Testament

Babcia poprosiła cię o napisanie za nią testamentu, a ty nie wiesz, czy możesz to zrobić. Odszedł daleki krewny i zastanawiasz się, kto po nim dziedziczy. Jak wszystko, co łączy się z pieniędzmi, tak i spadek budzi nieraz duże namiętności między krewnymi. Zdarza się, że dochodzi na tym tle do trwających latami waśni. Dlatego warto wiedzieć, jakie zasady kierują dziedziczeniem.

Spadkobiercą można zostać na mocy testamentu albo na podstawie reguł dziedziczenia ustawowego ustalonych w kodeksie cywilnym. Obowiązują one wówczas, gdy spadkodawca (zwany również testatorem) nie zostawił swojej ostatniej woli.
Kto ma prawo do spadku, gdy nie ma testamentu?
- W pierwszej kolejności – dzieci i współmałżonek. Zasadniczo dziedziczą oni w częściach równych, z tym, że jeżeli dzieci jest więcej niż troje, przepisy prawa gwarantują współmałżonkowi otrzymanie co najmniej jednej czwartej spadku. Natomiast gdyby dziecko nie dożyło spadku, jego część przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy.
Uwaga! Nie ma znaczenia, czy dziecko pochodzi z małżeństwa czy też z wolnego związku. Podobnie jak dzieci naturalne, prawo do spadku mają również dzieci adoptowane (pod warunkiem jednak, że nie dziedziczą po swoich rodzicach).
- Gdy nie ma dzieci ani wnuków – spadek dziedziczą: małżonek, rodzice oraz rodzeństwo. Współmałżonek ma prawo do połowy majątku, drugą połową dzielą się pozostali krewni.
- Jeżeli spadkodawca nie zostawił rodziny ani krewnych – jego majątek przejmuje Skarb Państwa.
Uwaga! Nie może dziedziczyć po zmarłym małżonek pozostający z nim w orzeczonej przez sąd separacji. Do spadku nie ma też prawa osoba, z którą spadkodawca żył w wolnym związku. Chyba że spadkodawca sporządził na jej rzecz testament.

Dla rodziny zachowek
Zgodnie z przepisami, zachowek należy się członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, którzy, gdyby nie było testamentu, dziedziczyliby z ustawy, czyli zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi i rodzicom.
Prawo do niego nie przysługuje natomiast rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa, mimo że należą do grona spadkobierców ustawowych. Zachowek wynosi połowę udziału, który należałby się osobie uprawnionej z ustawy. Jeżeli jest ona małoletnia lub trwale niezdolna do pracy – otrzyma 2/3 wartości swojego udziału spadkowego.
Do zachowku nie ma prawa osoba, która została wydziedziczona.
O zachowek należy wystąpić w ciągu 3 lat od ogłoszenia testamentu.

Każdy ma prawo rozporządzać swoim majątkiem według własnego uznania. Może to zrobić za pomocą testamentu. Ale uwaga! Testament może zawierać wolę tylko jednego spadkodawcy. A zatem, jeżeli zostanie sporządzony np. wspólnie przez męża i żonę, będzie nieważny (każde z nich powinno napisać własną dyspozycję).
Istnieją trzy rodzaje testamentu:
- notarialny. Spisuje się go przed notariuszem w formie aktu notarialnego. Oryginał pozostaje w kancelarii. Opłata za tę usługę wynosi 50 zł (jeżeli testament zawiera zapis lub polecenie – 100 zł);
- pisemny, tzw. holograficzny. Spadkodawca musi napisać go w całości własnoręcznie i osobiście (nie może go komuś podyktować). Wykluczone jest korzystanie z maszyny do pisania czy komputera. Testament musi być czytelnie podpisany i opatrzony datą;
- ustny, tzw. allograficzny. Przyszły spadkodawca może też wyrazić swoją wolę w obecności dwóch świadków i przedstawiciela administracji państwowej (wójta, burmistrza) albo kierownika stanu cywilnego. Oświadczenie spisuje się w protokole, podając datę jego sporządzenia, i odczytuje w obecności świadków. Musi być ono podpisane przez spadkodawcę i osoby, które były obecne przy jego sporządzaniu.
Warto wiedzieć. Testament ustny może mieć charakter szczególny. Sporządza się go, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, a zachowanie jednej ze zwykłych form testamentu nie jest możliwe. W takiej sytuacji spadkodawca przekazuje swoją wolę ustnie przy trzech świadkach.
Testament zawsze można odwołać. Wystarczy, że spadkodawca sporządzi nowy lub zniszczy napisany wcześniej albo usunie z testamentu ważny element, np. podpis.

Przy sporządzaniu testamentu nie może być świadkiem osoba:
- niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych (np. nieletnia),
- niewidoma, głucha lub niema albo niemogąca czytać lub pisać,
- niewładająca językiem, w którym spadkodawca chce wyrazić swoją wolę,
- skazana prawomocnym wyrokiem sądu za fałszywe zeznania.
Świadkiem nie może być też najbliższy krewny, powinowaty ani osoba, na rzecz której została w testamencie przewidziana jakaś korzyść, jej małżonek i krewni.

Barbara Burzyńska