Czasami potrzebujesz wolnego dnia na załatwienie spraw urzędowych, stawienie się w sądzie lub uczestniczenie w przedstawieniu dziecka. Zastanawiasz się wtedy, czy jeżeli poprosisz pracodawcę o urlop, to go dostaniesz. I często nawet nie wiesz, że ten po prostu ci się należy. Podpowiemy ci, kiedy nie musisz liczyć na łaskę szefa, tylko upomnieć się o swoje prawa.
Urlop na ważne sprawy rodzinne
Życie niesie ze sobą nie tylko radosne wydarzenia, jak np. narodziny potomka, ale też dotyka boleśnie stratą najbliższych. W obu wypadkach masz prawo poprosić pracodawcę o urlop okolicznościowy. Jego wymiar zależy od tego, jakiego rodzaju jest to okazja, a także od stopnia pokrewieństwa, który łączy cię z osobą, której dotyczy wydarzenie. Taki urlop przysługuje w wymiarze:
- 2 dni – z okazji własnego ślubu, narodzin dziecka, pogrzebu małżonka, dziecka, mamy, ojca, a także macochy i ojczyma;
- 1 dnia – w przypadku ślubu dziecka, pogrzebu siostry, brata, babci, dziadka oraz teściowej i teścia.
Jeżeli natomiast odejdzie osoba należąca do dalszej rodziny (np. dziadek męża), możesz otrzymać urlop okolicznościowy, ale tylko wówczas, gdy krewny był na twoim utrzymaniu. W innej sytuacji, aby wziąć udział w pogrzebie, należy poprosić pracodawcę o dzień urlopu bezpłatnego.
Termin urlopu okolicznościowego nie musi pokrywać się dokładnie z datą wydarzenia, ale powinien być z nim ściśle powiązany. Możesz więc np. wziąć urlop z okazji ślubu córki dzień przed lub dzień po samej uroczystości. Ale jeżeli np. w czasie, gdy córka wychodzi za mąż, przebywasz na wakacjach, wolne przepadnie. Pracodawca nie ma obowiązku udzielenia ci zwolnienia od pracy w późniejszym terminie.
Uwaga! Prawo do urlopu okolicznościowego nie przysługuje osobie, która korzysta w tym czasie z urlopu wypoczynkowego, macierzyńskiego, wychowawczego lub przebywa na urlopie bezpłatnym.
Potrzebę urlopu okolicznościowego należy uzasadnić. Przepisy prawa nie precyzują, jakie dokumenty powinnaś przedstawić pracodawcy, by uzyskać taki urlop. Może być to np. kserokopia zawarcia aktu małżeńskiego lub akt zgonu bliskiej osoby – przedstawiasz je już po urlopie.
Za czas urlopu okolicznościowego zachowujesz prawo do wynagrodzenia.
Na sprawy pozazawodowe
Może się zdarzyć, że otrzymasz wezwanie do sądu, bo znajoma poprosiła, byś zeznawała w sprawie rozwodowej. Albo zostaniesz wezwana do prokuratury, bo byłaś świadkiem kradzieży. Co wtedy? Jeżeli otrzymasz wezwanie do sądu, prokuratury, policji, organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, pracodawca ma obowiązek umożliwić ci złożenie zeznań oraz uczestnictwo w rozprawie. Krótko mówiąc, dostaniesz na ten czas urlop. Może on mieć różny wymiar – kilka godzin w ciągu dnia lub cały dzień, w zależności od potrzeb. Jeżeli np. dostałaś wezwanie do sądu, który jest na drugim krańcu Polski, szef musi ponadto udzielić ci urlopu wypoczynkowego na dojazd.
Termin urlopu musi być ściśle powiązany z datą, która widnieje na wezwaniu do sądu lub na policję.
Przepisy prawa nie gwarantują ci wynagrodzenia za czas tej usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Wypłacenie wynagrodzenia zależy od dobrej woli pracodawcy.
Uwaga! Jeżeli dostaniesz wezwanie do sądu, a szef odmówi wypłaty wynagrodzenia, możesz wystąpić o wypłacenie ci należności dla świadka. Wniosek w tej sprawie należy złożyć w biurze podawczym sądu. Przepisy prawa określają, ile maksymalnie możesz otrzymać za utracony dzienny zarobek. Jest to 4,6 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej (obecnie wynosi ono 2899,83 zł).
Dni na opiekę nad dzieckiem
Jeżeli wychowujesz dziecko w wieku do 14 lat, masz prawo do opieki nad nim. Przysługują ci dwa dni wolne w roku kalendarzowym – nie ma przy tym znaczenia, czy masz jedno dziecko, czy kilkoro. Możesz je wziąć pojedynczo lub łącznie. Nie jesteś też ograniczona terminem – sama decydujesz, kiedy skorzystać z tego uprawnienia. Jeżeli ich jednak nie wykorzystasz, to ci przepadną. Nie przechodzą bowiem na następny rok. Za opiekę nad dzieckiem należy ci się wynagrodzenie.
Na szukanie nowej pracy
Gdy zostałaś zwolniona z pracy, masz prawo do dni wolnych na poszukiwanie nowego zajęcia. Możesz je wykorzystać w okresie wypowiedzenia i za ten czas zachowujesz prawo do wynagrodzenia. Wymiar tego „urlopu” zależy od długości okresu wypowiedzenia i wynosi:
- 2 dni, gdy okres wypowiedzenia nie przekracza miesiąca;
- 3 dni – jeżeli masz trzymiesięczne wypowiedzenie.
Uwaga! Wolne dni nie przysługują, jeśli rozstajesz się z firmą za porozumieniem stron lub sama wypowiedziałaś umowę.
Wolne na naukę i egzaminy
Jeśli podjęłaś naukę na podstawie skierowania zakładu pracy, przysługuje ci zwolnienie z części dnia pracy (maksymalnie pięć godzin tygodniowo) i dodatkowy urlop szkoleniowy w okresie sesji i egzaminów. Masz prawo do:
- 12 dni na udział w konsultacjach, gdy uczysz się zaocznie w szkole ponadpodstawowej;
- 6 dni na egzamin końcowy w szkole ponadpodstawowej;
- 21 dni na konsultacje i przygotowanie do egzaminów, gdy studiujesz wieczorowo, zaś 28 dni, jeśli kształcisz się zaocznie.
Za czas urlopu szkoleniowego masz prawo do wynagrodzenia.
Możesz ponadto liczyć na dodatkowe 21 dni na ostatnim roku studiów na przygotowanie pracy magisterskiej i przygotowanie się do egzaminu magisterskiego.
Uwaga! Jeżeli uczysz się bez skierowania, pracodawca nie ma obowiązku udzielenia ci urlopu szkoleniowego. W takiej sytuacji pozostaje ci prosić go o urlop bezpłatny.
Na działalność społeczną
Jeżeli udzielasz się społecznie, także możesz skorzystać z dni wolnych. Wszystko zależy od tego, jaką działalnością się zajmujesz.
- Jeżeli jesteś w zarządzie związku zawodowego, przysługują ci dni wolne przez okres wskazany przez organizację związkową. Za ten czas dostajesz wynagrodzenie jak za urlop wypoczynkowy.
- Członkowie ochotniczej straży pożarnej mają prawo do dni wolnych na czas akcji ratowniczej i niezbędnego wypoczynku po jej zakończeniu w łącznym wymiarze sześciu dni. Za ten czas przysługuje im rekompensata pieniężna, którą wypłaca urząd gminy na podstawie zaświadczenia wydanego przez pracodawcę (jest w nim określona wysokość utraconego zarobku).
- Ratownicy GOPR – na czas uczestniczenia w akcji i na wypoczynek po niej. Za ten czas mają prawo do wynagrodzenia.
- Jeżeli jesteś honorowym krwiodawcą, szef jest obowiązany zwolnić cię odpracy na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Masz też prawo do wolnego na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy. Za ten czas przysługuje ci wynagrodzenie.
Przerwy w ciągu dnia pracy, za które firma musi ci zapłacić!
- Jeżeli pracujesz co najmniej sześć godzin dziennie, masz prawo do 15-minutowej przerwy.
- Gdy jesteś osobą niepełnosprawną pracującą sześć godzin i więcej, przysługuje ci dodatkowy kwadrans (czyli 30 minut) na gimnastykę. Tych przerw nie można jednak łączyć!
- Pracownik młodociany, który pracuje dłużej niż 4,5 godziny w ciągu dnia, może korzystać z 30 minut przerwy (nie można jej dzielić).
- Gdy pracujesz i karmisz dziecko piersią, także masz prawo do przerwy w pracy. Jej długość zależy od twojego czasu pracy. Jeśli wynosi on 4–6 godzin, przepisy gwarantują ci półgodzinną przerwę na karmienie, a jeżeli przekracza 6 godzin – dwie przerwy po 30 minut. W razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, masz prawo do dwóch przerw po 45 minut każda. Przerw na karmienie wolno łączyć. Możesz też ustalić z pracodawcą, że będziesz przychodzić do pracy później lub wcześniej ją kończyć.
Alicja Hass
