„Między karpiem w galarecie a pierogami zadałam jedno niewinne pytanie. Tak zaczęło się świąteczne rodzinne piekiełko”

W naszej rodzinie mówi się o wszystkim, pod warunkiem, że są to rzeczy bezpieczne: pogoda, promocje w markecie, problemy z kręgosłupem. W takich rozmowach babcia czuje się jak ryba w wodzie – energiczna, zdecydowana, zawsze z opinią gotową do wygłoszenia. Tylko raz na jakiś czas zdarza się, że ktoś nieopatrznie dotknie tematu, który sprawia, że atmosfera zamiera – wtedy widać, że nawet ona potrzebuje chwili, żeby nie wybuchnąć.

Odkąd pamiętam, w naszej rodzinie nie wszystko było wypowiadane na głos. Była jakaś warstwa milczenia, przez którą nawet dzieci czuły, że coś się kiedyś wydarzyło – tylko nie miały słów, by o to zapytać. Ja też nie miałam. Wiedziałam jedno: pewne pytania są jak zapałki. Można je trzymać w szufladzie latami, ale kiedy już je odpalisz, musisz liczyć się z ogniem.

Z babcią zawsze miałam specyficzną więź – bliską, ale podszytą dystansem. To ona mnie wychowywała, kiedy mama pracowała po godzinach. To ona pokazała mi, jak parzyć herbatę. To ona ostrzegała, żeby „nie rozdrapywać tego, co już się zabliźniło”, choć wtedy nie rozumiałam, o czym mówi. Teraz wiem – to nie była rada, tylko prośba o milczenie. Milczałam do tego grudniowego wieczoru, kiedy jedno zdanie wypowiedziane nad karpiem w galarecie rozsypało cały porządek rzeczy.

Był jeden temat tabu

– Szkoda, że Michał nie przyjechał… jak zwykle – mruknął wujek Tomasz, mieszając kompot łyżką, jakby nie powiedział właśnie czegoś kontrowersyjnego.

Łyżka stuknęła o szkło. Przez stół przeszła cisza, taka zawieszona, lepka, której nikt się nie spodziewał. Nawet makowiec na półmisku nagle wydał się mniej słodki.

– Tomasz – babcia Barbara spojrzała na niego znad okularów. – Mówiłam, żebyś nie zaczynał tego tematu.

– No co? To tylko stwierdzenie faktu – wzruszył ramionami. – Przecież kiedyś też tu siedział.

– To było dawno temu – ucięła babcia chłodno i z tą swoją niepodważalną siłą, która potrafiła przygasić największego narwańca.

Spojrzałam po wszystkich. Mama wbiła wzrok w serwetkę, której nerwowo zawijała róg. Kuzyni spuścili głowy. A ja... ja po prostu nie wytrzymałam.

– Kto to jest Michał?

Babcia zamarła. Dosłownie – jakby ktoś nacisnął przycisk „pauza”. Potem westchnęła głęboko i powiedziała cicho, ale stanowczo:

– Nie wracamy do tego. Michała nie ma.

– Jak to nie ma? – zapytałam zdezorientowana. – On nie żyje?

Tomasz chciał coś powiedzieć, ale babcia uniosła rękę. Wszyscy wiedzieli, że to znaczy „dość”. Ja nie chciałam odpuścić.

– On żyje, prawda?

Cisza znów spadła na stół, tym razem cięższa. Babcia wstała i zaczęła zbierać talerze, ale zanim wyszła do kuchni, zatrzymała się w progu.

– Łatwiej udawać, że go nie ma, niż przyznać, że od nas odszedł.

Powiedziała to i zniknęła za drzwiami, a mnie przeszedł po plecach chłód. Zrozumiałam, że w tej rodzinie jest coś głębszego niż milczenie. Jest rana.

Nikt nie chciał nic mówić

Wieczorem weszłam do kuchni. Mama siedziała przy stole, popijając herbatę i bezmyślnie przewracając kartki kolorowego magazynu. Nie podniosła wzroku, gdy weszłam.

– Mamo... – zaczęłam, a ona już wiedziała, co powiem. Wciągnęła powietrze przez zęby i odłożyła gazetę.

– Julia, nie teraz.

– Kiedy, jak nie teraz? – usiadłam naprzeciwko. – Kim był wujek Michał? Dlaczego nikt o nim nigdy nie mówił?

– Bo nie ma o czym mówić – wzięła łyk herbaty, krzywiąc się, jakby ją parzyła. – To przeszłość.

– Nie dla babci. Płakała. Powiedziała, że odszedł. Co to znaczy? Że po prostu sobie poszedł?

– Nie twoja sprawa – syknęła i spojrzała na mnie ostro. – Po co rozgrzebujesz to teraz? W święta?

– Mam dość udawania, że wszystko w tej rodzinie gra. Zawsze coś ukrywaliście, szeptaliście, zmienialiście temat. A ja nie jestem już dzieckiem, chcę wiedzieć. Może ktoś powinien w końcu przestać się bać tej waszej świętej ciszy.

Mama odsunęła się od stołu i wstała, podchodząc do zlewu. Stała tam chwilę w milczeniu, jakby zastanawiała się, czy może mi powiedzieć więcej.

– On... zrobił coś, czego się nie wybacza – powiedziała w końcu.

– Co? – zamarłam. – Co zrobił?

– Nie pytaj więcej – odwróciła się do mnie. W oczach miała łzy, ale głos miała twardy. – To nie twoja sprawa, Julia. Nie próbuj jej zabierać komuś, kto z nią żyje całe życie.

Wyszłam bez słowa, a w głowie dudniło mi jedno: jakiego rodzaju rana zostaje w rodzinie tak głęboka, że aż wymazuje z niej czyjeś imię?

Zrobił coś niewybaczalnego

Nie spałam. Siedziałam na schodach, skąd słychać było, co dzieje się w salonie. Nocą dom stawał się mniej gościnny – ściany jakby szeptały, podłogi skrzypiały częściej niż zwykle. W salonie palono tylko małą lampkę. Tomasz i babcia siedzieli blisko siebie, jakby bali się, że rozmowa ich przerośnie, jeśli się od siebie oddalą.

– Nie możemy tego wiecznie ukrywać – powiedział Tomasz cicho.

– Nie chcę tego przeżywać drugi raz – odparła babcia, a jej głos zadrżał.

– Julia zaczyna pytać.

– Jest uparta jak Michał... – babcia uciszyła się, jakby przestraszyła się własnych słów.

– Musi znać prawdę. Prędzej czy później i tak się dowie – powiedział wujek. – Tamta dziewczyna... to było poważne.

– Ona miała tylko szesnaście lat – wyszeptała babcia. – A on... on zawsze był zbyt... blisko. Ludzie zaczęli gadać.

– Nikt mu nic nie udowodnił – Tomasz próbował łagodzić.

– Bo uciekł! Zniknął, zanim padły oskarżenia oficjalnie. Gdyby został... kto wie.

Nie wytrzymałam. Wstałam, przeszłam przez korytarz i stanęłam w drzwiach salonu.

– O jaką dziewczynę chodzi?

Oni zamarli, jakby zobaczyli ducha.

– Julia, wracaj do łóżka – powiedziała babcia, ale głos jej się łamał.

– Nie – podeszłam bliżej. – Michał został oskarżony o...?

– O coś, co zniszczyło nas wszystkich – babcia spojrzała mi prosto w oczy. – Nie chcę mówić więcej. Już dość razy słyszałam te słowa w głowie.

– On żyje? – zapytałam.

Tomasz kiwnął głową.

– Tak. Ale nie wiemy, gdzie. Od ćwierć wieku nie było z nim kontaktu.

– Nikt nie chciał go znaleźć? – rzuciłam z goryczą.

– Może nikt nie miał odwagi.

Tajemnica się rozrastała

Znalazłam wujka Tomasza w ogrodzie, w jego azylu, gdzie nawet babcia nie zaglądała. Przycinał gałęzie jabłoni, choć było stanowczo za zimno na ogrodnictwo. Gdy mnie zobaczył, nie zdziwił się. Jakby czekał.

– Przepraszam, że podsłuchałam – zaczęłam.

– I tak byś się dowiedziała – odpowiedział spokojnie. – W tej rodzinie za długo się milczy.

Usiadłam na ławce, chowając dłonie w rękawach płaszcza.

– Dlaczego nie próbowaliście go odnaleźć?

– Próbowałem. Kiedy babcia już przestała go przeklinać i zaczęła tęsknić – spojrzał gdzieś w dal. – Pisałem, szukałem śladów. Znalazłem kilka tropów, potem nic. Wiem tylko, że był kiedyś widziany gdzieś na południu Polski.

– Myślisz, że jest winny?

Tomasz zawahał się.

– Nie wiem. Były tylko plotki. Ale on... po prostu przestał walczyć. Jakby uznał, że nie zasługuje na rodzinę. Może był winny, może po prostu złamany.

Wyciągnął z kieszeni starą fotografię. Michał z babcią – młodzi, uśmiechnięci, jakby tamta rzeczywistość nie miała prawa zgasnąć.

– Chciałabym go odnaleźć – powiedziałam. – Zobaczyć, jakim był człowiekiem naprawdę. Bez waszych filtrów. Bez plotek.

Tomasz kiwnął głową, jakby już wiedział, że do tego dojdzie.

– Tylko pamiętaj, Julia. Nie chodzi tylko o prawdę. Czasem chodzi o to, co z nią zrobisz, gdy już ją poznasz. A ona bywa trudna.

Wzięłam sprawy w swoje ręce

Znalazłam go przez internet. To zajęło kilka tygodni, ale w końcu trafiłam na człowieka o tym nazwisku, prowadzącego mały zakład szewski w miasteczku w sąsiednim województwie. Zdjęcie w zakładce „o mnie” uderzyło mnie – oczy babci, broda jak u wujka Tomasza, ale twarz ciężka od lat i samotności.

Pojechałam bez uprzedzenia. Zakład mieścił się przy bocznej uliczce, szyld z napisem „Naprawa obuwia” był wypłowiały, litery ledwo czytelne. Weszłam cicho, jakby bałam się zakłócić coś większego niż cisza. Mężczyzna za ladą podniósł wzrok i zamarł. Wiedziałam, że rozpoznał we mnie kogoś znajomego. Może siebie z przeszłości.

– Pan Michał? – zapytałam.

– Tak... – głos miał chropowaty, jakby od dawna niewiele mówił. – Kim jesteś?

– Jestem Julia. Wnuczka babci Barbary.

Zbladł.

– Ona żyje?

– Tak.

Usiadł ciężko na stołku, jakby ktoś wyjął z niego powietrze.

– Po co tu jesteś?

– Chciałam cię zobaczyć. Posłuchać, co masz do powiedzenia.

Zamilkł. Długo. Potem westchnął.

– Nie uciekłem przed rodziną. Uciekłem przed tym, kim się wtedy stałem. Po tamtej nocy wszystko się zmieniło. Nie zrobiłem nic złego, ale nikt nie chciał mnie słuchać. Nikt nie zapytał, co się stało naprawdę. Każdy miał już swoją wersję, więc odszedłem.

– Ale co się stało? – zapytałam cicho.

Spojrzał na mnie smutno.

– Nie jestem całkiem niewinny. Ale to nie tak, jak oni myślą. Zawiodłem, owszem. Byłem głupi, pijany, nieostrożny, ale nigdy... – urwał. – To już nie ma znaczenia.

– Dla mnie ma – powiedziałam.

– Dlaczego? – zapytał gorzko.

– Bo jestem z tej rodziny i nie chcę już żyć w cieniu niewiedzy.

– W takim razie... witaj w prawdzie.

Nigdy nie jest za późno

Wróciłam sama. Pociąg jechał długo, a ja gapiłam się przez okno, próbując uporządkować to, co we mnie kipiało. Nie wiedziałam, co powiem babci. Nie wiedziałam nawet, czy coś powiem. Przecież nie prosiła, żebym go szukała. Wolała trwać w tej swojej wersji – gdzie on był duchem, nie człowiekiem.

Zatrzymałam się przed drzwiami jej mieszkania, trzymając rękę na klamce. W końcu weszłam. Siedziała na fotelu, patrząc w telewizor bez dźwięku.

– Babciu – powiedziałam tylko. Spojrzała na mnie, ale nic nie odpowiedziała. Uklękłam przy niej i położyłam jej dłoń na kolanach. Była ciepła, ale spięta. – On żyje.

Drgnęła, ale nie spojrzała na mnie.

– Widziałam go. Pytał, czy jeszcze o nim myślisz.

Milczała.

– Babciu, on nie wróci, jeśli ty nie powiesz, że może.

Wtedy z jej ust wydobył się cichy, ledwo słyszalny głos:

– On już dawno nie jest tym chłopcem, którego znałam. A ja już nie jestem tą matką, której wtedy potrzebował.

– To może po prostu... bądźmy tymi, kim jesteśmy teraz?

Spojrzała na mnie, a w jej oczach coś się zmieniło. Może to nie była zgoda, może tylko rozdarcie – ale pierwszy raz od lat zaczęłyśmy mówić. Nie opowiedziałam tej historii nikomu więcej. Tomasz tylko raz zapytał, czy się z nim widziałam. Kiwnęłam głową. Uśmiechnął się i powiedział:

– I co teraz zrobisz?

Nie odpowiedziałam. Nie wiedziałam co. Może nic. Może tylko tyle, że kiedyś, jak ktoś znów wypowie jego imię przy stole, nie będzie już trzeba zmieniać tematu. Nie chcę, żeby wszyscy go znowu pokochali. Wystarczy, że przestaną udawać, że go nie było.

Julia, 29 lat

Historie są inspirowane prawdziwym życiem. Nie odzwierciedlają rzeczywistych zdarzeń ani osób, a wszelkie podobieństwa są całkowicie przypadkowe.

Czytaj także: