi – wątroba jest zatem odpowiedzialna za procesy krzepnięcia). W wątrobie zachodzi również synteza niektórych aminokwasów;
3. metabolizm tłuszczów – wątroba odpowiedzialna jest za produkcję cholesterolu, lipoprotein, fosfolipidów. Bierze udział w przekształcaniu węglowodanów i białek do tłuszczów;
4. wątroba wykazuje właściwości detoksykacyjne – w narządzie tym dochodzi do neutralizowania alkoholu, amoniaku, toksyn. Zachodzą też przemiany leków i hormonów
5. ze względu na mnogość zachodzących reakcji w wątrobie, wytwarza ona dużo ciepła, a tym samym odpowiedzialna jest za termoregulację;
6. magazynuje witaminy i składniki mineralne: witaminy A, D, B12 oraz żelazo;
7. w wątrobie zachodzą przemiany hemu;
8. produkuje żółć, która niezbędna jest w procesach trawienia tłuszczy;
9. pełni funkcje odpornościowe – odpowiada za fagocytozę obcych dla organizmu cząsteczek.
Przyczyny powstawania chorób wątroby:
Istnieje wiele czynników, które mogą spowodować wystąpienie chorób wątroby. Do najważniejszych z nich należą:
- nadmierna podaż alkoholu;
- nadużywanie i przedawkowanie leków;
- substancje toksyczne, m.in. metale ciężkie;
- zatrucia grzybami, pleśniami;
- choroby o charakterze zakaźnym;
- niewłaściwy sposób odżywiania.
Zasady prawidłowego odżywiania w chorobach wątroby:
Osoby cierpiące na choroby wątroby wymagają specjalistycznej porady dietetycznej. W zależności od rodzaju choroby, konieczne jest wprowadzenie pewnych modyfikacji żywieniowych. Poniżej postaramy się omówić najważniejsze zasady diety.
1. Wartość energetyczna diety powinna wynosić ok. 25-35 kcal/kg m.c./dobę Dla osób cierpiących na niewydolność wątroby i/lub niedożywienie należy zwiększyć kaloryczność do 35-45 kcal/kg m.c./dobę Powyższe wartości energii zostały podane jako energia dostarczana ze źródeł pozabiałkowych.
2. Podaż białka u chorych na niewydolność wątroby zwiększa się do 1,0-1,5 g/kg m.c./dobę. Dokładną ilość wyznacza się na podstawie stopnia czynności wątroby. Ponad 50% dostarczanego białka powinna być pochodzenia zwierzęcego. Odpowiednia ilość dostarczonego białka wzmaga odbudowę komórek wątrobowych, a także zmniejsza nacieczenia tłuszczowe.
3. Ze względu na często występującą nietolerancję glukozy oraz podwyższony poziom cukru we krwi u pacjentów chorych na marskość wątroby, podaż węglowodanów ustala się na poziomie 45-55% zapotrzebowania energetycznego. Należy jednocześnie ograniczyć podaż cukrów prostych (do max 50g) ponieważ ich nadmiar może powodować zwiększone stłuszczenie wątroby.
4. Pozostałe 35-55% zapotrzebowania energetycznego powinny dostarczać tłuszcze.
Źródłem tłuszczów powinny być przede wszystkim takie produkty, jak: śmietanka, mleko, masło oraz oleje roślinne. Należy jednocześnie pamiętać, że nadmiar tłuszczów w ilości ok. 150g może wywołać biegunkę tłuszczową. W przypadku zapalenia wątroby konieczne jest ich ograniczenie do 30-50g na dzień.
5. Wśród osób cierpiących na choroby wątroby bardzo często obserwuje się niedobór witamin i składników mineralnych. Należy zadbać o zwiększenie podaży takich składników jak: witamina B1 (głównie w przypadku, gdy choroba została wywołana nadmiernym spożyciem alkoholu), B6, C, PP, kwas foliowy, magnez, cynk, fosfor, selen.
6. W przypadku alkoholowej choroby wątroby należy dodatkowo zwrócić uwagę na dostarczenie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach; A, D, E.
7. U osób cierpiących na cholestatyczne choroby wątroby należy zadbać o zwiększoną podaż wapnia oraz witaminy D.
8. Pacjenci z przewlekłymi chorobami wątroby uskarżają się bardzo często na nudności i brak apetytu. Dlatego też zaleca się przygotowywanie urozmaiconych potraw, a także zwiększenie ilości podawanych posiłków, nawet do 7 razy dziennie, w tym przewiduje się nocny posiłek oparty na węglowodanach.
9. Z diety należy bezwzględnie wykluczyć alkohol a także ograniczyć spożycie produktów wzdymających (kapusta, rośliny strączkowe, śliwki, gruszki).
10. Ograniczeniu powinien podlegać również błonnik pokarmowy oraz ostre przyprawy.
11. Zabronione jest smażenie na tłuszczu oraz pieczenie w tradycyjny sposób.
Przykładowy jadłospis:
śniadanie: bułka z margaryną i serkiem twarogowym półtłustym z dodatkiem oliwy z oliwek,
zielona herbata
śniadanie 2: sałatka z przetartych buraczków i szparagów, woda mineralna
obiad: ryż biały, potrawka z pstrąga w sosie koperkowym (pstrąg, zielona pietruszka,
koperek, marchewka, pietruszka korzeń, jogurt naturalny, sok z cytryny), sok owocowy,
niedosładzany
podwieczorek: koktajl owocowy na bazie chudego mleka, malin, truskawek z dodatkiem
odrobiny zmielonych orzechów, wzbogacony w wyparzone i zmiksowane skorupki jaj
(świetne źródło łatwo przyswajalnego wapnia!)
kolacja: kanapki z chudą wędliną i pomidorem, zielona herbata
Podstawą żywienia osób cierpiących na choroby wątroby powinna być dieta lekkostrawna. Bardzo ważnym elementem leczenia dietetycznego jest wcześniejsza ocena stanu odżywienia pacjenta. Dodatkowo istotnym elementem doboru diety jest rodzaj istniejącej choroby wątroby.
Bartosz Kulczyński, poradnia dietetyczna Dietactive
