Czym jest ADHD?

Jak objawia się ADHD?

Nie stworzono jeszcze zwięzłej definicji zespołu ADHD, dlatego też, aby opisać to zaburzenie, trzeba oprzeć się na jego charakterystycznych objawach.

Jak podają Edward M. Hallowell i John J. Ratey, zespół ADHD to: „(...) zaburzenie neurologiczne, na które składa się klasyczna triada następujących objawów: impulsywność, zaburzenia koncentracji i nadruchliwość lub nadmiar energii”.

Przywołani psychiatrzy są zdania, że problem nadpobudliwych dzieci istniał od zawsze. Zaburzenie to obecne było przez wieki, traktowano je wówczas na równi z przykładami złego zachowania. Dopiero w XX wieku zaczęto uważać je za stan chorobowy.

Diagności jako pierwszy objaw wymieniają impulsywność, która „oznacza działanie pod wpływem chwilowego pragnienia lub zachcianki bez zwracania uwagi na konsekwencje”. W definicji tej wspomniano także o zaburzeniach koncentracji. Zanim jednak wyjaśnimy to pojęcie, warto podkreślić, co należy rozumieć przez termin „zaburzenia”, który często będzie się pojawiał w dalszych rozważaniach. Mianem „zaburzenia” można objąć wszelkie niekorzystne odchylenia od normalnego, prawidłowego rozwoju organizmu oraz psychiki dziecka – niezależnie od przyczyn, które je wywołały.

Zaburzenia koncentracji ograniczają uwarunkowania rozwojowe dziecka, wpływają bowiem niekorzystnie na jego kompetencje w nauce i tym samym sprzyjają negatywnemu rozwojowi zachowania. Wyniki badań potwierdzają, że dzieci z zaburzeniami koncentracji w dorosłym życiu mają poważne problemy, tzn. często popadają w konflikty, podejmują gwałtownie nieprzemyślane decyzje życiowe, bywają bardzo niespokojne.

Wśród dzieci mogę wyróżnić dwa typy zaburzeń koncentracji:

• aktywno-impulsywny;
• pasywno-zamyślony.

Typ pierwszy odnosi się do dzieci, które charakteryzują się tym, że mają mało czasu, często pracują zrywami, ich działania nie są celowe, przejawiają trudności ze skupieniem uwagi oraz z zapamiętywaniem. W sferze emocjonalnej cechują je częste niezadowolenie oraz mała odporność na stres.

Natomiast drugi typ dotyczy dzieci powolnych, które potrzebują dużo czasu, by podjąć jakieś działania i doprowadzić je do końca. Dzieci o typie pasywno-refleksyjnym są zaabsorbowane własnymi myślami. Bodźce – zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne – często odwracają ich uwagę.

Zaburzenia uwagi i koncentracji

Zdaniem Gordona Serfonteina głównymi cechami zaburzeń koncentracji uwagi są: krótki czas skupienia, podwyższony poziom aktywności, impulsywność, brak koordynacji, słaba pamięć krótkotrwała, nieustępliwość, niska samoocena, kłopoty w relacjach z rówieśnikami i ze snem, zmiany apetytu, zaburzenia mowy.

Uważa on, że dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi mają niezmiennie pewne problemy z koncentracją lub uwagą. Pomiędzy nimi pojawia się zasadnicza różnica, tzn. uwaga to świadomość otoczenia i zmian w nim zachodzących, natomiast koncentracja to zdolność do skupienia się nad jedną specyficzną cechą w środowisku. Często zdarza się, że takie pojęcia, jak „skupienie uwagi” i „koncentracja”, są traktowane jednoznacznie. Ogólnie rzecz ujmując, zaburzenie koncentracji uwagi to zaburzenie zarówno uwagi, jak i koncentracji, które z reguły prowadzą do roztargnienia i zdenerwowania, a nawet fantazjowania.

Zobacz również: Jak postępować z dzieckiem z ADHD?

Nadaktywność

Ostatnim objawem ADHD jest nadmierna ruchliwość, zwana też hiperaktywnością lub hiperkinezją, która wyraża się zwiększonym poziomem aktywności.

Skrót ADHD – jak wcześniej wspomniano – to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. W opinii Wolfa Wolframa „nadpobudliwość jest zaburzeniem w rozwoju samokontroli oraz zachowań społecznych o chronicznym przebiegu i z ograniczonymi możliwościami leczenia”. Zatem nadpobudliwość to „stan nadmiernej pobudliwości, połączony z brakiem koncentracji i trudnościami w nauce”.

Hanna Nartowska natomiast dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i „roztrzepane” określa jako dzieci nadpobudliwe psychoruchowo. Są to dzieci, u których „(...) równowaga procesów nerwowych jest zachwiana w taki sposób, że proces pobudzenia uzyskuje przewagę nad procesami hamowania”.

Używając terminu „nadpobudliwość psychoruchowa”, sygnalizuję, że chodzi tu zarówno o sferę ruchową, jak i psychiczną.

Najczęściej nadpobudliwość przejawia się w:

• – zwiększonej liczbie wykonywanych przez dziecko ruchów, tj. we wzmożonej ekspresji ruchowej, w ruchowym niepokoju oraz nawyku i mimowolnych ruchowych wyładowaniach, tzn. tikach, w silnych reakcjach uczuciowych na bodźce;
• – zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie w postaci zaburzeń uwagi oraz pochopności w podejmowaniu decyzji i pobieżności myślenia.

U dzieci nadpobudliwych często można zauważyć egocentryzm, nieumiejętność podporządkowania się wymaganiom życia społecznego, nieobowiązkowość, nieodpowiedzialność i brak wytrwałości w dążeniach do określonego celu.

Wszystkie wymienione objawy mogą u każdego dziecka występować w różnym nasileniu. Niekiedy symptomy występujące w jednej sferze pobudzenia stają się dominujące przy innych, mniej nasilonych.

Warto w tym miejscu wspomnieć o innych objawach charakterystycznych dla nadpobudliwości, a są nimi: „(...) zaburzenia snu pod różną postacią (trudności z zaśnięciem, budzenie się w nocy, czasami z krzykiem, zbyt wczesne wstawanie), wspomniane wyżej tiki, jak: mruganie powiekami, robienie min i grymasów, podrzucanie ramieniem, wymachiwanie rękoma, ponadto moczenie się i jąkanie”.

Skąd się bierze ADHD?

Interesujące stanowisko wobec zaburzeń prezentują Jirina Prekop i Christel Schweizer, które twierdzą, że powodem występowania różnych zaburzeń jest chory i wywołujący choroby „duch czasu”. Autorki odkryły, że w krajach Trzeciego Świata nie występuje zjawisko hiperaktywności, podobnie jak w tej części cywilizowanego świata, gdzie w procesie wychowania kładzie się duży nacisk na zahamowanie aktywności ruchowej dziecka.

Przyczyną takiego zjawiska jest być może fakt, że nie dominuje tam ideologia głosząca hasła typu: „każde dziecko ma prawo do wolności i do własnej woli”, „nie wolno hamować aktywności ruchowej dziecka”, „nie wolno ich wychowywać sprzecznie z ich wolą” itp., ponieważ społeczeństwo opowiada się za pozytywnym hamowaniem impulsów ruchowych dziecka. Jedno jest pewne: „(...) dopóki dziecko nie potrafi świadomie panować nad procesami hamowania i ukierunkowywania swojej aktywności ruchowej, dopóty jest tego nieświadome – potrzebuje pomocy dorosłych”.

Jeżeli dziecko wykazuje skłonności do hiperaktywności – zdaniem Prekop i Schweizer – można ją osłabić przez „prawidłową” naukę, tj. ukierunkowane sterowanie aktywnością. W ich przekonaniu dużo zależy od sposobu wychowania dziecka.

Inne czynniki, które mogą pośrednio mieć wpływ na wystąpienie zespołu ADHD, to: urazy przy urodzeniu, przewlekłe zatrucie ołowiem, czynniki środowiskowe, które mogą znacznie zaostrzyć stan choroby, tj. trudna sytuacja domowa, brak stałego systemu zasad i konsekwencji, co jest szczególnie widoczne w rodzinach dysfunkcyjnych.

Obecnie uznaje się, że zespół ADHD jest szczególną przypadłością neurologiczną o podłożu genetycznym, która daje o sobie znać na różnych etapach rozwoju człowieka. Zaburzenie to zmienia się w miarę jak się rozwijają osobowość i zdolności poznawcze.

Fragment pochodzi z książki „Środowisko rodzinne i szkolne wobec zespołu ADHD u dzieci w młodszym wieku szkolnym” Katarzyny Herdy-Płonki (Impuls, 2012). Publikacja za zgodą wydawcy.

Zobacz także: Czy z ADHD się wyrasta?