Aby zapewnić sobie tanią siłę roboczą, w pobliżu kamieniołomu zorganizowano filię obozu
koncentracyjnego Sachsenhausen, noszącą wówczas nazwę Arbeitslager Gross-Rosen.Początkowo obóz przeznaczony był tylko dla Polaków. Wkrótce jednak zaczęły przybywać transporty więźniów z Węgier, Grecji, Słowacji i państw Europy Zachodniej. Wśród więźniów znaleźli się także Niemcy, obywatele Związku Radzieckiego i Chińczycy. Przywożono tu także więźniów z innych obozów, m.in. z Auschwitz-Birkenau, Dachu i Sachsenhausen. W ciągu pięciu lat istnienia KL Gross-Rosen, więzionych było łącznie około 120 tysięcy osób. Dużą grupę (około 57 tys.) stanowili Żydzi. Przez podobozy KL Gross-Rosen przeszło także około 26 tys. więźniarek. W 1944 roku obóz posiadał niemal 100 filii, które obejmowały teren całego Dolnego Śląska, Ziemi Lubuskiej, przygraniczne rejony Niemiec i Czech. Wiele z nich przeznaczonych było wyłącznie dla kobiet.
Likwidacja KL Gross-Rosen odbywała się w kilku etapach, w okresie od stycznia do maja 1945 r. i polegała na przeniesieniu wszystkich więźniów (pieszo lub koleją) do innych obozów koncentracyjnych. 13 lutego 1945 r. na teren opuszczonego obozu wkroczyli żołnierze Armii Radzieckiej.
W 1983 r. powstało tu Muzeum Gross-Rosen. Teren został uporządkowany i udostępniony zwiedzającym. Z dawnych zabudowań zachowała się brama wejściowa wraz z przyległymi do niej drewnianymi barakami, a także łaźnia, kuchnia i tzw. ‘barak francuski’. Na przestrzeni lat 2006-2008, dzięki pomocy finansowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz władz samorządowych w
ojewództwa dolnośląskiego, obiekty te zostały poddane gruntownej konserwacji i przystosowane do celów wystawienniczych. Trzy lata temu, z pomocą Fundacji ‘Kamieniołomy Gross-Rosen’, historyczny kamieniołom udało się włączyć w obszar działalności Muzeum. Teren kamieniołomu uporządkowano, ogrodzono i oświetlono.Muzealne Archiwum i Pracownia Naukowo-Badawcza, mieszczące się w Wałbrzychu, prowadzą prace nad zrekonstruowaniem kartoteki więźniarskiej, zniszczonej prawdopodobnie przez władze obozowe podczas ewakuacji w 1945 r. W ramach prowadzonych badań udało się pozyskać ciekawe dokumenty dotyczące historii obozu. Rezultaty prac udostępniane są w formie publikacji książkowych.
Mirosław Dela
