Charles Michael „Chuck” Palahniuk, amerykański pisarz satyryczny i niezależny dziennikarz, urodził się 21 lutego 1961 roku w Pasco, w stanie Washington, mieszka w Portland, w stanie Oregon.
Stał się sławny po opublikowaniu powieści "Fight Club", na podstawie której David Fischer nakręcił film pod tym samym tytułem. Według informacji umieszczonych na stronie internetowej pisarza, wokół jego postaci powstała jedna z największych społeczności internetowych. Jego książki, porównywane ze względu na styl do prozy Breta Eastona Ellisa ("American Psycho"), Irvine’a Welsha ("Trainspotting") czy Douglasa Couplanda ("Poddani Microsoftu"), uczyniły zeń jednego z najpopularniejszych twórców Pokolenia X.
Biografia
Palahniuk początkowo mieszkał wraz z rodzicami, Carol i Fredem Palahniuk, w przyczepie kempingowej w Burbank, w stanie Washington. Jego rodzice, którzy potem się rozwiedli, często pozostawiali Chucka wraz z trójką rodzeństwa pod opieką dziadków na pobliskim ranczo.
W 1986 roku Palahniuk skończył dziennikarstwo na Uniwersytecie Oregon. W czasie studiów pracował jako stażysta w rozgłośni KLCC w Eugene. Po przeprowadzce do Portland najpierw krótko był reporterem lokalnej gazety, a potem pracował jako mechanik samochodowy w zakładach Freightliner – aż do chwili, gdy poświęcił się wyłącznie pisarstwu.
Pragnąc w życiu zadbać o coś więcej niż tylko o karierę, Palahniuk zgłosił się jako wolontariusz do pracy w schronisku dla bezdomnych. Następnie, także nieodpłatnie, organizował transport dla nieuleczalnie chorych, zapewniając im w ten sposób udział w grupach wsparcia. Zaprzestał tej działalności dopiero wtedy, gdy zmarł jeden z jego podopiecznych, z którym był bardzo związany. W tym samym czasie Palahniuk był także członkiem Cacophony Society, założonego przez ocalałych członków sekty Suicide Club of San Francisco, i regularnie uczestniczył w spotkaniach stowarzyszenia, m.in. w dorocznym Santa Rampage (Święto Szaleństwa – otwarte dla publiczności przyjęcie z okazji świąt Bożego Narodzenia, słynące z niewybrednych żartów i pijaństwa). Doświadczenia związane z uczestnictwem w spotkaniach stowarzyszenia opisał zarówno w swojej beletrystyce, jak i reportażach.
Palahniuk zaczął pisać w połowie czwartej dekady swojego życia. Według jego relacji stało się to wtedy, gdy chcąc poznać nowych znajomych, zaczął uczęszczać na warsztaty dla pisarzy organizowane przez Toma Spanbauera. To właśnie Spanbauer zainspirował go do posługiwania się minimalistycznym stylem pisania. Pierwsza książka Palahniuka Insomnia: If You Lived Here, You’d Be Home Already nie została nigdy opublikowana, ponieważ jej autor nie był do końca przekonany do opowiedzianej historii (fragmenty znalazły się w książce Fight Club). Kolejna pozycja Invisible Monsters została odrzucona jako zbyt obrazoburcza. To z kolei skłoniło pisarza do napisania powieści Fight Club, w zamierzeniu jeszcze bardziej kontrowersyjnej. Palahniuk napisał ją po godzinach, gdy pracował w zakładach samochodowych Freightlinera. Po opublikowaniu opowiadania, które pojawiło się w zbiorze Pursuit of Happiness, rozwinął jego wątki w całą historię, którą nieoczekiwanie jego wydawca zgodził się opublikować. Pomimo że pierwsze wydanie zdobyło zarówno pozytywne recenzje, jak i nagrody, nie okazało się jednak bestsellerem. Podobne były początkowe losy filmu nakręconego w Hollywood przez Davida Fischera. Sukcesem okazało się dopiero wydanie płyty DVD, które sprawiło, że film stał się zjawiskiem kultowym. Wkrótce część wielbicieli filmu Fight Club zafascynowała się pisarstwem Chucka Palahniuka. W 1999 roku pojawiła się na rynku przejrzana wersja Invisible Monsters oraz nowa książka Survivor. Dzięki nim zamieszanie wokół filmu przeniosło się na kult pisarza. Kilka lat później Palahniuk napisał powieść Choke, która jako pierwsza znalazła się na prestiżowej liście bestsellerów dziennika „New York Times”. Sukces umożliwił pisarzowi zajęcie się wyłącznie pisaniem i promowaniem swoich książek.
Ten sam rok 1999 miał ogromny wpływ na twórczość Palahniuka jeszcze z jednego powodu. W tym właśnie roku ojciec pisarza wraz z towarzyszką życia został bestialsko zastrzelony, a następnie spalony w swoim domku letniskowym. Dwa lata później zabójcę uznano winnym dwóch zabójstw pierwszego stopnia i skazano na karę śmierci. W cieniu tych wydarzeń Palahniuk rozpoczął pracę nad kolejną powieścią Lullaby. Pisarz powiedział później, że książka ta pomogła mu pogodzić się z tymi wydarzeniami.
We wrześniu 2003 roku podczas jednego z wywiadów Palahniuk w zaufaniu przekazał dziennikarce informację związaną ze swoim narzeczonym. Dotychczas jednak wszyscy sądzili, że Palahniuk ma żonę. Kilka tygodni później Palahniuk przekonany o tym, że dziennikarka ma zamiar podzielić się tą poufną informacją z czytelnikami, zamieścił na swojej stronie internetowej komentarz, w którym nie tylko oficjalnie przyznawał się do homoseksualizmu, ale także w niewybredny sposób krytykował dziennikarkę i jej rodzinę. Gdy okazało się, że podejrzenia pisarza były nieuzasadnione (artykuł nie zawierał bowiem żadnej wzmianki na ten temat), Palahniuk usunął swoją wypowiedź z Internetu. To jednak z kolei spowodowało, że część wielbicieli autora nabrała przekonania, że pisarz wstydzi się swojego homoseksualizmu. Palahniuk umieścił wówczas w Internecie nowy komentarz, w którym prosił swoich fanów o wyrozumiałość i przestrzegał przed przesadną reakcją na umieszczoną poprzednio informację.
Na jednym ze spotkań z czytelnikami w roku 2003, promujących nową książkę Diary, Palahniuk odczytał opowiadanie zatytułowane Guts, które zawierało sceny masturbacji. Podczas tego spotkania zemdlało 35 osób (choć być może był to happening zorganizowany przez fanów pisarza). Opowiadanie zostało później opublikowane w „Playboyu”, a następnie znalazło się w najnowszej powieści Haunted. Podczas promocji kolejnej książki Stranger Than Fiction: True Stories latem 2004 roku Palahniuk odczytał opowiadanie jeszcze raz, a wówczas liczba omdleń wzrosła do 53, by sięgnąć 60 w czasie innego spotkania z czytelnikami. Palahniuk najwidoczniej nie przejął się tymi incydentami. Nie powstrzymują one także jego wielbicieli od lektury opowiadania Guts oraz innych dzieł pisarza.
Styl pisania
Wszystkie książki Palahniuka, które ukazały się przed pojawieniem się powieści "Lullaby", charakteryzują pewne podobieństwa. Ich bohaterami są najczęściej ludzie zepchnięci na margines społeczeństwa, którzy na swoją sytuację reagują autodestruktywną agresją. (Palahniuk określa ten rodzaj powieści jako fikcję transgresyjną). W swoich powieściach pisarz piętnuje aktualne problemy społeczne, jak choćby powszechny konsumpcjonizm. Po wydarzeniach 11 września 2001 roku Palahniuk trzymając się tych samych tematów, wybiera bardziej subtelną formę. Począwszy od "Lullaby", jego książki stają się satyrycznymi powieściami grozy.
Narracja prozy Palahniuka zwykle rozpoczyna się finałem akcji, umożliwiając bohaterowi opowiedzenie zdarzeń, które doprowadziły do punktu rozpoczynającego historię opowiedzianą w książce. Tak dzieje się choćby w powieści Rozbitek. Z kolei w książce "Lullaby" autor miesza linearny typ narracji z retrospekcją w niemal każdym rozdziale. Tylko powieści Choke i Diary charakteryzuje przede wszystkim linearna narracja. Bez względu jednak na rodzaj narracji, zwykle pod koniec powieści następuje gwałtowny zwrot akcji, który rzuca nieco odmienne światło na finał wydarzeń (sam autor określa to jako „ukrytą broń”).
Styl Palahniuka odwołuje się swą formą do takich pisarzy, jak Gordon Lish czy Amy Hempel. To, co sam autor określa jako „minimalistyczne podejście”, oznacza w praktyce stosowanie ograniczonego słownictwa i krótkich, urwanych zdań, co w zamyśle ma odzwierciedlać sposób, w jaki przeciętny człowiek opowiada jakąś historię. W jednym z wywiadów autor przyznał, że woli używać czasowników zamiast przymiotników. Charakterystyczne dla powieści Palahniuka są także liczne powtórzenia, zwykle kilka powielanych w całej powieści zdań, które autor nazywa „chórami”. Pisarz mówi, że takie „chóry-powtórzenia” występują też pomiędzy jego powieściami: są nimi na przykład błękitnawy kolor mąki kukurydzianej i miasto Missoula w Montanie, obecne we wszystkich książkach. Palahniuk znany jest jednak przede wszystkim ze swojego cynizmu i ironicznego czarnego humoru, które przewijają się przez wszystkie jego powieści. To właśnie ta mieszanka specyficznego poczucia humoru i dziwacznych wydarzeń, które autor wplata w swoje historie (budząca wśród niektórych czytelników poczucie dyskomfortu), sprawiła, że Palahniuk bywa określany przez media jako „pisarz szokujący”.
Chuck Palahniuk jest także twórcą prozy nie opartej na fikcji. W przerwach między kolejnymi powieściami, pracując jako niezależny dziennikarz, Palahniuk pisze eseje i reportaże na rozliczne tematy - czasami także uczestniczy w opisywanych zdarzeniach, co dodaje im wiarygodności. Autor przeprowadza także wywiady ze sławnymi ludźmi, na przykład z aktorką Juliette Lewis czy piosenkarzem Marilynem Mansonem. Artykuły te ukazują się później w różnych czasopismach i gazetach, takich jak „Los Angeles Times” czy „Gear”. Niektóre z nich Palahniuk umieścił w zbiorze "Stranger Than Fiction: True Stories". Inne włączył do swoich powieści, by - jak mówi - czytelnik jeszcze mocniej poczuł ich atmosferę.
Krytyka
Palahniuk jest często negatywnie oceniany przez media. Określenia typu „pisarz szokujący” dotyczą przede wszystkim odbiegających od normy zachowań czy dziwacznych sytuacji opisywanych przez Palahniuka, które traktuje on raczej z humorystycznym dystansem niż potępieniem. Pojawiają się także pytania, czy takie, nie mające przecież miejsca w rzeczywistości, zdarzenia są konieczne dla wymowy powieści, czy też pisarz stosuje je tylko po to, by zaszokować czytelników. Wiele osób zgadza się z opinią, że twórczość Palahniuka można by zaklasyfikować jako nihilistyczną lub skłaniającą się ku nihilizmowi.
Proza Palahniuka spotyka się także z jeszcze ostrzejszymi zarzutami. Krytycy podejmują wątek seksizmu w jego powieściach, co jednak dotyczy przede wszystkim filmu "Fight Club", choć jego scenariusz nie jest dziełem pisarza. Z podobnymi zarzutami spotkała się także książka "Diary". Miłośnicy Palahniuka zwracają jednak uwagę, że osoby, które w jego powieściach wygłaszają takie poglądy, zwykle zmieniają swój punkt widzenia pod koniec danego utworu.
Niektórzy krytycy zaznaczają, że po napisaniu książki "Fight Club" Palahniuk wciąż trzyma się jednej konwencji stylistycznej. Podkreślają oni na przykład, że narratorzy książek "Fight Club", "Choke" i "Rozbitek" posługują się tym samym językiem i sposobem myślenia, choć pochodzą z diametralnie różnych środowisk (narratorem książki "Fight Club" jest wykształcony, obyty w świecie i cyniczny przedstawiciel klasy średniej, podczas gdy o losach Rozbitka opowiada wychowany w całkowitej niemal izolacji od reszty społeczeństwa członek sekty samobójców, który cudem ocalał z pogromu). Wszystkie te trzy powieści łączą ponadto bardzo krótkie zdania i akapity, liczne odwołania do kultury masowej oraz cyniczne komentarze dotyczące współczesności.
Nagrody
Palahniuk zdobył następujące nagrody:
- 1997 – Pacific Northwest Booksellers Association Award (za książkę "Fight Club")
- 1997 - Oregon Book Award for Best Novel (za książkę "Fight Club")
- 1999 – Oregon Book Award for Best Novel (za książkę "Rozbitek")
- 2003 – Pacific Northwest Booksellers Association Award (za książkę "Lullaby").
W 2002 roku był także nominowany do Bram Stoker Award for Best Novel za książkę "Lullaby".
Bibliografia:
Proza fikcyjna
- Insomnia: If You Lived Here, You’d Be Home Already (wczesne lata dziewięćdziesiąte; nieopublikowana)
- Fight Club (1996) – zaadaptowana na film o tym samym tytule
- Rozbitek (1999)
- Invisible Monsters (1999)
- Choke (2001)
- Lullaby (2002)
- Diary (2003)
- Haunted (2005)
Proza oparta na faktach
- Fugitives and Refugees: A Walk in Portland, Oregon (2003)
- Stranger Than Fiction: True Stories (2004)
