Termin ADHD (nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi) zrobił ostatnio dużą karierę. Nadużywają go i rodzice, i nauczyciele. Dziecko szaleje na przerwie w szkole? Jest nadpobudliwe. Nie odrabia zadań domowych, przeszkadza na lekcji? To przez jego ADHD. Tymczasem nie każde dziecko aktywne, ruchliwe, zapominalskie, krzykliwe ma ADHD. Jak rozpoznać to poważne schorzenie i nie pomylić go z nadpobudliwością, która wymaga innego postępowania?Piękny umysł
Mózg dziecka z ADHD funkcjonuje inaczej niż u innych dzieci. Uniemożliwia mu kontrolowanie swoich zachowań. Takie dziecko nie ma więc czegoś za dużo, ale ma za mało: brakuje mu zdolności do wewnętrznej kontroli. Są trzy główne kryteria służące zdiagnozowaniu choroby:
1. Nadmierna impulsywność: dziecko ciągle rozmawia na lekcji, do odpowiedzi wyrywa się nie pytane, przerywa dzieciom, nie umie czekać itd.
2. Nasilone zaburzenia uwagi: dziecko jest nieuważne, zapomina o tym, co było zadane, nie umie sobie zorganizować pracy nad lekcjami, stale gubi różne rzeczy, przypadkowo je niszczy, wszystko "leci mu z rąk" itd.
3. Nadmierna ruchliwość: dziecko wierci się, nie umie siedzieć spokojnie. Ten objaw jest najbardziej widoczny, dlatego stał się powszechnym wyznacznikiem choroby, często wprowadzającym w błąd.
Jak rozpoznać chorobę?
ADHD wymaga szczegółowego rozpoznania. Przeprowadza je para specjalistów (psycholog i psychiatra) na podstawie testów psychologicznych, rozmów z rodzicami, nauczycielami, wielotygodniowej obserwacji dziecka w różnych środowiskach. Każdy przypadek musi być zdiagnozowany indywidualnie. Podział specjalistyczny zakłada istnienie ADHD z nadpobudliwością psychoruchową i ADHD bez nadpobudliwości. Jeśli natomiast skupimy się na kryterium braku koncentracji, może się okazać, że nie zauważymy chorego dziecka, które miewa okresy nadmiernego skupiania się. Niemniej życie dziecka z ADHD i jego rodziny jest tak trudne, że nie wolno popełnić błędu zaniechania. Trzeba uparcie szukać pomocy, jeśli cokolwiek w zachowaniu dziecka nas niepokoi.
Rady dla rodziców
Krok pierwszy: Przeczytaj test na str. 44 i postępuj wg instrukcji. Wybraliśmy test ICD-10 (International Classification of Disease), zaproponowany przez Światową Organizację Zdrowia (choć istnieje też drugi, DSM-IV, wybierany przez wielu badaczy). Jeśli okaże się, że Twoje dziecko spełnia kryteria w nim podane, przejdź do następnych kroków.
Krok drugi: Kiedy pojawiły się zaburzenia? Jeśli wystąpiły przed 6. rokiem życia, to może być ADHD.
Krok trzeci: Jak długo utrzymują się te zaburzenia? Jeśli przynajmniej przez 6 miesięcy, to może być ADHD.
Krok czwarty: Czy zachowanie dziecka wzbudza niepokój i w domu, i w szkole? Jeśli zaburzenia zachowania
pojawiają się w więcej niż jednym środowisku, to może być ADHD.
Gdzie szukać pomocy?
Dzieckiem powinien zająć się specjalista. Lekarz pierwszego kontaktu czy lekarz rodzinny
może jedynie przeprowadzić badanie wstępne, by wykluczyć wady rozwojowe czy inne choroby. Specjalistą nie jest szkolny pedagog, on może jedynie zwrócić uwagę na zachowanie w szkole i przekazać obserwacje nauczycieli. Diagnozę potrafią postawić tylko lekarze specjalizujący się w ADHD: psychologowie, psychoterapeuci oraz psychiatrzy dziecięcy. Znajdziesz ich w poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. Bądź uparta i cierpliwa. Na pierwszą wizytę czeka się nawet pół roku.
Czy z tego się wyrasta?
W poradniach spotyka się najczęściej dzieci w wieku szkolnym, od 7 do 11 lat. Czy to znaczy, że młodsze nie chorują albo że z ADHD się wyrasta? Nie. Ta choroba to najprawdopodobniej genetyczne dziedzictwo, zatem dziecko rodzi się z tą dysfunkcją. Niemniej jednak w pierwszych latach nie jest ona tak dokuczliwa dla niego samego i dla otoczenia. Dzieci są inteligentne, śmiałe, zabawne, pomysłowe i często w okresie przedszkolnym bywają lubianymi liderami w grupie swoich rówieśników. Problem zaczyna się, kiedy pójdą do szkoły i pojawia się potrzeba skupienia uwagi na jakimś zagadnieniu, wykonywania poleceń, realizowania zadań. Często dopiero wtedy okazuje się, że dziecko jest "nieprzystosowane" do życia. Im jest starsze, tym jednak lepiej sobie radzi: wydłuża się okres koncentracji, zwiększa kontrola zachowania. Dorośli, u których w dzieciństwie nie zdiagnozowano choroby i w związku z tym nie podjęto żadnego leczenia, często miewają zaburzone zachowania przez całe swoje życie. Dlatego terapię warto podjąć w każdym wieku! Niezależnie od momentu, w którym ją zaczniemy, zawsze życie chorego i jego bliskich zmieni się na lepsze.
To nie ADHD, jeśli:
- U dziecka występuje tylko jeden z objawów tej choroby. Z najnowszych badań wynika, że tylko 25 proc. dzieci z ADHD charakteryzuje nadruchliwość. Duża ruchliwość, wybuchy emocjonalne, różna umiejętność koncentracji bywają uzasadnione rozwojem dzieci z tzw. żywym temperamentem i są jak najbardziej prawidłowe;
- Dziecko zachowuje się niespokojnie tylko w jednym środowisku, np. w domu. W takiej sytuacji trzeba poszukać innych przyczyn;
- Do pewnego czasu spokojne i zrównoważone dziecko nagle zaczyna być nadmiernie ruchliwe i nieuważne. W takiej sytuacji zaburzenie zachowania prawdopodobnie jest reakcją na jakieś ważne wydarzenie lub początek innej (np. psychosomatycznej) choroby;
- Dziecko jest bardzo żywe, nieuważne, impulsywne, ale ono samo i wszyscy wokół nie uważają tego za problem (około 1/3 rodziców jest zadowolona ze swoich "aktywnych" dzieci i nie jest to dla nich źródłem troski).
Zaznacz objawy, które widzisz u swojego dziecka. A potem sprawdź (tekst na końcu kaźdej części)czy ta liczba punktów może wskazywać na ADHD.
Brak koncentracji
1. Dziecko nie dostrzega często szczegółów lub próbuje się wymigać od prac szkolnych.
2. Ma problemy ze skoncentrowaniem się przez dłuższy czas na zadaniach lub zabawach.
3. Sprawia wrażenie, że nie słucha, kiedy mówi się do niego.
4. Nie stosuje się do poleceń i nie kończy zadanych prac (nie wynika to z buntu lub niezrozumienia).
5. Często unika, odrzuca lub niechętnie zajmuje się pracami, które wymagają długiego wysiłku
umysłowego.
6. Ma problemy z organizacją pracy, zadań i aktywnością.
7. Gubi często rzeczy, które są mu potrzebne w pracy (np. zabawki, zeszyty, ołówki, książki, narzędzia).
8. Rozprasza się szybko pod wpływem zewnętrznych bodźców.
9. Podczas codziennych zajęć jest zapominalski.
Powinno Cię zaniepokoić, jeśli co najmniej 6 z objawów utrzymywało się przez minimum 6 miesięcy.
Nadmierna aktywność
1. Dziecko wierci się, ześlizguje się z krzesła.
2. W sytuacjach nieodpowiednich biega dookoła
lub niebezpiecznie wspina się (u młodzieży lub dorosłych może się to ograniczyć do uczucia niepokoju).
3. Wstaje często w sytuacjach, w których nie oczekuje się tego.
4. Nie umie spokojnie się bawić lub odpoczywać.
Powinno Cie zaniepokoić, jeśli przynajmniej 3 z objawów utrzymywały się przez minimum 6 miesięcy.
Impulsywność
1. Wyrywa się do odpowiedzi, nie usłyszawszy pytania do końca.
2. Nie może się doczekać swojej kolejności, także podczas zabaw z rówieśnikami i sytuacji szkolnych.
3. Nadmiernie dużo mówi.
4. Często przerywa, przeszkadza innym, wtrąca się w rozmowy lub zabawy.
Powinno Cię zaniepokoić, jeśli co najmniej 1 z tych objawów utrzymywał się przez minimum 6 miesięcy.
Tekst: Ewa Awdziejczyk