Wcześniejsza emerytura

Marzy ci się odpoczynek od codziennych zawodowych obowiązków? Taką możliwość daje przejście na wcześniejszą emeryturę. Wyjaśniamy, kto może skorzystać z tego przywileju.

Ważna jest data urodzenia
Uprawnienia emerytalne zależą m.in. od daty twojego urodzenia.

Jeżeli urodziłaś się przed 1 stycznia 1949 r., możesz przejść na wcześniejszą emeryturę, gdy masz 55 lat i co najmniej 30 lat pracy lub 20 lat pracy i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy (mężczyzna – 60 lat życia i 35-letni staż pracy 25 lat pracy i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy).

Przepisy wymagają także, abyś:

• bezpośrednio przed złożeniem wniosku miała ubezpieczenie pracownicze,
• w ciągu 2 lat przed złożeniem wniosku o wcześniejszą emeryturę była zatrudniona co najmniej przez pół roku na podstawie umowy o pracę (wymiar etatu nie ma znaczenia). Nie musisz spełniać tego warunku, jeżeli w dniu zgłoszenia wniosku pobierałaś rentę. Istotne jest tylko, abyś przed rentą była zatrudniona na etacie.

Ważne. Jeżeli byłaś na zasiłku dla bezrobotnych lub sama opłacasz dobrowolne ubezpieczenie pracownicze, wymagane 2 lata są liczone od momentu przejścia na zasiłek lub ubezpieczenie.
Nie muszą spełniać tego warunku kobiety, które przez 30 lat były zatrudnione na umowie o pracę.

Uwaga! Nabycie prawa do wcześniejszej emerytury nie jest uzależnione od rozwiązania umowy o pracę. Jeśli jednak chcesz ją otrzymywać, musisz wystąpić o rozwiązanie umowy o pracę.

Gdy urodziłaś się po 31 grudnia 1949 r., a przed 31 grudnia 1968 r., skorzystasz z wcześniejszej emerytury, jeśli do 31 grudnia 2008 r.:

• skończysz 55 lat,
• twój staż pracy wynosi co najmniej 30 lat (20 lat pracy i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy),
• dwa lata przed złożeniem wniosku pracowałaś na umowie o pracę,
• wystąpiłaś z otwartych funduszy emerytalnych (składasz w ZUS-ie wniosek o wykreślenie z rejestru członków OFE i przekazanie do budżetu państwa zgromadzonych tam środków).

Warto wiedzieć. Jeśli spełniasz te warunki, nie musisz zwalniać się z pracy. Na wcześniejszą emeryturę możesz przejść w kolejnych latach, byle przed ukończeniem 60 lat (wtedy przysługuje ci już ustawowa emerytura).

Wcześniej za szkodliwe warunki
Jeżeli pracowałaś w tzw. szczególnych warunkach pracy, czyli szkodliwych dla zdrowia, albo wykonywałaś zawód o szczególnym charakterze, możesz przejść na emeryturę, mając krótszy staż pracy niż inne osoby.

Ten przywilej dotyczy osób, których praca jest wymieniona na liście zawodów uprawniających do wcześniejszej emerytury (znajdziesz ją w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. DzU nr 8 poz. 43 z póź. zm.). Wymienione w wykazie zawody są podzielone na listę A i B.

Jeśli twój zawód jest na liście A (np. praca w hutnictwie, transporcie, przy chemikaliach, w chłodni,), możesz przejść na emeryturę po ukończeniu 55 lat (mężczyźni – 60) i 20 latach pracy (mężczyźni – 25 lat), z tego 15 lat w warunkach szczególnych.

Gdy jest na liście B, powinnaś mieć 20 lat pracy (mężczyźni – 25 lat). Wiek przejścia na emeryturę zależy od zawodu. Na przykład, jeśli pracujesz w lotnictwie, musisz mieć ukończone 55 lat i przepracowane 15 lat w szczególnych warunkach. Natomiast osoby pracujące na przykład przy azbeście muszą mieć 50 lat i 10 lat pracy w szczególnych warunkach.

Pamiętaj, że do czasu pracy w szczególnych warunkach nie są wliczane m.in. okresy przebywania na zwolnieniu lekarskim, urlopie macierzyńskim (po 14 listopada 1991 r.). Wlicza się natomiast urlop wypoczynkowy.

Warto wiedzieć. Aby starać się o wcześniejszą emeryturę, trzeba udowodnić zatrudnienie w szczególnych warunkach. W świadectwie pracy musi znaleźć się adnotacja o „pracy szczególnej” z wymienionym działem rozporządzenia, stanowiskiem, wymiarem zatrudnienia. Wymagane jest zatrudnienie na pełnym etacie, czyli praca musiała być wykonywana w tym wymiarze w sposób ciągły (nie dotyczy to osób na stanowiskach kierowniczych, które pracowały w szczególnych warunkach i jednocześnie nadzorowały pracę innych).

…za pracę w szczególnym charakterze
Prawo do wcześniejszej emerytury mają także osoby, które były zatrudnione w szczególnym charakterze, np.

• strażacy i celnicy – muszą mieć ukończone 55 lat i 20 lat pracy (mężczyźni – 60 lat i 25 pracy) oraz 15 lat pracy w zawodzie; wiek emerytalny muszą osiągnąć podczas pracy w zawodzie,
• twórcy i artyści – 15 lat pracy w zawodzie i wiek emerytalny osiągnięty w czasie zatrudnienia i nie później niż w ciągu 5 lat po jego ustaniu. Wymagany wiek zależy od rodzaju działalności, np. akrobatki – 40 lat, tancerki – 40 lat, chórzystki – 50 lat, dyrygentki – 55 lat,
• nauczyciele – tu są możliwe dwa rozwiązania. Pierwsze – tak jak inne zawody uprzywilejowane, przejście na emeryturę w wieku 55 lat (panowie – 60) i 20 (25) lat pracy, w tym 15 lat w oświacie. Druga możliwość – dostaniesz emeryturę niezależnie od wieku, ale musisz mieć 30 lat pracy, w tym 20 w oświacie. W szkolnictwie specjalnym wystarczy ci 25 lat stażu (w tym 20 w szkolnictwie).

Uwaga! Osoby, które urodziły się między 1 stycznia 1949 r. a 31 grudnia 1968 r., muszą spełnić te warunki do 31 grudnia 2008 r. Ponadto nie mogą należeć do OFE.

Jak załatwić formalności
Aby ZUS zaczął wypłacać ci wcześniejszą emeryturę, należy złożyć w nim następujące dokumenty:

• wniosek o przyznanie emerytury – druk ZUS Rp-1,
• kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych (druk ZUS Rp-6),
• świadectwa pracy ze wszystkich miejsc zatrudnienia,
• zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (druk ZUS Rp-7),
• dowody potwierdzające okres nauki w szkole wyższej (nie wystarczy dyplom, potrzebne jest zaświadczenie wydane przez dziekanat mówiące o tym, ile wynosił okres nauki),
• odpisy aktów urodzenia dzieci,
• zaświadczenie z urzędu pracy, jeżeli pobierałaś zasiłek dla bezrobotnych.

Co nas czeka dalej
Od nowego roku mają zmienić się zasady przejścia na wcześniejszą emeryturę. To, czy będziesz mogła skorzystać z tego przywileju, w dużej mierze będzie zależało od tego, czy twoja praca zostanie ujęta w wykazie prac o szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Rządowy projekt przewiduje, że na tzw. emeryturę pomostową będzie mogła odejść osoba, która spełni łącznie następujące warunki:

• urodziła się po 31 grudnia 1948 r.,
• przed 1 stycznia 1999 r. była zatrudniona na stanowiskach lub przy pracach wymienionych w wykazie prac zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 1983 r.,
• po 31 grudnia 2008 r. wykonywała pracę wymienioną w wykazie prac szkodliwych lub o szczególnym charakterze,
• przepracowała co najmniej 15 lat w warunkach szkodliwych (dla niektórych prac, np. przy azbeście, wystarczy 10 lat),
• staż pracy wynosi 20 lat (dla mężczyzn – 25 lat),
• ukończyła 55 (50 – np. stewardesa) lat; mężczyzna – 60 lat (55 lat – gdy pracuje np. jako pilot).

Dla kogo jeszcze wcześniejsza emerytura?

Mogą na nią przejść urodzeni przed 1 stycznia 1949 r.:

• inwalidzi wojenni i wojskowi,
• kombatanci,
• pracownicy urzędów państwowych,
• pracownicy samorządowi,
• żołnierze zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnieni w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu,
• mianowani nauczyciele akademiccy,
• osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy z tytułu wypadku
• przy pracy, w drodze do lub z pracy albo wskutek choroby zawodowej.

Okresy wliczane do stażu pracy:
Do stażu pracy wymaganego do emerytury wlicza się okresy składkowe i bezskładkowe. Okresy składkowe to m.in. okres:

• zatrudnienia na umowie o pracę,
• pobierania zasiłku macierzyńskiego,
• pracy na podstawie umowy zlecenie,
• prowadzenia działalności gospodarczej.

Okresy nieskładkowe (uwzględnia się je w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych) to m.in. okres:

• pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego,
• nauki w szkole wyższej na jednym kierunku (nie więcej niż 5 lat),
• pracy w gospodarstwie rolnym rodziców,
• urlop wychowawczy.

Alicja Hass / Przyjaciółka

Konsultacja prawna: Ewa Karaś, prawnik, ekspert portalu www.wieszjak.pl