W 1980 roku Cherniss zdefiniował wypalenie zawodowe jako "chroniczny (przedłużający się) stres pracy, gdzie wymagania stawiane w miejscu pracy wyczerpują i przekraczają możliwości indywidualnych zasobów".
W tym samym czasie Edelwich i Brodsky opisują syndrom burnout jako "progresywną utratę idealizmu, energii i celu w pracy, doświadczaną przez ludzi w zawodach "helping professions" jako skutek ich pracy"
Jako pierwszy pojecie bornout zastosowali psycholog społeczny Christina Maslach (1981) oraz psychoanalityk Herbert Freudenberger (1983), którzy zaobserwowali u swoich badanych pewne symptomy, które wskazywały na brak motywacji do pracy. Według Maslach wypalenie zawodowe to: "zespól fizycznego i emocjonalnego wyczerpania, którego rezultatem jest rozwój negatywnej samooceny i negatywnego nastawienia do pracy oraz spadek zainteresowania problemami pacjenta".
Autorka definicji stworzyła specjalny kwestionariusz badający syndrom burnout Maslach Bournout Inventory (MBI), którym posłużyłam się prowadząc własne badania.
W 1982 roku Veniga opisał wypalenie zawodowe jako: "destruktywny psychologiczny stan wywołany frustracją z niezadowalającej pracy zawodowej, który obniża wydajność pracownika".
Tego samego roku Pines, Aronson i Kafry stworzyli nową definicje problemu pisząc, że to: "stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania spowodowany przez długotrwałe zangażowanie się w sytuacje emocjonalnie obciążające".
Koncepcja Christiny Maslach
Według Maslach wypalenie zawodowe przebiega według następujacego schematu:
I. stadium wyczerpanie emocjonalne - pojawia się zmęczenie fizyczne, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, bóle głowy, zaburzenia snu, osłabienie układu immunologicznego. Sprzyja to ograniczaniu kontaktu z klientami lub pacjentami, poprzez zwiększanie przerw w pracy.
II. stadium depersonalizacja - przejawia się poprzez dystansowanie się fizyczne lub psychiczne w stosunku do pacjenta lub klienta, a także negatywne przekonanie, że osoba potrzebująca pomocy zasługuje na los jaki ją spotkał i nie jest warta godnego traktowania.
III. stadium brak poczucia osobistych osiągnięć i kompetencji w związku z wykonywaniem pracy - przejawia się w przeświadczeniu pracownika o własnej niekompetencji i braku kontroli nad sprawami zawodowymi, a także trudności w koncentracji na problemie i opanowywaniu emocji, niezadowolenie i niechęć do wykonywanej pracy.
IV. stadium zaangażowanie w prace - zostało przez autorkę wykluczone z teorii, ponieważ późniejsze badania nie potwierdziły związku tego studium z pozostałymi.
Tak więc trzy powyższe stadia są uznawane za podstawowe wymiary syndromu wypalenia zawodowego. Stadia te mogą występować łącznie lub pojawiać się kolejno u poszczególnych osób, które najczęściej zupełnie nie są świadome narastającego problemu, którego źródeł należy się
doszukiwać wyłącznie w środowisku zewnętrznym (czynniki sytuacyjne, społeczne, organizacyjne).
Koncepcja R. Gołębiewskiego
Badania przeprowadzane przez Gołębiewskiego opierały się na teorii stworzonej przez Maslach. Autor posłużył się jednak zmodyfikowaną wersją kwestionariusza MBI, co i tak potwierdziło trójfazowy charakter syndromu burnout.
To co różnicuje Gołębiewskiego od Maslach to określenie zależności i kolejności występowania po sobie poszczególnych stadiów.
I. stadium depersonalizacja - przejawianie przez pracownika zdystansowania emocjonalnego oraz negatywne i bezprzedmiotowe traktowanie pacjenta
II. stadium poczucie braku osiągnięć - bezsilność w realizacji zamierzonych planów, a także towarzysząca jej narastająca trudność w koncentracji na problemie.
III. stadium wyczerpanie emocjonalne - pojawia się szereg odczuć negatywnych, problemy z adaptacją, a także szukanie pomocy u innych osób.
Na podstawie wzajemnych korelacji pomiędzy powyższymi stadiami, Gołębiewski skonstruował ośmiofazowy model wypalenia zawodowego, przedstawiony poniżej:
Faza wypalenia I II III IV V VI VII VII
Depersonalizacja (DEP) L H L H L H L H
Brak poczucia osiągnięć (PAC) L L H H L L H H
Wyczerpanie emocjonalne (EEX) L L L L H H H H
Każdą fazę charakteryzują trzy wymiary o dwóch stopniach nasilenia się objawów: niski (L - low) i wysoki (H - high).
I. faza - określa niski poziom wypalenia zawodowego w zakresie wszystkich trzech wymiarów
II-VII. faza określa średni poziom wypalenia w zakresie wszystkich trzech wymiarów
VIII. faza określa wysoki poziom wypalenia w zakresie wszystkich trzech wymiarów. Jest to klasyczna postać syndromu burnout.
Koncepcja Tadeusza Marka i Noworola (1993)
Opierając się na powyższych koncepcjach syndromu wypalenia zawodowego badacze Marek i Noworol na podstawie analizy skupień opracowali typologiczny model syndromu burnout, odpowiadający fazom wyodrębnionym przez Gołębiewskiego:
Cyfry rzymskie oznaczają skupienia potraktowane jako kolejne fazy według modelu Gołębiewskiego:
Etap A (faza I) brak wypalenia zawodowego (jak u Gołębiewskiego)
Etap B (faza II, III, V) średni stopień wypalenia zawodowego
Etap C (faza IV, VI, VII) umiarkowane wypalenie zawodowe
Etap D (faza VIII) wysokie wypalenia zawodowe na wszystkich trzech wymiarach.
Według autorów niniejszej koncepcji, każda jednostka wypala się zawodowo w sposób indywidualny i charakteryzuje ją przynależność do konkretnego skupienia.
Metoda ta jest oparta na zasadzie stopniowego nasilania się objawów zespołu burnout. Każda osoba wchodząca w skład konkretnej fazy znajduje się na tym samym etapie procesu wypalenia, tak wiec ma podobny układ wyników na skali MBI.
