„Synowa uparła się, że zrobi Wigilię. Podała mulistego karpia i myślała, że będziemy klaskać”

Nie byłam typową teściową, co wtrąca się w każdy szczegół życia młodych. Przeciwnie – odkąd syn się ożenił, robiłam wszystko, żeby im dać przestrzeń. Pomagałam, gdy prosili, i trzymałam język za zębami, gdy nie prosili, ale są pewne świętości, których nie powinno się ruszać. A Wigilia w naszym domu była czymś więcej niż tradycją – była rytuałem, fundamentem, ostatnim łącznikiem z czasami, gdy żył mój mąż. Dlatego kiedy synowa oznajmiła, że w tym roku Wigilia będzie u nich, poczułam, jak we mnie wszystko krzyczy „nie”. Uśmiechnęłam się i zgodziłam. Największy błąd w moim życiu.

Własny dom, własne rządy

– W tym roku Wigilię robimy u nas! – zakomunikowała z dumą Ewelina, moja synowa, a jej oczy błyszczały tak, jakby właśnie ogłosiła narodziny nowej tradycji.

Siedzieliśmy przy niedzielnym obiedzie. Wnuczka bawiła się na dywanie, a mój syn milczał, z nosem w ziemniakach.

– U was? – uniosłam brwi, starając się, by ton pozostał neutralny.

– No tak! Przecież mamy już swój dom, Wiki jest już duża… Pomyśleliśmy, że pora wziąć to na siebie. Ty już tyle razy robiłaś Wigilię, zasługujesz na odpoczynek.

„Zasługuję”, „pomyśleliśmy”, „czas”... Słowa ładne, niby pełne troski, ale coś w nich brzmiało chłodno. Jak decyzja podjęta bez pytania o zdanie. W głowie miałam obrazy z poprzednich lat – mój stół, serwetki z haftem mojej mamy, zapach grzybów, który wgryzał się w zasłony i zostawał do Nowego Roku.

Nie powiedziałam nie. Bo przecież co by to zmieniło? To już nie były czasy, kiedy słowo matki było święte. Pokiwałam głową, uśmiechnęłam się, a serce zamarło. Bałam się. Nie o siebie. O tradycję. O to, co zostanie z tej naszej świętej wieczerzy, gdy wyjmą talerze z Ikei, barszcz z torebki i pierogi z dyskontu.

– No to uzgodnione! – klasnęła Ewelina, jakby właśnie podpisała kontrakt. – Będzie pięknie, zobaczysz.

Popatrzyłam na syna. Wzrok miał utkwiony w talerzu. Nie spojrzał na mnie ani razu. To wtedy wiedziałam, że jestem sama. Sama w tej decyzji, której nie podjęłam, ale która mnie dotyczyła.

Uszka z paczki i kompot w kartonie

Weszłam do ich domu tuż po szesnastej. Na dworze mróz szczypał w policzki, śnieg skrzypiał pod butami. Wigilia. Czas, który zawsze pachniał lasem, grzybami, czymś ciepłym. A tam? Pachniało… niczym. Może odrobiną przypalonego tłuszczu. Rozejrzałam się – światełka, wszędzie światełka. W oknach, na poręczy, na stole. Więcej plastiku niż ciszy.

– Już zaraz wszystko będzie gotowe! – wołała Ewelina z kuchni. Krzątała się w czerwonym fartuszku z napisem „Mrs. Claus”, jakbyśmy byli na amerykańskiej komedii romantycznej.

Usiadłam na kanapie, obok mojego brata i jego żony. Też wyglądali na spiętych. Jakby bali się, że powiedzą jedno słowo za dużo i rozsypią to kolorowe, kartonowe święto.

– Barszczyk za chwilę! – zawołała synowa. – Mam nadzieję, że lubicie łagodny!

Podała czerwony płyn w szklanych miseczkach. Ładnie wyglądało, to trzeba jej oddać. Tylko że smak… Jak z proszku. Uszka? Jedno pękło, drugie było twarde. Odgryzłam kawałek i w środku znalazłam coś, co kiedyś mogło być pieczarką. Kompot był z kartonu, nie z suszu. Słodki jak sok dla dzieci.

– I jak? – spytała Ewelina z błyskiem w oku.

– Inaczej – odpowiedziałam z lekkim uśmiechem.

Bo co miałam powiedzieć? Że pierwszy raz od lat modliłam się w myślach, żeby ta wieczerza szybko się skończyła? Że każdy łyk tego barszczu był jak wyrok? Że wszystko we mnie krzyczało: „Zabrałaś mi to, co ważne”?

Zimna zupa, gorące emocje

Po barszczu przyszedł czas na rybę. Karp. Tradycyjnie. Ewelina wyniosła go z kuchni na białym półmisku, ozdobionym plasterkami cytryny i koperkiem. Ułożyła na stole jak trofeum. Popatrzyła na wszystkich z dumą i zapowiedziała:

– Smażyłam na klarowanym maśle! I jeszcze ziele angielskie dodałam, tak jak twoja mama, Janku – puściła oko do mojego syna.

Ukroiłam sobie kawałek. Delikatnie. Z talerza unosił się zapach, który… był zły. Nie da się tego inaczej nazwać. Karp był mulisty. Taki, który powinien pływać jeszcze chwilę w wannie z cebulą, nie leżeć teraz na naszym świątecznym stole. Przeżułam go z trudem. Konsystencja jak waty z błotem. Przełknęłam z herbatą, bo kompot już odstawiłam.

– No, mamo, jak ci smakuje? – zagadnął Janek. W końcu przemówił. A ja żałowałam, że to właśnie teraz.

– Jest... interesujący – odpowiedziałam, patrząc mu w oczy. Wiedział. Zobaczyłam to. Wiedział i milczał.

Zrobiło się niezręcznie. Bratowa popatrzyła na mnie z ukosa, jakby pytała, czy zaraz wybuchnę. Nie wybuchłam. Zamiast tego podniosłam talerzy z opłatkiem. Wcisnęłam sztuczny uśmiech na twarz.

– Życzę wam wszystkim spokoju i zdrowia. I żebyśmy się spotykali co roku. Bez wyjątku.

Zabrzmiało prawie szczerze. Nie chodziło o jedzenie. Chodziło o coś, co się rozpadło. O smak, który znikał z każdą chwilą.

Miała do mnie pretensje

Siedzieliśmy przy stole, jakby ktoś zarządził żałobę. Dzieci już dawno pobiegły do pokoju, zadowolone z prezentów i nieświadome napięcia. Brat co chwilę zerkał na zegarek, a jego żona udawała, że uważnie słucha opowieści Eweliny o tym, jak długo wybierała serwetki i jak karp się rozpadł, bo był świeży, a nie mrożony jak ten z marketu.

– Wszystko zrobiłam sama – powiedziała nagle głośniej, jakby nikt wcześniej tego nie zauważył. – Od rana w kuchni. Cały dzień! I tak patrzycie na mnie, jakbym zaserwowała wam ziemniaki z margaryną.

Cisza. Syn spuścił głowę, bawiąc się widelcem. Ja wbiłam wzrok w obrus. Nikt nie wiedział, co powiedzieć.

– Wiecie co? – Ewelina wstała gwałtownie, aż krzesło zaskrzypiało. – Może u was było tradycyjnie, może pachniało tymi waszymi suszonymi grzybami i kiszoną kapustą, ale ja się starałam! Chciałam, żeby było inaczej, lepiej. Nowocześnie. A wy? Zero reakcji. Jakbyście tylko czekali, aż coś sknocę.

– Ewelina… – zaczął Janek cicho.

– Nie! – przerwała mu. – Cała moja rodzina potrafiła pochwalić, powiedzieć, że jest pięknie. A wy? Ani słowa! Tylko te spojrzenia i miny.

Chciałam jej powiedzieć, że nie chodzi o perfekcję. Że to nie Instagram, tylko Wigilia. Że serce na talerzu czuć, nawet jeśli kapusta przypalona, ale nie miałam już siły.

– Dziękujemy za gościnę – powiedziałam tylko. I powoli wstałam od stołu. Po raz pierwszy w życiu z Wigilii wyszłam przed pasterką.

Miała trochę racji

Wyszliśmy w milczeniu. Śnieg zdążył przykryć ślady, które zostawiliśmy wcześniej. Szliśmy powoli, jakby każde z nas coś nieśli – brat, bratowa, ja. Ja niosłam żal. Żal nie do Eweliny. Do mojego syna.

– Czemu nic nie powiedział? – wymamrotałam bardziej do siebie niż do kogokolwiek.

Brat zatrzymał się na chwilę.

– Może nie umiał. Może bał się, że znowu stanie między wami.

– Nie o niego chodziło. Chodziło o rodzinę. O pamięć – czułam, że głos mi się łamie. – Przecież ten karp, te serwetki, to wszystko… to nie było nasze.

Bratowa westchnęła. W jej oczach też było zmęczenie. Tyle że innego rodzaju. Zmęczenie udawaniem.

– To już nie nasze święta – powiedziała cicho. – Teraz są ich.

Zrozumiałam. Może i byłam gospodynią przez trzydzieści lat. Może moje pierogi zawsze miały cienkie ciasto, a barszcz robiłam z własnych buraków, ale czas płynie. Zostałam z boku. Ze wspomnieniem stołu, którego już nie ma. W domu było cicho. Nawet zegar tykał jakby wolniej. Zdjęłam płaszcz, usiadłam przy kuchennym stole i nalałam sobie herbaty. Pachniała maliną. Przynajmniej coś pachniało.

Zadzwonił telefon. Syn. Nie odebrałam. Nie chciałam słyszeć „przepraszam”. Nie dzisiaj. Może jutro. Może za rok. A może wcale. Bo tej nocy nie było przebaczenia. Była cisza. Nie taka piękna, świąteczna. Taka między ludźmi, którzy przestali mówić tym samym językiem.

Prawda przy karpiu

Minął tydzień. Nie dzwoniłam. On też nie. W końcu się złamałam i wysłałam wiadomość. Krótką, bez emocji. „Mam twoje pudełko na ciasto, chcesz – wpadnij”. Odpisał dopiero następnego dnia. „Wpadnę po pracy”. Przyszedł po siedemnastej. Niósł ze sobą ciszę i siatkę z mandarynkami. Siadł przy stole, wziął pudełko, ale nie wstał od razu. Popatrzył na mnie długo, jakby nie wiedział, od czego zacząć.

– Ona naprawdę się starała, mamo – powiedział w końcu. – Wiesz, że nie umie gotować. To wszystko ją przerasta, ale chciała, pokazać, że potrafi, żeby też miała wspomnienia.

Wzruszyłam ramionami. Wciąż czułam smak tej ryby w gardle.

– Wspomnienia to nie menu. To ludzie. A jak ludzie się nie rozumieją, to żadna serwetka tego nie przykryje.

Westchnął. Podrapał się po brodzie.

– Myślałem, że może uda się połączyć oba światy. Że ona zrobi po swojemu, ale wy to zaakceptujecie.

– To nie chodzi o karpia – powiedziałam po chwili. – Chodzi o to, że mnie odcięliście. Bez pytania. Jakby to, co robiłam przez trzydzieści lat, nie miało znaczenia.

Spojrzał na mnie. I coś w nim pękło.

– Masz rację – przyznał cicho. – Przepraszam.

Wstał. Przytulił mnie. Po raz pierwszy od miesięcy. Bez słów, bez teatralnych gestów. Prawdziwie. Nie wiem, gdzie będziemy spędzać kolejną Wigilię. Może znowu u nich. Może u mnie. Ale jedno wiem na pewno – jeśli ktoś poda mi mulistego karpia, powiem to wprost. Bo czasem trzeba połknąć żal, żeby nie dławić się nim przez całe święta.

Barbara, 63 lata

Historie są inspirowane prawdziwym życiem. Nie odzwierciedlają rzeczywistych zdarzeń ani osób, a wszelkie podobieństwa są całkowicie przypadkowe.

Czytaj także: