Jednym z pierwszych odkrytych zegarów słonecznych, który przetrwał do dzisiaj, stworzono w Egipcie ok. 800 r. p.n.e. Wyrzeźbiono go w bloku zielonego kamienia zwanego łupkiem, na który rzucał cień pionowy element zwany gnomonem. Na zegarze wyryto 6 rowków. Kiedy cień padał na jeden z nich, obserwator był w stanie określić porę dnia.
Około 250 r.p.n.e. Grecy, dzięki swojemu zamiłowaniu do geometrii, zaczęli opracowywać dokładniejsze zegary. Apoloniusz z Perge skonstruował zegar słoneczny z zaznaczonymi liniami dla każdej godziny dnia.
Mniej więcej 100 lat później architekt i inżynier Marek Witruwiusz ustawił w Rzymie pierwszy zegar publiczny. W swojej książce "De architectura" wspomina, że w Rzymie są w użytku przenośne zegary słoneczne - czyli niejako pierwsze zegarki kieszonkowe. Zegary słoneczne były głównymi czasomierzami aż do epoki renesansu. Nawet po skonstruowaniu w Europie pierwszego mechanicznego zegara w XIV w., zegary słoneczne nadal utrzymywały swoją popularność.
Jak działa zegar słoneczny? Najprostszym zegarem słonecznym jest gnomon. Godziny wskazuje cień rzucany na pozostającą w słońcu podziałkę przez tzw. element gnomoniczny, inaczej polos, ustawiony równolegle do kierunku osi Ziemi (tj. skierowany w stronę bieguna świata), lub plamka światła słonecznego na podziałce znajdującej się w cieniu (np. we wnętrzu budynku). Oprócz linii godzinnych na podziałce umieszcza się często hiperbole określające zasięg cienia w różnych chwilach roku.
Nawet w epoce oświecenia, kiedy znane i popularne były już zegary mechaniczne, przywiązanie do niezawodności zegarów słonecznych było dość duże. W 1777 r. markiz de Lafayette, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, pragnąc wyrazić swój podziw dla przyjaciela Jerzego Waszyngtona, obdarował go nie złotym zegarkiem mechanicznym, a właśnie srebrnym zegarkiem słonecznym.
