Zdrowa relacja powinna opierać się na niewymuszonym wzajemnym zaufaniu, trosce, zainteresowaniu, bezinteresowności szacunku i czułości. Taki rodzaj związku partnerskiego buduje i jest bardzo ważnym elementem naszej egzystencji. Problem pojawia się wtedy, gdy związek działa jak trucizna: niszczy nasze dobre samopoczucie, pewność siebie, radość z życia. Mówimy wtedy o toksycznym związku. Czym jest i co robić, gdy tkwimy w toksycznej relacji?
Spis treści:
- Czym jest toksyczny związek?
- Toksyczny związek – jak go rozpoznać?
- Toksyczny związek – skutki
- Rodzaje toksycznych partnerów
- Dlaczego wchodzimy w toksyczne związki?
- Co zrobić, gdy jesteś w toksycznym związku?
- Jak zakończyć toksyczny związek?
Czym jest toksyczny związek?
Toksyczny związek to relacja między ludźmi (na ogół określenie to dotyczy relacji partnerskiej), w której funkcjonują niezdrowe wzorce zachowań i ich szkodliwe konsekwencje. Ofiarą przeważnie jest jedna osoba, a druga bazuje na manipulacjach, poniżaniu, szantażu i wywoływaniu strachu po to, aby podporządkować sobie partnera. Związek może być toksyczny dla jednej lub dwóch stron. Z zewnątrz relacja toksyczna może wyglądać na pozornie zdrową, jednak po bliższym kontakcie da się odczuć w takim związku napięcia, emocjonalne trudności i przemoc.
Toksyczny związek – jak go rozpoznać?
Tkwienie w toksycznym związku sprawia, że czujesz się coraz bardziej przytłoczony, zmęczony, masz poczucie winy, mieszane uczucia co do partnera, niepewność, brak wiary w siebie. W toksycznej relacji przeplatają się dobre momenty (często nawet wybuchy namiętności, które dają złudną nadzieję na poprawę) z destrukcyjnymi zachowaniami. Dowody „wielkiej miłości” są jedynie przykrywką dla dalszego zatruwania relacji i uzależniania od siebie partnera-ofiary. Są też wykorzystywane po to, aby później przypominać, jak wiele dla ciebie zrobiono oraz po to, żeby wywołać poczucie winy.
Osoby z zewnątrz mogą postrzegać toksycznego partnera jako osobę oddaną i zatroskaną, chociaż niekiedy to właśnie otoczenie wysyła sygnały, że w naszym związku dzieje się coś złego i szkodliwego. Jeśli czujesz, że robisz wszystko, żeby nie doszło do awantury, a ona i tak się pojawia, to powinna zapalić ci się alarmowa lampka.
W toksycznym związku często występują:
- umniejszanie drugiej osobie,
- obelgi i wyzwiska,
- wykorzystywanie słabych cech partnera do budowania poczucia własnej wartości toksycznej osoby,
- zaborczość i zazdrość,
- zaniedbywanie potrzeb drugiej osoby,
- stawianie swoich potrzeb na pierwszym miejscu przez toksyczną osobę,
- groźby,
- szantaż,
- manipulacja,
- kłamstwa,
- krytyka,
- przemoc fizyczna.
W relacji toksycznej często pojawia się rodzaj przemocy zwany gaslightingiem. Jest to sposób manipulacji, który ma spowodować u drugiej osoby zwątpienie w siebie. Celem jest przejmowanie coraz większej kontroli nad jej myśleniem. Osoba będąca ofiarą tego rodzaju przemocy staje się zdezorientowana, przestaje wierzyć własnym osądom, uważa swoje postrzeganie za nieprawidłowe i zaczyna polegać wyłącznie na myśleniu partnera. Ostatecznie ofiara kwestionuje własne zdrowie psychiczne. Wyrażenia, które są stosowane w ramach gaslightingu to: coś sobie ubzdurałaś; to twoje urojenia; nie jest tak, jak uważasz; nie wiesz, co mówisz, normalni ludzie tak nie reagują; jesteś przewrażliwiona, przesadzasz.
Toksyczny związek – skutki
Toksyczny związek jest destrukcyjny. Często dla obu stron. W takiej relacji ofiara traci swoją pewność siebie, zdolność do jasnego racjonalnego myślenia i wiarę w udane życie bez toksycznego partnera. Dochodzi do poczucia osamotnienia i odrzucenia. Niepokojący sygnał to nieustanne obarczanie siebie winą za problemy w związku, co oczywiście wynika ze skutecznej manipulacji toksycznego partnera. Codziennością stają się kłótnie i przemoc, które nabierają na sile. Toksyczne relacje wpływają negatywnie na zdrowie i mogą powodować schorzenia psychosomatyczne: zaburzenia lękowe, depresję, choroby układu krążenia i choroby układu pokarmowego.
Rodzaje toksycznych partnerów
W książce Michelle Enderson „Czym jest toksyczny związek, jak się z niego uwolnić i stworzyć odpowiednią relację w związku”, autorka podaje kilka przykładów toksycznych partnerów:
- Partner poniżający. Wyśmiewa nawet w towarzystwie innych osób. Podważa sensowność wszystkiego, co mówisz i myślisz. Chce o wszystkim decydować i uważa że jest jedyną osobą, która powinna to robić.
- Partner zależny. Jest to osoba, która swoją agresję wyraża przez bierność i późniejszy atak. Zrzuca na ciebie odpowiedzialność za wszystkie decyzje po to, aby móc później wyżywać się za to, co mu nie pasuje.
- Zły charakter. Jest to osoba o silnym nieprzewidywalnym temperamencie, dla której każdy powód jest dobry do wybuchu złości. Ofiara rezygnuje z wchodzenia w interakcje, aby uniknąć gniewu. Na zewnątrz toksyczny partner pokazuje zupełnie inne oblicze. Może być to osoba lubiana i uważana za przyjacielską i życzliwą.
- Induktor winy. Kontrola nad ofiarą w tej relacji jest uzyskiwana poprzez wywoływanie poczucia winy. Za każdym razem gdy toksyczna osoba źle postępuje, obarcza winą drugą stronę. Mówi o rozczarowaniu i zranieniu po to, żeby to ofiara czuła się sprawcą.
- Niepewny kontroler toksyczności. Mottem tej osoby jest hasło: nie pozwolę nikomu mnie kontrolować. Jest to osoba, która nie dotrzymuje słowa i zawsze ma jakieś wymówki, gdy nie wypełnia swoich zobowiązań. Toksyczność w tym związku polega na kontrolowaniu ofiary poprzez uniemożliwianie jej realizacji planów. Takich partnerów wyróżnia nieprzewidywalność i brak zaangażowania z związek.
- Nadinterpretator. Z taką toksyczną osobą masz do czynienia wtedy, gdy w niejasny sposób podczas rozmów o twoim problemie zaczynacie nagle rozmawiać o jej cierpieniu, w rezultacie to ty pocieszasz. Przy tym masz wyrzuty sumienia i zaczynasz żałować, że myślałeś tylko o sobie.
- Użytkownik/biorca. Jest to osoba, której toksyczność przejawia się w tym, że jest uprzejma i życzliwa tylko do czasu, kiedy dostaje od ciebie wszystko, czego chce. Gdy nie zrobisz dla niej wystarczająco dużo, zostawi cię przy pierwszej lepszej okazji.
- Zaborczy (paranoidalny) kontroler. To chorobliwy zazdrośnik. Ma błędne przekonania na temat twojej wierności i lojalności. Jest podejrzliwy i kontrolujący: przeszuka torebkę, sprawdzi licznik w twoim samochodzie i obecność w pracy. Odgradza cię od przyjaciół i rodziny.
Cechy toksycznych partnerów mogą się mieszać, ponieważ taka osoba często używa różnych sposobów na ograniczanie wolności drugiej strony.
Dlaczego wchodzimy w toksyczne związki?
Nie ma jednej konkretnej przyczyny skłonności do wchodzenia w toksyczne relacje. Wiadomo jednak, że kluczowe znaczenie ma to, jakie relacje panowały w domu rodzinnym między dzieckiem a rodzicami. Jest większe prawdopodobieństwo wejścia w toksyczny związek w życiu dorosłym, jeżeli w dzieciństwie:
- brakowało bliskości rodziców,
- rodzic był niedostępny emocjonalnie,
- rodzic emocjonalnie przyciągał, a jednocześnie odpychał, nie licząc się uczuciami dziecka, nie dawał poczucia akceptacji, krytykował,
- doszło do porzucenia.
Nieprawidłowe schematy postępowania znane nam z dzieciństwa są nam najbliższe, dlatego często nieświadomie poszukujemy osób z trudnościami, które chcemy na siłę uszczęśliwić. Wolimy stare, chociaż niekoniecznie dobre, niż lepsze nieznane. Dzieje się to kosztem własnego szczęścia. W rezultacie sami skazujemy się na dalsze cierpienie.
Trudne długotrwałe doświadczenia z poprzednich związków (przemoc, zdrady) również mogą być przyczyną tworzenia kolejnych toksycznych relacji.
Co zrobić, gdy jesteś w toksycznym związku?
Przede wszystkim nie licz na to, że sytuacja rozwiąże się sama. Toksyczny partner nie zmieni się z dnia na dzień. Aby wyjść z roli ofiary emocjonalnej przemocy, musisz zdecydować, czy chcesz walczyć o uzdrowienie tego związku, czy definitywnie go zakończyć.
Jeżeli obie strony pragną naprawy relacji i uświadamiają sobie, że w ich związku dzieje się coś złego, mogą skorzystać z terapii dla par. Specjalista może też zasugerować terapię indywidualną dla jednej ze stron, albo indywidualną terapię dla obu partnerów u różnych terapeutów. Taka pomoc zwiększa szanse na uratowanie związku, choć trzeba pamiętać, że droga do tego będzie trudna. Proces zdrowienia może potrwać miesiące, a nawet lata.
Nie widzisz szans na to, że toksyczny partner się zmieni? Ta osoba nie uznaje swojej winy a całą odpowiedzialnością za porażki obarcza ciebie? To być może najlepszy moment na podjęcie decyzji o odejściu.
Jak zakończyć toksyczny związek?
Pamiętaj, otoczenie może nie zdawać sobie sprawy z tego, że żyjesz w toksycznym związku. Tak dzieje się bardzo często, zwłaszcza wtedy, gdy partner dla zmylenia czujności innych gra na pokaz rolę kogoś wyjątkowo troskliwego i dobrego dla drugiej strony.
Powierników szukaj wśród osób z rodziny, sąsiadów, przyjaciół, życzliwych koleżanek i kolegów. Te osoby mogą później pomóc ci stanąć na nogi po odejściu od partnera tyrana. Nie wstydź się przed nimi tego całego zła, jakie cię spotyka z jego strony. Często sobie powtarzaj, że, to nie ty jesteś za to wszystko odpowiedzialny, tylko partner, który od lat szykanuje cię, gnębi i poniża.
Słuchaj ludzi, którzy przekonują cię, że masz prawo do szczęścia i dość sił, by zmienić swoje życie. A jeśli ktoś proponuje ci jakąkolwiek pomoc, nie wahaj się i skorzystaj z oferowanego ci wsparcia. Bolesna codzienność stanie się wtedy dla ciebie łatwiejsza do zniesienia, a co więcej – partnerowi będzie znacznie trudniej kontynuować przemoc, gdy zobaczy, że nie jesteś zdany tylko na niego.
Znajdź w sobie siłę, by zakończyć toksyczny związek
Żeby pożegnać się skutecznie z osobą, od której doświadczasz przemocy, musisz pokonać psychiczne bariery, które oddzielają cię od tego kroku.
- Nie tłumacz jego zachowania tym, że był zdenerwowany, bo np. stresuje go praca. Nie wmawiaj też sobie, że to wszystko twoja wina, bo zrobiłeś coś nie tak czy za mało się starałeś. Pamiętaj, usprawiedliwianie osoby, u boku której cierpisz, to droga donikąd!
- Postaraj się odrzucić przekonanie, że bez tego człowieka sobie nie poradzisz. To nieprawda. Bo przecież żyjesz teraz z nim, ale odczuwasz cierpienie. Czy to oznacza, że masz dobrze poukładane życie? Owszem, potem może nie być łatwo, ale może pora zacząć wreszcie walczyć o siebie?
- Niech nie przeraża cię myśl, że już zawsze będziesz samotny. Pamiętaj, jest wiele rozwiedzionych osób, które ułożyły sobie życie po raz kolejny, choć też obawiały się samotności.
Kiedy już poczujesz więcej siły, porozmawiaj z partnerem bardzo poważnie. Jeżeli jest tak, że nie widzisz już dla waszego związku żadnej przyszłości, on powinien to od ciebie usłyszeć. Prosi, byś dała mu jeszcze szansę? Jeżeli na to przystaniesz, wyraźnie zaznacz, że jeśli on nie zmieni swojego postępowania, kończysz wasz toksyczny związek w sposób ostateczny. Postaw twarde warunki („żadnych wyzwisk, poniżania, oczekuję szacunku”). Jeżeli partner złamie umowę, nie wahaj się i niezwłocznie podejmij kroki ku rozstaniu.
Wykorzystano fragmenty artykułu Anny Leo-Wiśniewskiej, którego treść została pierwotnie opublikowana 15.04.2018.
Źródła:
A. Wójcik, Toksyczne związki, 2023,Michelle Enderson, Czym jest toksyczny związek, jak się z niego uwolnić i stworzyć odpowiednią relację w związku, 2022.
Czytaj także:
10 cech toksycznej matki. Jak rozpoznać toksycznego rodzica i jak sobie radzić?
10 cech wampira energetycznego. Jak się przed nim ochronić?
Style przywiązania z dzieciństwa wpływają na związki w dorosłym życiu. Jaki jest twój styl przywiązania?
