„Przepisaliśmy mieszkanie na wnuczka, bo obiecał się nami zająć na starość. Tydzień później on spakował nam walizki”

Z Heleną żyliśmy spokojnie w naszym trzypokojowym mieszkaniu na czwartym piętrze. Starzy ludzie z przyzwyczajeniami, z rytuałami, które dla młodych wydają się śmieszne. Zawsze wierzyłem, że rodzina to oparcie. Wychowaliśmy Radka, naszego wnuka, gdy jego matka pracowała za granicą. Kiedy dorósł, zaczął nam pomagać. Ciepły, uczynny chłopak. Zaproponował, że przejmie mieszkanie, a w zamian zapewni nam opiekę do końca życia. Zaufaliśmy mu. Może za bardzo. Może zbyt naiwnie. Ale wtedy byliśmy pełni nadziei, że jeszcze ktoś chce się o nas zatroszczyć.

Ufaliśmy mu całkowicie

Radek przyjechał rano, uśmiechnięty, z pudełkiem ciasta z cukierni. Cały w skowronkach, taki pomocny, uprzedzająco grzeczny. Nawet Hela, która zwykle była ostrożna, wydawała się rozczulona. Przyniósł kawę, nakrył stół, żartował jak dawniej. Po chwili pojawił się notariusz – pan w garniturze, z aktówką i suchym uśmiechem. Radek już wszystko wcześniej załatwił. Mówił, że to tylko formalność, że potrzebne są nasze podpisy.

– Na pewno wiesz, co robisz, chłopcze? – zapytałem, próbując zagłuszyć niepokój, który świdrował mnie od środka.

– Dziadku, przecież to wszystko dla waszego dobra. Już nie będziecie musieli się o nic martwić – odpowiedział z tym swoim łagodnym głosem.

Spojrzałem na Helenę. Jej wzrok był zamglony, ale kiwnęła głową. Chciała wierzyć tak jak ja. Że wnuk nas nie zawiedzie. Że skoro poświęciliśmy mu tyle lat, to nie może nas teraz oszukać.

Podpisałem. Dłoń mi się lekko trzęsła, ale próbowałem to zignorować. Notariusz zwinął papiery, pogratulował i poszedł. Radek został jeszcze chwilę, dopił kawę, przytulił Helenę. Mówił, że teraz będziemy mieli lepiej. Że on się wszystkim zajmie.

Kiedy zamknęły się za nim drzwi, długo siedzieliśmy w ciszy. Helena trzymała filiżankę oburącz, jakby nie mogła się ogrzać. A mnie coś w środku ścisnęło. Jakby w tej samej chwili coś się skończyło – choć jeszcze nie wiedziałem dokładnie co.

Spakował nam walizki

Minął zaledwie tydzień od dnia, w którym podpisaliśmy wszystko czarno na białym. Myślałem, że Radek się wprowadzi, że zaczniemy razem żyć – jakoś inaczej, ale razem. A on przyszedł któregoś ranka i powiedział, że znalazł dla nas lepsze miejsce. Dom opieki, „komfortowy, z całodobową opieką”. Zamarłem. Helena spojrzała na niego zdezorientowana, jakby nie rozumiała słów.

– Radek, o czym ty mówisz?! Przecież mieliśmy być razem, tutaj – powiedziałem, wstając z fotela. Czułem, jak napinają mi się ramiona.

– Dziadku, tak będzie lepiej. Tam wam pomogą lepiej niż ja. Ja mam swoje życie – odpowiedział spokojnie, ale z chłodem, którego wcześniej w nim nie znałem.

Helena zaczęła płakać. Tak po cichu, bezgłośnie, tylko łzy ciekły jej po policzkach. Spojrzałem na torby, które Radek już pakował. Nasze rzeczy, nasze zdjęcia, jej ciepły sweter, moje kapcie. Wszystko gotowe. Jakby to nie był dom, tylko walizka do zamknięcia.

Próbowałem protestować, powiedzieć coś, cokolwiek – ale nie miałem słów. Czułem się jak dziecko, które nie wie, za co zostało ukarane. Radek mówił dalej, że miejsce już opłacone, że to tylko na próbę, że zawsze możemy wrócić. Ale ja już wiedziałem, że nie wrócimy.

Wsadził nas do samochodu, nawet się nie obejrzał. Zostawił klucze na komodzie. Po drodze milczeliśmy. Helena była wpatrzona w szybę, ja miałem zaciśnięte pięści na kolanach. Gdy zatrzymał się przed domem opieki, wysiadł pierwszy. Pomógł Helenie. Mnie już nie podał ręki.

Nie odbierał telefonów

Pierwsze dni były jak przetrącone. Niby wszystko działało – posiłki na czas, pielęgniarki uśmiechnięte, czyste pościele, zapach mięty w korytarzach. Ale to nie był nasz dom. W pokoju, do którego nas odesłali, stały dwa pojedyncze łóżka, szafa i stolik. Helena usiadła na brzegu i nie odezwała się słowem.

Próbowałem do niej mówić. Przypominać śmieszne rzeczy, opowiadać o sąsiadce z piętra, o tym, jak kiedyś ścigałem się z Radkiem na rowerach. Ale ona milczała. Patrzyła przez okno, za którym rosły jakieś rachityczne iglaki. Nie płakała. Jakby już wszystko wypłakała po cichu.

Dzwoniłem do Radka. Codziennie. Najpierw sygnał, potem poczta. Wysyłałem wiadomości. Żadnej odpowiedzi. Zaczynałem rozumieć. On nie zamierzał już tu wracać. Nie zamierzał niczego tłumaczyć. Po prostu nas odstawił – jak stary mebel do składowiska odpadów.

– Czemu on to zrobił, Jerzy? – zapytała w końcu Helena jednego wieczoru, tak cicho, że ledwo ją usłyszałem.

– Nie wiem, Hela. Przysięgam, nie wiem – odpowiedziałem, choć w głębi duszy bałem się, że wiem. Że już nas nie potrzebował.

Każdy kolejny dzień był podobny. Rano śniadanie, potem trochę spaceru, obiad, cisza, kolacja, noc. Ludzie tu żyli obok siebie, ale jakby osobno. Rozmawiali tylko o lekarstwach albo o pogodzie. Czułem się, jakbyśmy powoli znikali.

W końcu przestałem dzwonić. Nie chciałem już słyszeć pustych sygnałów. Wystarczyło mi milczenie Heleny i echo naszych kroków po zimnym korytarzu.

Sam sobie jestem winien

Pewnego dnia zebrałem się na odwagę i napisałem do Radka list. Nie miałem już siły dzwonić. List był krótki, bez pretensji – tylko pytanie, czy jeszcze jesteśmy dla niego kimkolwiek. Wysłałem go na jego adres. Po tygodniu wrócił – „adresat nieznany”.

Spróbowałem skontaktować się z Zofią, naszą córką. Dzwoniłem, pisałem, nawet wysłałem kartkę na święta. Bez odpowiedzi. Jakbyśmy przestali istnieć. Helena znowu zapadła w milczenie. Przesuwała się po korytarzu powoli, z opuszczonymi ramionami. Siedziała w fotelu i patrzyła w ścianę. Ja czytałem gazetę, choć nic z niej nie rozumiałem.

Któregoś dnia zapytałem pielęgniarkę – tak z ciekawości, jakby mimochodem – czy często trafiają tu ludzie po takich „umowach rodzinnych”.

– Często – powiedziała spokojnie, z czymś na kształt współczucia. – Czasem już tego samego dnia, po podpisaniu aktu. Tylko pan jest pierwszy, który zapytał.

– Ale on przecież był moim wnukiem. Moim chłopcem… – powiedziałem bardziej do siebie niż do niej.

Wtedy zaproponowała, żebym porozmawiał z kimś z fundacji prawnej. I tak dowiedziałem się, że nasz „akt notarialny” to zwykła darowizna. Żadnego zobowiązania. Żadnej opieki. Wszystko legalne, wszystko czyste. Przekazaliśmy mieszkanie. W zamian dostaliśmy ciszę.

Wróciłem do pokoju i usiadłem naprzeciwko Heleny. Nie płakałem. Nie miałem już z czego.

– Zrobiłem z siebie głupca – powiedziałem cicho. – Przepraszam, Hela. Tak bardzo cię przepraszam.

Ona nawet nie drgnęła.

Zmusiłem go do odwiedzin

Znalazłem numer do dawnego kolegi – prawnika. Opowiedziałem mu wszystko. Nie miał złudzeń.

– Jeśli chcesz go zmusić do rozmowy, musisz postraszyć go publicznością. Nagłośnienie sprawy czasem działa lepiej niż paragrafy – poradził.

Poprosiłem, żeby do Radka wysłał pismo w moim imieniu. Krótkie: „Albo się spotykamy, albo nagłaśniam sprawę we wszystkich mediach, jakie znajdę”. Nie liczyłem na cud, ale po tygodniu zjawił się. Wysiadł z samochodu pod domem opieki w czarnym płaszczu i okularach przeciwsłonecznych. Wyglądał, jakby chciał być gdzie indziej.

– Dziadku – rzucił oschle, bez uśmiechu. – O co ci chodzi?

– To dla ciebie było tylko mieszkanie?

Westchnął, spojrzał gdzieś ponad moim ramieniem.

– To był układ. Wy mi przekazujecie mieszkanie, ja płacę za dom opieki. Nikt nikogo nie oszukał. Ja go wypełniłem.

– Opieka to nie przelew na konto.

– Dziadku, świat się zmienił. Ja mam firmę, obowiązki, życie. Nie mam czasu siedzieć i podcierać wam tyłki. Nie chcieliście być ciężarem – to nie bądźcie.

Patrzyłem na niego długo. Przede mną nie stał już chłopiec, którego uczyłem jeździć na rowerze. To był ktoś zupełnie inny. Obcy. Przemyślany, chłodny, wyprany z bliskości.

– Czy ty mnie w ogóle jeszcze pamiętasz?

Nie odpowiedział. Wsiadł do samochodu i odjechał. Patrzyłem, jak znika w oddali, i czułem, że właśnie umarło we mnie coś, czego nie da się już wskrzesić.

Jakby nas sprzedał

Minęły miesiące. Helena nie odezwała się ani słowem od tamtej wizyty Radka. Nie wiem, czy to przygnębienie, czy po prostu rezygnacja. Czasem dotyka mojej dłoni, jakby chciała się upewnić, że jeszcze tu jestem. Siadam obok niej, czytam na głos gazetę, choć nie słucha. Patrzy gdzieś ponad moją głową.

Próbuję zrozumieć. Gdzie popełniłem błąd? Czy wychowałem go źle? Czy byłem zbyt pobłażliwy? Czy za bardzo ufałem? A może to świat się zmienił, nie ja? Może teraz miłość to już nie jest coś bezwarunkowego. Może to towar. Umowa. Transakcja. Ty mi coś – ja tobie. Ale jeśli tak, to czemu boli? Czemu ta pustka po nim jest jak dziura w sercu?

Czasem głaszczę Helenę po włosach i mówię: „Wrócimy jeszcze do domu”. Ale już w to nie wierzę. Nasz dom to już tylko liczba na akcie notarialnym. Adres, pod którym ktoś inny otwiera dziś drzwi. Czasem pytam sam siebie: czy miłość może być warunkiem? Czy tylko walutą? Nie umiem odpowiedzieć. Nie jestem już pewien, czy chcę.

Jerzy, 78 lat

Historie są inspirowane prawdziwym życiem. Nie odzwierciedlają rzeczywistych zdarzeń ani osób, a wszelkie podobieństwa są całkowicie przypadkowe.

Czytaj także: