Anginy, zapalenia gardła, oskrzeli, ucha środkowego, zatok przynosowych stanowią przyczynę aż 70% nieobecności dzieci w przedszkolach i szkołach. Nie są to banalne choroby – ich przebieg może być bardzo ciężki.
Dlaczego chorujemy?Pierwszy okres infekcji przeziębieniowej powodują zazwyczaj wirusy. Łatwo ją rozpoznać po wysokiej gorączce i wyraźnych, ostrych objawach. Potem jednak często pojawiają się powikłania, choroba staje się przewlekła lub nawraca. Sprawców infekcji jest więcej. To nie tylko bakterie chorobotwórcze, lecz także saprofity, czyli bakterie, które naturalnie występują w naszych drogach oddechowych (mogą przedłużać chorobę i utrudniać jej leczenie).
Uwaga! Przebycie infekcji (np. zapalenia pneumokokowego, gronkowcowego czy nawet paciorkowcowego), zwłaszcza jeśli była leczona antybiotykami, nie pozostawia w organizmie trwałej odporności. Przeciwciała, które pojawiają się w trakcie choroby lub po jej zakończeniu, krążą we krwi, a następnie znikają. Na tę samą chorobę można więc zapadać wiele razy.
Czy tylko antybiotyk?
Powszechne stosowanie antybiotyków umożliwiło skuteczną walkę z infekcjami bakteryjnymi. Nie rozwiązało jednak problemu leczenia zakażeń wirusowych ani zapobiegania nawracającym infekcjom układu oddechowego. Już od ponad stu lat głównymi metodami profilaktycznymi są szczepienia ochronne. Dzięki nim niemal całkowicie wyeliminowano groźne choroby wirusowe (ospę prawdziwą, chorobę Heinego-Medina) i bakteryjne (błonicę, koklusz), a szczepienia BCG uwolniły wiele regionów świata od śmiertelnego zagrożenia, jakim była gruźlica. Uwaga! Dziś szczepi się dzieci przeciw odrze, śwince, różyczce i żółtaczce zakaźnej.
Czy i kiedy szczepić?
Rodzice często proszą pediatrów o radę, czy zaszczepić malucha szczepionką przeciwgrypową. Ta forma profilaktyki jest coraz powszechniejsza, także u dzieci z różnymi chorobami (m.in. z alergicznymi chorobami układu oddechowego).
Uwaga! Szczepienie przeciw grypie malucha do 3. roku życia powinien zlecić lekarz, który uwzględni nie tylko wiek dziecka, ale i program szczepień obowiązkowych.
Najlepiej zaszczepić dziecko wczesną jesienią, tzn. we wrześniu, październiku. Pełna odporność pojawia się już po 7 dniach. Można szczepić dzieci także w następnych miesiącach, byle przed szczytem zachorowań. Natomiast nie wolno tego robić podczas epidemii (która w Polsce pojawia się ok. stycznia-lutego) ani tym bardziej po kontakcie dziecka z osobą chorą.
Uwaga! Wirus grypy po wywołaniu epidemii ma zdolność do przekształcania się. W kolejnych latach infekcje powoduje zatem wirus ten sam, ale nie taki sam.
Czym uodpornić malca?
Istnieją już szczepionki, za pomocą których próbuje się uodporniać dzieci i dorosłych również przeciw bakteriom wywołującym tzw. banalne zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych. Nie zawsze są one skuteczne, bo trudno znaleźć jedną broń przeciw różnorodnym zakażeniom. Rozwiązaniem są szczepionki bakteryjne. Niektóre z nich to preparaty złożone (poza osłabionymi szczepami bakterii zawierają także pewne ich fragmenty), dlatego noszą nazwę wieloważnych. Podanie ich na tyle jednak poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego, że dziecko choruje znacznie rzadziej, a gdy dojdzie do infekcji, jej przebieg jest łagodniejszy i krótszy.
Jaki wybrać moment?
Wieloważna szczepionka bakteryjna może być stosowana u maluchów dopiero po zakończeniu wszystkich szczepień obowiązkowych, zgodnych z kalendarzem szczepień. A u dzieci starszych dopiero w 4-6. tygodniu po obowiązkowych szczepieniach przypominających. Dziecko musi być zdrowe i mieć prawidłowe wyniki podstawowych badań – morfologii krwi, OB i moczu. Szczególnej ostrożności wymagają okresy infekcji. Każda przebyta choroba zakaźna odsuwa szczepienie o 6-8 tygodni. Podczas infekcji układu oddechowego o łagodnym przebiegu zwykle wystarczy zmniejszenie dawki.
Profilaktykę szczepionkami bakteryjnymi podejmuje się wczesną jesienią lub wczesną wiosną. Lato nie jest dobrym okresem, ponieważ w tym czasie sama zmiana klimatu i odpoczynek wakacyjny wpływają korzystnie na układ immunologiczny.
Jak działają szczepionki
Preparaty te są wytwarzane z osłabionych wirusów i bakterii, z ich fragmentów i toksyn. Nie wywołują więc u dziecka choroby, ale uodporniają na nią. Układ odpornościowy rozpoznaje intruza (reaguje na obce substancje pochodzące z wirusa lub bakterii) i wytwarza swoją własną broń do zwalczania go. Podanie szczepionki powoduje w organizmie stan gotowości. Dzięki niej organizm jest w stanie bronić się przed infekcją, ale także szybko się z nią upora w przyszłości.
Aby proces uodporniania przebiegł prawidłowo, układ odpornościowy nie może być osłabiony ani zajęty zwalczaniem innych zarazków chorobowych.
Warto wiedzieć
1. Szczepionki wieloważne są lekami, które podaje się w prosty i bezpieczny sposób.
2. Po ich zastosowaniu nie obserwuje się właściwie żadnych miejscowych lub ogólnych objawów ubocznych.
3. Preparaty te pobudzają układ odpornościowy dziecka do produkowania immunoglobulin, czyli nośników przeciwciał.
4. Szczepione dzieci znacznie rzadziej chorują w okresie jesienno-zimowym, a zdarzające się infekcje zatok przynosowych, gardła, migdałków czy ucha środkowego trwają u nich krócej, przebiegają lżej i z mniejszą liczbą powikłań.
5. Aby lekarz mógł najlepiej dobrać metody profilaktyczne, rodzice powinni poinformować go o aktualnym stanie zdrowia dziecka: o jego kontaktach z chorymi, przebytych infekcjach oraz stosowanym ostatnio leczeniu, a także o tym, przeciw czemu dziecko było szczepione.
Co to jest kalendarz szczepień?
W trosce o zapobieganie wielu chorobom i epidemiom w 1955 roku powstał Polski Program Szczepień Ochronnych. Jest on zmieniany i aktualizowany w zależności od potrzeb i postępu wiedzy medycznej.
Kalendarz szczepień zawiera informacje, na co i kiedy należy szczepić dzieci. Obejmuje on szczepienia obowiązkowe (wykonywane bezpłatnie) i zalecane (stosowane w zależności od potrzeb, odpłatnie) od narodzin do 19. roku życia.
Elżbieta Tomaszewska
pediatra, laryngolog
