fot. Fotolia
Słabe strony uczniów niepełnosprawnych intelektualnie
Głównym problemem w niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym i znacznym są trudności w rozumieniu oraz uczeniu się z wykorzystaniem myślenia logicznego i pamięci.
Uczniowie mają często zaburzoną percepcję wzrokową, słuchową, są niesprawni manualnie, mają problemy z porozumiewaniem się przy pomocy mowy, a ich rozwój fizyczny bywa nieprawidłowy. Mają trudności z zachowaniem informacji, trudności w łączeniu czynności i ogromne kłopoty z przenoszeniem nabywanych umiejętności w inne sytuacje życiowe. Współistnienie wrodzonych wad rozwojowych i różnorodnych chorób pogłębia deficyty wzrastania.
Mocne strony uczniów niepełnosprawnych intelektualnie
Mocną stroną osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym i znacznym są dobre emocje i duże możliwości w zakresie funkcjonowania społecznego. Nie są jednak w stanie sprostać wymaganiom szkolnym tak jak uczniowie z tzw. normą intelektualną czy niepełnosprawnością w stopniu lekkim.
Zobacz też: Czy osoby z zespołem Downa mogą mieć dzieci?
Nauczanie uczniów niepełnosprawnych intelektualnie
O edukacji tej grupy uczniów mówimy, że jest specyficzna – nie można przypisać z góry pewnych zadań i treści nauczania, zaplanować określonych metod, technik pracy, oceniania według obowiązującej w Polsce skali ocen. Trzeba także spełnić określone warunki, aby proces nauczania był prawidłowy.
Edukacja tej grupy uczniów to uczenie sytuacyjne, wielozmysłowe, przygotowujące do niezależności. Należy uznać prawo osób niepełnosprawnych do rozwoju we własnym tempie i uwzględnić to prawo podczas ustalania kierunków pracy z uczniem.
Musimy pamiętać, że cele edukacji uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym są zupełnie inne niż dla uczniów pełnosprawnych. Jej celem jest rozwijanie autonomii ucznia, wdrażanie go do funkcjonowania społecznego, rozumienia i uznawania norm społecznych, a w szczególności wyposażenie – stosownie do jego możliwości – w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej osoby.
A także aby:
- mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób werbalnie lub pozawerbalnie,
- zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,
- był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie decydowania o sobie,
- mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia, zachowując prawo do swojej inności.
Kompetencje społeczne
Dla wielu rodziców i nauczycieli uczniów niepełnosprawnych edukacja kojarzy się przede wszystkim z biegłym opanowaniem technik szkolnych, czyli czytania, pisania, liczenia, z naciskiem na rozwój poznawczy ucznia – nabycie przez uczniów wiadomości z różnych dziedzin życia.
Zapominają natomiast o kompetencjach społecznych, które są najważniejsze w edukacji osób niepełnosprawnych intelektualnie. A to one decydują, jak w przyszłości będą funkcjonować, czy będą w miarę samodzielne, zaradne, czy też uzależnione od pomocy innych osób.
Zobacz też: Do jakiej szkoły powinno chodzić dziecko z zespołem Downa?
Co trzeba umieć, by funkcjonować w społeczeństwie?
Dr Maria Piszczek wymienia listę umiejętności psychologicznych koniecznych do efektywnego funkcjonowania społecznego i osobistego:
- samodzielność podczas wykonywania czynności dnia codziennego i gotowość do korzystania z oferowanej pomocy,
- kontakty społeczne,
- słuchanie i uczestniczenie w rozmowie,
- rozpoczynanie rozmowy i umiejętność dostosowania jej tematu do zainteresowań własnych i partnerów,
- umiejętność zadawania pytań,
- dziękowanie i okazywanie wdzięczności,
- przedstawianie się i przedstawianie innych,
- mówienie komplementów,
- proszenie o pomoc,
- umiejętność dołączania się do grupy osób lub włączania się w działania grupowe,
- instruowanie innych i wykonywanie poleceń,
- przepraszanie,
- przekonywanie innych,
- rozpoznawanie i nazywanie własnych uczuć,
- rozumienie uczuć innych osób,
- rozumienie intencji i oczekiwań innych,
- radzenie sobie ze złością innych ( dorosłych, rówieśników),
- okazywanie przyjaźni,
- zaangażowanie emocjonalne w relacjach z innymi,
- radzenie sobie z lękiem,
- nagradzanie siebie,
- proszenie o wyrażenie zgody na coś,
- dzielenie się z innymi i pomaganie im,
- umiejętność negocjacji,
- samokontrola,
- bronienie swoich praw i reagowanie na zaczepki innych osób (dorosłych i rówieśników),
- przewidywanie trudności i unikanie kłopotów,
- unikanie bójek,
- wyrażanie swojego niezadowolenia i żalu,
- odpowiadanie na czyjeś niezadowolenie i żal,
- docenianie innych podczas współzawodnictwa,
- radzenie sobie z zażenowaniem,
- radzenie sobie z sytuacją pominięcia lub wykluczenia z jakiejś aktywności,
- bronienie przyjaciół i osób słabszych,
- reagowanie na sugestie i próby przekonywania przez innych,
- intencjonalność,
- reakcja na niepowodzenie,
- radzenie sobie z niezrozumiałymi lub niejasnymi komunikatami od innych osób,
- radzenie sobie w sytuacjach, w których jest się przez kogoś oskarżanym,
- przygotowywanie się do trudnych rozmów,
- radzenie sobie z presją grupy,
- reakcja na nudę,
- poszukiwanie sposobów wpłynięcia na bieg wydarzeń,
- umiejętność stawiania sobie realistycznych celów,
- rozeznanie w swoich możliwościach i umiejętnościach,
- umiejętność gromadzenia odpowiednich informacji,
- ustalanie hierarchii ważności problemów i kolejności wykonywania poszczególnych zadań,
- podejmowanie decyzji,
- przygotowywanie się do realizacji zadania.
Uczenie tych umiejętności, we współpracy z rodziną dziecka, powinno być obowiązkiem każdego nauczyciela, pracującego z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną, już od najmłodszych lat dziecka. Edukacja uczniów z niepełnosprawnością intelektualną nie jest celem samym w sobie, lecz jednym z etapów życia, który powinien przygotowywać do jak najbardziej samodzielnego funkcjonowania. Podejmując się kształcenia uczniów niepełnosprawnych intelektualnie, od samego początku należy mieć wizję, „do czego” powinien przygotować ich system edukacji, należy myśleć nad tym, jakiego absolwenta wypuścimy ze szkoły, jakie będzie ich dalsze życie. Przecież kiedyś zostaną sami.
Zobacz też: Czy osoby z zespołem Downa mogą mieć depresję?
Fragment pochodzi z książki „Zespół Downa w XXI wieku” (Stowarzyszenia Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa „Bardziej Kochani”, 2013 r.). Publikacja za zgodą wydawcy.
