Ból ucha u dorosłych i dzieci. Skąd się bierze, jakie badania wykonać i jak leczyć?

Spis treści:

1. Ból ucha – co boli?
2. Ból ucha – objawy
3. Jak długo trwa ból ucha?
4. Przyczyny bólu ucha związane z uszami
5. Przyczyny pozauszne bólu ucha
6. Ból ucha a neuralgia
7. Jakie badania wykonać?
8. Leczenie bólu ucha

Ból ucha – co boli?

Ból ucha może wynikać z choroby w samym uchu lub w innym miejscu. Jeśli ból ucha jest spowodowany chorobą uszu, zwany jest wtedy otalgią pierwotną. Jednak niektóre struktury głowy i szyi mają wspólne unerwienie czuciowe z uchem, co sprawia, że ból z jednego miejsca może promieniować w inne. Otalgia wtórna jest więc bólem ucha, ale spowodowanym chorobą zlokalizowaną w innym regionie głowy lub szyi.

Ważną kwestią, od której trzeba zacząć, jest też „podzielenie” ucha na trzy odrębne struktury: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. To, co może nas boleć, to ucho zewnętrzne i środkowe. Ucho wewnętrzne nie ma bowiem receptorów czuciowych (zakończeń nerwowych) odpowiedzialnych za odczuwanie bólu

Ból ucha - objawy

Ból ucha jest na ogół bólem ostrym, tępym lub piekącym, może występować w postaci napadów lub stale. Dotyczy jednego ucha lub obu.

Zawsze ból ucha warto skonsultować z lekarzem, jednak na pewno trzeba szukać pomocy medycznej, jeśli bólowi ucha towarzyszą objawy takie jak:

• gorączka,
• wymioty,
• silny ból gardła,
• osłabienie słuchu,
• obrzęk wokół ucha,
• wydzielina z ucha,
• utknięcie ciała obcego w przewodzie słuchowym,
• nieustępowanie bólu w ciągu kilku dni.

Niemowlęta, które nie komunikują się jeszcze wystarczająco dobrze z otoczeniem, w przypadku bólu ucha mogą inaczej niż starsze dzieci sygnalizować problemy. O bólu ucha u niemowląt świadczą np.:

• pocieranie lub ciągnięcie za ucho,
• gorączka,
• rozdrażnienie i płacz,
• brak apetytu,
• problemy z równowagą,
• brak reakcji na dźwięki.

​Jak długo trwa ból ucha?

To zależy od przyczyny. Jednak w większości przypadków ból ucha nie świadczy o groźnej chorobie, lecz typowej infekcji, i ustępuje w ciągu kilku dni.

Przyczyny bólu ucha związane z uszami

Za ostry ból ucha najczęściej odpowiadają infekcje, w tym zapalenie ucha zewnętrznego lub zapalenie ucha środkowego.

Najczęstsze choroby ucha zewnętrznego, powodujące ból ucha to:

• zapalenie ucha zewnętrznego (bakteryjne, wirusowe – półpasiec uszny, grzybicze),
• urazy małżowiny usznej (mechaniczne, termiczne),
• urazy przewodu słuchowego zewnętrznego (m.in. spowodowane nieprawidłowym czyszczeniem),
• ciała obce w przewodzie słuchowym zewnętrznym,
• nowotwory złośliwe ucha zewnętrznego.

Jeśli chodzi o ucho środkowe, to w tym wypadku najczęściej mamy do czynienia z ostrymi bakteryjnymi zapaleniami ucha, ale również z nieżytem ucha środkowego – zapaleniem jeszcze nie bakteryjnym, ale już dającym dolegliwości bólowe. Jego początkiem może być przedostanie się kataru do ucha środkowego drogą trąbki słuchowej – to częsta infekcja zwłaszcza u dzieci

Choroby ucha środkowego powodujące ból ucha, to:

• ostre zapalenie ucha środkowego,
• urazy kości skroniowej,
• uraz ciśnieniowy,
• ostre pęcherzykowo-krwotoczne zapalenie błony bębenkowej,
• zaostrzenie przewlekłego zapalenia ucha środkowego,
• nowotwory łagodne i złośliwe ucha środkowego.

Czytaj też: Zapalenie ucha środkowego

Przyczyny pozauszne bólu ucha

Choroby głowy i szyi, które mogą powodować ból ucha to m.in.:

• zapalenie migdałków podniebiennych i powikłania tego zapalenia (naciek lub ropień okołomigdałkowy),
• zespół Eagle’a – zespół wydłużonego wyrostka rylcowatego,
• rak migdałka i nasady języka,
• rak gardła,
• rak krtani,
• zapalenie gruczołu tarczowego (podostre zapalenie typu de Quervain),
• stany zapalne zębów i przyzębia (mamy tu na uwadze głównie trzonowce i niewyrżnięte trzecie trzonowce),
• zamiany chorobowe w stawie skroniowo-żuchwowym,
• choroby szyi powodujące ból głowy i ucha.

Część chorób powodujących ból ucha może zagrażać życiu człowieka. Lepiej więc nie zwlekać z wizytą u lekarza. Jak uważa laryngolog lek. Paulina Lepka, wszystkie wymienione dolegliwości, przy niezmienionym uchu, również mogą dawać dolegliwości bólowe samego ucha.

Przewlekły ból ucha (trwający 2-3 tygodnie) na ogół jest spowodowany dysfunkcją stawu żuchwowo-skroniowego, przewlekłymi zaburzeniami funkcji trąbki Eustachiusza lub przewlekłym zapaleniem ucha zewnętrznego.

​Czytaj też: Dlaczego przeskakuje szczęka?

Ból ucha a neuralgia

Do bólu ucha może przyczyniać się neuralgia. Neuralgia (nerwoból) to ból promieniujący w obszarze unerwionym przez dany nerw. Przyczyny neuralgii nie są do końca znane. Ból ma zazwyczaj charakter napadowy i silny.

Neuralgie mogące przyczynić się do bólu ucha to:

• neuralgia nerwu krtaniowego górnego,
• neuralgia zwoju kolanka,
• neuralgia nerwu językowo-gardłowego.

Jakie badania wykonać w przypadku bólu ucha?

Podstawowe znaczenie w rozpoznaniu przyczyny bólu ucha mają wywiad lekarski i badanie otoskopowe (czyli oglądanie ucha za pomocą wziernika), ale także oględziny gardła i inne badania przedmiotowe.

Na tej podstawie lekarz może rozpoznać np. objawy infekcji, dysfunkcję stawu żuchwowo-skroniowego lub powiększone węzły chłonne. Dalsze kroki zależą od wyników obserwacji i wywiadu. Czasami przeprowadza się też fiberoskopię, polegającą na oglądaniu wnętrza górnych dróg oddechowych za pomocą endoskopu.

Zatem pacjent, który doświadcza bólu ucha, powinien udać się do lekarza pierwszego kontaktu - wykona on podstawowe badania, ewentualnie skieruje do laryngologa. Chory może też udać się bezpośrednio do laryngologa.

Leczenie bólu ucha

Leczenie bólu ucha przede wszystkim powinno polegać na usunięciu przyczyny problemów. Jeżeli dolegliwość związana jest z chorobą, należy ją wyleczyć.

Stany zapalne ucha zewnętrznego rozlane lub izolowane (to ogólny podział stanów zapalnych ucha zewnętrznego) leczy się antybiotykoterapią. Najczęściej wystarczy zastosowanie antybiotykoterapii miejscowej – chyba że mamy do czynienia z grzybiczym podłożem dolegliwości, wówczas stosuje się lek o działaniu przeciwgrzybiczym. Zdarza się jednak, że leczenie miejscowe nie przynosi pożądanego rezultatu. Wówczas do terapii powinien zostać włączony antybiotyk lub lek przeciwgrzybiczy w formie doustnej

W przypadku wystąpienia złośliwego zapalenia ucha zewnętrznego, to leczenie jest celowane na podstawie uzyskania wyniku wymazu posiewu treści wydostającej się z ucha i uzyskanego antybiogramu.

Czopy woszczynowe czy naskórkowe powinny być usuwane. Można też działać w tym zakresie profilaktycznie, stosując odpowiednie krople zapobiegające odkładaniu się woskowiny (rozmiękczające).

Urazy małżowiny usznej (mowa np. o krwiaku czy ropniu) muszą być zaopatrzone chirurgicznie. Urazy termiczne i chemiczne powinny być leczone farmakologicznie.

W przypadku półpaśca usznego wskazaniem do leczenia jest odpowiedni lek przeciwwirusowy działający na wirusa Varicella Zoster.

W przypadku powodujących ból ucha nowotworów złośliwych, rozwiązaniem może być chirurgia i ewentualnie radioterapia, jeśli są ku temu wskazania.

Ból ucha środkowego przeważnie jest leczony objawowo, a jeśli występuje podejrzenie infekcji bakteryjnej, to konieczne jest przyjmowanie antybiotyku.

Leczenie ucha środkowego przy zapaleniu z wysiękiem bez treści ropnej polega przede wszystkim na udrożnieniu nosa. Musi on być zbadany, u dzieci do oceny jest nosogardło i trzeci migdałek. Nie jest w tym przypadku wskazane leczenie antybiotykiem, chyba że mamy do czynienia już z ropną infekcją

Jeśli bólowi ucha towarzyszy dłużej utrzymujący się wysięk mogą zaistnieć wskazania do leczenia operacyjnego jakim jest drenaż wentylacyjny ucha środkowego.

Natomiast przy ropnym zapaleniu ucha środkowego stosuje się najczęściej doustny antybiotyk, w przypadku powikłań należy rozważyć hospitalizację i podanie leków drogą dożylną.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego z perlakiem, który może w takim zapaleniu występować, leczone jest zabiegiem operacyjnym – po wykonaniu wcześniejszych badań obrazowych.

Co robić w przypadku ostrego bólu ucha:

• wziąć paracetamol lub ibuprofen,
• zrobić ciepłe okłady na okolice ucha (czytaj też: jak stosować olejek kamforowy do ucha),
• użyć kropli/maści przeciwzapalnych przeznaczonych do stosowania do ucha (mogą je stosować dorośli i dzieci),
• stosować krople do nosa obkurczające naczynia błony śluzowej (w przypadku zatkania nosa),
• zgłosić się do lekarza, jeśli ból jest silny, występują inne objawy lub ból nie ustępuje (być może konieczne będą antybiotyki albo przepisanie szczepionki, jeżeli infekcje nawracają).

Jednym ze sposobów leczenia uporczywych nawracających zakażeń ucha i bólu ucha jest przyjęcie szczepionki, która zawiera antygeny drobnoustrojów przyczyniających się do infekcji (np. szczepionka przeciw pneumokokom albo gronkowcowi). Ta metoda profilaktyki uczy układ opornościowy obrony przed konkretnymi patogenami, tak by w przyszłości organizm lepiej sobie z nimi radził i by nie dochodziło do powikłań infekcji.

Poznaj też: domowe sposoby na ból ucha.

Czego nie robić w przypadku bólu ucha:

• nie wkładać niczego do ucha,
• nie usuwać samodzielnie woskowiny,
• nie lać wody do ucha, aby zapobiegać dostaniu się jej do środka.

Więcej o leczeniu bólu ucha:
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może prowadzić do utraty słuchu
Czosnek do ucha – czy pomaga na ból i zapalenie ucha?
Jak poradzić sobie z zapaleniem ucha środkowego?
Przewiane ucho - objawy i leczenie przewiania ucha
Jaki antybiotyk stosuje się na zapalenie ucha (u dzieci i dorosłych)
Uszkodzenie błony bębenkowej – co robić?
Zatkane ucho - 3 najczęstsze przyczyny + rady, co na zatkane ucho
Ból ucha u dziecka - przyczyny, leczenie, domowe sposoby

lek. Paulina Lepka

laryngolog

Absolwentka wydziału lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu. Specjalista otorynolaryngologii. Starszy asystent w Klinicznym Oddziale Otolaryngologicznym 4 Wojskowego Szpitala Specjalistycznego z Polikliniką we Wrocławiu. Specjalizuje się w diagnostyce i leczeniu zachowawczym i operacyjnym chorób uszu, nosa, zatok przynosowych, gardła, krtani i gruczołów ślinowych. Od 2018 r. lekarz w programie Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi przy Dolnośląskim Centrum Onkologii we Wrocławiu. Uczestnik szkoleń krajowych i międzynarodowych z zakresu otorynolaryngologii, chirurgii głowy i szyi. Członek Polskiego Towarzystwa Otolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi oraz Polskiego Towarzystwa Nowotworów Głowy i Szyi.

Na co dzień przyjmuje pacjentów we Wrocław Medical Center.