 |
Studia teologiczno-filozoficzne ukończył po zakończeniu wojny i 1.11.1946 w kaplicy domu arcybiskupiego z rąk księcia Adama Stefana Sapiehy, metropolity krakowskiego, otrzymał święcenia kapłańskie. Przez rok był asystentem na Wydziale Teologicznym UJ. Dalsze studia z zakresu filozofii kontynuował na Angelicum w Rzymie, gdzie w 1948 r. uzyskał doktorat. Jednocześnie pełnił posługę wśród tamtejszej Polonii. Po powrocie do Polski (1949) był wikariuszem w Niegowici k. Bochni i w parafii św. Floriana na Kleparzu w Krakowie. Następnie w bazylice Mariackiej w Krakowie pełnił funkcję penitencjariusza. W 1953 r. habilitował się na UJ na podstawie rozprawy „Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maxa Schelera”. W latach 1953–1954 wykładał teologię moralną i etykę społeczną w krakowskim Seminarium Arcybiskupim. W 1954 r. został wykładowcą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Kierował Katedrą i Zakładem Etyki. W 1957 r. otrzymał tytuł docenta.
Papież Pius XII mianował go 4.07.1958 biskupem pomocniczym archidiecezji krakowskiej. 6.06.1962, został wikariuszem kapitulnym archidiecezji krakowskiej. Paweł VI mianował go 30.12.1963 arcybiskupem metropolitą krakowskim. Jako 76. z kolei biskup historycznego biskupstwa krakowskiego uroczysty ingres do bazyliki wawelskiej odbył 8.03.1964. Kardynałem został kreowany przez Pawła VI 29.06.1967, otrzymując kościół tytularny św. Cezarego na Palatynie. W archidiecezji krakowskiej zwołał i przeprowadził Synod Archidiecezjalny (który dokończył już jako papież w 1979 r.), zreorganizował sieć dekanalną (utworzył 13 nowych dekanatów), w kurii powołał Wydział Duszpasterstwa Rodzin i Duszpasterstwa Charytatywnego. Przyczynił się do ożywienia kultu św. Stanisława, biskupa i męczennika, oraz do rozwoju pobożności maryjnej. Uczestniczył w koronacjach licznych wizerunków Matki Bożej. Jako arcybiskup metropolita krakowski odwiedzał liczne ośrodki polonijne w USA, Kanadzie, Australii, RFN, NRD, Francji i misjonarzy na Nowej Gwinei. W 1976 r. głosił rekolekcje wielkopostne w Watykanie. Znane są jego prace z zakresu etyki napisane do czasu wyboru na Stolicę Piotrową: „Miłość i odpowiedzialność”, „Osoba i czyn”, „U podstaw odnowy” (Studium o realizacji Vaticanum II) i tekst wygłoszonych rekolekcji watykańskich – „Znak, któremu sprzeciwiać się będą”. Jest też autorem poezji oraz dramatów.
Brał aktywny udział w pracach Soboru Watykańskiego II, szczególnie przy redagowaniu dokumentów soborowych: Konstytucji dogmatycznej o Kościele, Konstytucji pastoralnej o Kościele w świecie współczesnym, Deklaracji o wolności religijnej i Dekretu o apostolacie świeckich. Przez wiele lat pełnił w Episkopacie Polski funkcję wiceprzewodniczącego. Stał na czele Komisji Episkopatu ds. Nauki Katolickiej i Rady Naukowej Episkopatu Polski oraz Komisji Episkopatu ds. Apostolstwa Świeckich. Był członkiem Kongregacji Kościołów Wschodnich, Kongregacji ds. Duchowieństwa, Kongregacji Kultu Bożego oraz Papieskiej Komisji ds. Małżeństwa i Rodziny. Współpracował z Pawłem VI przy powstaniu encykliki Humanae vitae, a po jej ogłoszeniu współredagował komentarz duszpastersko - teologiczny.
Wybrany na papieża (jako pierwszy od 455 lat nie-Włoch) podjął rozpoczęty przez bł. Jana XXIII i kontynuowany przez Pawła VI dialog ze światem i Kościołami lokalnymi. Do lutego 2004 r. odbył 102 podróże apostolskie, podczas których odwiedził 135 krajów. Spędził w podróżach apostolskich po świecie 580 dni i przebył ok. 1 mln 162 tys. km. Ponadto odbył 143 podróże do różnych diecezji i regionów Włoch oraz 303 razy odwiedził parafie rzymskie. Wygłosił ponad 2,4 tys. przemówień oficjalnych.
Osiem razy odwiedził Polskę (1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997, 1999, 2002). Napisał 14 encyklik, 15 adhortacji apostolskich, 13 konstytucji apostolskich, 34 listy apostolskie, 21 listów apostolskich motu proprio. Każdego roku publikuje orędzia m.in. na Światowy Dzień Pokoju, na Światowy Dzień Młodzieży (od 1986 r.) oraz List do kapłanów na Wielki Czwartek. W celu promocji rodziny i małżeństwa powołał Papieską Radę ds. Rodziny, w 1983 r. ogłosił Kartę Praw Rodziny, a 1994 r. proklamował Rokiem Rodziny. Broniąc nienarodzonych, spowodował wydanie przez Kongregację Doktryny Wiary instrukcji Donum vitae – O szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i godności jego przekazywania (1987), a w 1995 r. ogłosił encyklikę Evangelium vitae.
Zwany Papieżem Maryjnym, znany jest z wielkiego kultu Matki Bożej, której wielokrotnie zawierzył cały świat. W rocznicę Jej objawień w Fatimie, 13.05.1981, ocalał podczas zbrodniczego zamachu na jego życie, dokonanego przez Turka Ali Agcę, któremu zaraz po zamachu wybaczył. Sam cierpiący, przez cały pontyfikat okazuje wobec chorych wielką miłość. Zainicjował w Kościele Światowy Dzień Chorego (obchodzony jest 11 lutego, we wspomnienie Matki Bożej z Lourdes), wydał list apostolski Salvifici doloris – O chrześcijańskim sensie ludzkiego cierpienia (1984) oraz List do osób w podeszłym wieku (1999).
Wiele miejsca w swoim nauczaniu poświęca godności kobiety (List do kobiet). Wykluczył jednak zdecydowanie dopuszczanie niewiast do święceń kapłańskich. Przedmiotem szczególnej jego troski jest młodzież. Był inicjatorem powstania Światowych Dni Młodzieży, w których uczestniczy osobiście. Wielokrotnie apelował o pokój, a dyplomacja watykańska w jego imieniu podejmowała liczne, często udane mediacje. Kontakty dyplomatyczne wykorzystywał do odbudowy struktur kościelnych, szczególnie w dawnych krajach komunistycznych. Znane jest jego ogromne zaangażowanie na rzecz ekumenizmu i dialogu z innymi religiami, zwłaszcza judaizmem i islamem.
Przeprowadził reformę prawa kanonicznego, doprowadzając do promulgowania w 1983 r. nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, a 7 lat później Kodeksu Prawa Kanonicznego dla Kościołów Wschodnich. Doprowadził do opracowania Katechizmu Kościoła Katolickiego, pierwszego od Soboru Trydenckiego. Ogłosił nowe prawodawstwo procesów kanonizacyjnych i do lutego 2004 r. dokonał beatyfikacji 1329 sług Bożych i kanonizacji 473 błogosławionych wywodzących się ze wszystkich kontynentów. Ogłosił świętymi 9 Polek i Polaków, a 154 wyniósł do chwały ołtarzy jako błogosławionych.
Osobiście udzielił wielu osobom sakramentów. Ochrzcił 1378 osób dorosłych i dzieci. Sakramentu bierzmowania udzielił 1581 wiernym. Wiele tysięcy osób otrzymało od niego Komunię św., a niektóre dzieci po raz pierwszy przyjęły Ciało Chrystusa właśnie z jego rąk (np. w 1987 r. w Łodzi). Począwszy od Wielkiego Piątku 1980 r., każdego roku w dzień Męki Pańskiej w jednym z konfesjonałów bazyliki watykańskiej spowiada wiernych. W ciągu 25 lat pontyfikatu wyspowiadał ok. 300 osób z różnych krajów, w tym także Polaków. Udzielił sakramentu namaszczenia 274 chorym (m.in. w Polsce 12.06.1987). Pobłogosławił 77 małżeństw. Jako papież udzielił święceń kapłańskich 2125 diakonom (jako metropolita krakowski wyświęcił wcześniej 685 księży). Osobiście konsekrował 321 biskupów, w tym 25 Polaków (Franciszka Macharskiego, Stanisława Szymeckiego, Juliusza Paetza, Zenona Grocholewskiego, Kazimierza Górnego, Józefa Michalika, Janusza Bolonka, Józefa Kowalczyka, Edwarda Dajczaka, Mariana Błażeja Kruszyłowicza, Edwarda Nowaka, Tadeusza Rakoczego, Tadeusza Pieronka, Henryka Tomasika, Jana Kopca, Antoniego Długosza, Pawła Cieślika, Stefana Regmunta, Stanisława Ryłkę, Piotra Liberę, Wiktora Skworca, Stanisława Dziwisza, Józefa Wesołowskiego, Henryka Nowackiego i Tomasza Petę). Wcześniej, jako metropolita krakowski, był głównym konsekratorem lub współkonsekratorem 11 biskupów (Juliana Groblickiego, Stefana Bareły, Jana Pietraszki, Władysława Rubina, Piotra Bednarczyka, Józefa Rozwadowskiego, Albina Małysiaka, Stanisława Smoleńskiego, Pawła Sochy, Józefa Marka, Andrzeja Marii Deskura).
Podczas 9 konsystorzy kreował 231 kardynałów. Wśród nich byli Polacy: Franciszek Macharski i Władysław Rubin (1979), Józef Glemp (1983), Henryk Gulbinowicz, Andrzej Maria Deskur (1985), Kazimierz Świątek (1994), Adam Kozłowiecki, Zenon Grocholewski i Marian Jaworski (2001) oraz Stanisław Nagy (2003). Zwołał też sześć nadzwyczajnych konsystorzy kardynałów poświęconych m.in. reformie Kurii Rzymskiej, finansom Stolicy Apostolskiej, zagrożeniom życia ludzkiego i problematykom sekt oraz perspektywom Kościoła w trzecim tysiącleciu. Przewodniczył 15 synodom biskupów.
Jako papież otrzymał dziesięć doktoratów honoris causa (w tym sześć nadanych przez uczelnie polskie). Wcześniej, w 1977 r. otrzymał doktorat Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji w Niemczech.
„Ze Wzgórza Wawelskiego Chrystus powołał mnie na Wzgórze Watykańskie, od grobu św. Stanisława do grobu św. Piotra, abym prowadził Kościół po drogach soborowej odnowy. Przed oczyma staje mi w tej chwili postać Prymasa Tysiąclecia kard. Stefana Wyszyńskiego. Podczas konklawe, w dniu św. Jadwigi Śląskiej – jak dziś – podszedł do mnie i powiedział: »Jeżeli wybiorą, proszę nie odmawiać.« Odpowiedziałem: »Bardzo dziękuję. Bardzo mi ksiądz prymas pomógł!« I tak, wsparty łaską Bożą i słowami prymasa, mogłem wyrazić swoje fiat na niepojęte plany Bożej Opatrzności. (...) Kiedy dzisiaj patrzę na minione lata mojej posługi na Rzymskiej Stolicy, dziękuję Bogu, że dał mi łaskę głoszenia Ewangelii, Dobrej Nowiny o zbawieniu wielu ludziom i narodom na wszystkich kontynentach, w tym także oczywiście moim rodakom na polskiej ziemi. Ta działalność stanowi istotny element misji Następcy św. Piotra, jego codzienny trud związany z budowaniem cywilizacji miłości, prawdy i życia. W posługiwaniu apostolskim wspiera mnie od początku modlitwa i ofiara całego Kościoła, a Kościół w Polsce ma w tym swój szczególny udział. (...) Szczególnie jestem wdzięczny za to trwanie w modlitwie w chwilach mojego cierpienia, a zwłaszcza owego pamiętnego dnia 13 maja 1981 roku. Trudno mi o tym mówić do was bez wzruszenia. Trwaliście w modlitwie przez cały ten czas, byliście wówczas szczególnie zjednoczeni ze mną więzami solidarności i duchowej bliskości. Cały Kościół odpowiedział na zamach na placu św. Piotra, a Kościół w Polsce w sposób szczególny. Jakże nie wspomnieć w tej chwili »białego marszu« w Krakowie, który to marsz zgromadził na modlitwie wielką rzeszę ludzi, zwłaszcza ludzi młodych. Dziś chciałem wam to wszystko jeszcze raz przypomnieć i powiedzieć: Bóg zapłać.” (Watykan, 16.10.1998)
„W ciągu tych 25 lat jako namiestnik Jezusa Chrystusa w sukcesji apostolskiej niestrudzenie podróżowałeś po świecie, nie tylko po to, aby – przekraczając wszelkie granice geograficzne – nieść ludziom Ewangelię miłości Boga wcielonego w Jezusie Chrystusie; przemierzałeś także kontynenty duchowe, często bardzo odległe od siebie i przeciwstawne sobie, aby zbliżać do siebie obcych i zaprowadzać przyjaźń między tymi, którzy są daleko, aby tworzyć na świecie przestrzeń Chrystusowego pokoju (por. Ef 2, 17). Zwracałeś się do młodych i starych, bogatych i ubogich, możnych i pokornych, okazując zawsze – wzorem Jezusa Chrystusa – szczególną miłość ubogim i bezbronnym, niosąc wszystkim iskrę Bożej prawdy i miłości. Nieustraszenie głosiłeś wolę Bożą, także tam, gdzie jest ona sprzeczna z tym, co myślą i czego chcą ludzie. Jak apostoł Paweł możesz powiedzieć, że nigdy nie posługiwałeś się pochlebstwem w mowie, że nie szukałeś ludzkiej chwały, ale jak matka troskliwie opiekowałeś się swoimi dziećmi. Jak Paweł jesteś pełen życzliwości dla ludzi i chcesz dzielić się z nimi nie tylko Ewangelią, lecz swoim własnym życiem (por. 1 Tes 2, 5–8). Znosiłeś krytykę i zniewagi, wzbudzałeś wdzięczność i miłość, obalając mury nienawiści i obcości. Możemy dzisiaj powiedzieć, że oddałeś całego siebie na służbę Ewangelii i spalasz się w niej (por. 2 Kor 12, 15). W Twoim życiu słowo »krzyż« nie jest jedynie słowem. Ty pozwoliłeś, aby krzyż zranił Cię na duszy i ciele. Tutaj także jak Paweł znosisz cierpienie, aby w swoim ziemskim życiu dopełniać braki udręk Chrystusa dla dobra ciała Chrystusa, którym jest Kościół (por. Kol 1, 24).” (kard. Joseph Ratzinger podczas obchodów 25. rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II, 16.10.2003)