Każde dziecko pochodzi od określonego ojca i określonej matki. O ile ustalenie matki dziecka zazwyczaj nie stanowi problemu – o tyle w przypadku dzieci pozamałżeńskich nie zawsze jest już takie łatwe. Co zrobić jeśli partner nie chce pogodzić się z tym, że stał się tatusiem? Wystąpić o ustalenie ojcostwa.
Wyróżniamy dwa zasadnicze sposoby ustalenia ojcostwa:
- złożenie oświadczenia przed kierownikiem USC przez ojca dziecka, ze uznaje dziecko za własne,
- sądowe ustalanie ojcostwa.
W przypadku sądowego ustalania ojcostwa metody do potwierdzenia lub wykluczenia są takie same jak przy zaprzeczeniu ojcostwa.
Według uregulowania przyjętego w art. 143 kro w sytuacji, gdy ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Dlatego też konieczne jest połączenie roszczeń alimentacyjnych z żądaniem ustalenia ojcostwa. Do roszczeń związanych z ustaleniem ojcostwa należy również roszczenie o pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie połogu. Poza tym matka może jeszcze dochodzić żądania pokrycia innych wydatków lub szczególnych strat majątkowych, jeżeli wskutek ciąży lub porodu je poniosła (art. 141 kro).
II. Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać samo dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jednakże z takim żądaniem ani matka, ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności (art. 84 § 1 kro). Do żądania alimentów uprawnione jest dziecko (art. 133 kro), działające w procesie przez matkę. Jeśli chodzi o żądanie zwrotu wydatków związanych z porodem itp., to uprawnienie do ich dochodzenia przysługuje matce. To sprawia, że w pozwie o ustalenie ojcostwa, w którym dochodzi się jednocześnie wszystkich wymienionych rodzajów roszczeń, występuje dwóch powodów.
Stosownie do unormowania z art. 84 § 2 kro dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje przeciwko dziecku (art. 84 § 3 k.r.o.).
W razie niestawienia się pozwanego i niewzięcia przez niego udziału w rozprawie sąd wydaje wyrok zaoczny, jednakże art. 339 § 2 kpc nie ma tu zastosowania (art. 431 w związku z art. 458 § 1 kpc). Oznacza to, że sąd obowiązany jest sprawdzić prawdziwość twierdzeń strony powodowej o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą.
Na podstawie art. 333 § 1 pkt 1 kpc sąd obowiązany jest nadać wyrokowi zasądzającemu alimenty rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu, lecz tylko w odniesieniu do rat płatnych po wytoczeniu powództwa, natomiast co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa - za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące.
Do rozpoznania spraw o ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych właściwe są sądy rejonowe (art. 16 i 17 pkt 1 kpc). Pozew w takiej sprawie można wnieść do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla pozwanego albo też do sądu miejsca zamieszkania powoda (art. 32 kpc).
Wniosek o ustalenie ojcostwa jest zwolniony od opłat.
