W literaturze psychologicznej można znaleźć wyjaśnienia takich pojęć, jak: tożsamość, tożsamość grupowa, readaptacja społeczna i reintegracja społeczna.
Co to jest tożsamość grupowa i tożsamość indywidualna?
Tożsamość grupowa wywiedziona jest z tożsamości indywidualnej, opisanej m.in. przez A. Rebera, i odnosi się do kolektywu ludzkiego, który nazywamy grupą. Autor ten podaje, że [...] tożsamość w teorii osobowości stanowi pojęcie podstawowe, stałe Ja jednostki, wewnętrzne subiektywne odbieranie siebie jako jednostki (Reber, 2000, s. 767).
Ma ona charakter osobisty. Tożsamość osobista jest zbiorem samookreśleń, za pomocą których człowiek charakteryzuje siebie między Ja i Inni w kategoriach Ja – nie Ja. Tego rodzaju tożsamość jest rodzajem zdystansowania się jednostki od innych ludzi. I. Niewiadomska i P. Polakiewicz (zob. Świtka, Kuć, Niewiadomska, 2005) przytaczają opinie E.T. Higginsa, że Ja można podzielić na:
- Ja realne, określające to, o czym dany człowiek sądzi, tzn. jaki jest;
- Ja idealne, określające to, jaki dany człowiek chciałby być;
- Ja powinnościowe, określające to, co według człowieka powinno być jemu właściwe, zwłaszcza w opinii innych ludzi.
A. Reber wyróżnia także tożsamość społeczną. Tożsamość społeczna [...] to zbiór samookreśleń, za pomocą których jednostka opisuje własną osobę, różnicując między My a Inni Ludzie w kategoriach My – nie My (Oni) (Reber, 2000).
Jakie relacje występują między nimi?
Autor, wyjaśniając relację między tożsamością indywidualną a społeczną, pokazuje trzy stanowiska teoretyczne:
- Tożsamość społeczna jest instrumentalną wobec osobistej i w niej się zawiera.
- Tożsamość społeczna jest wyższą rozwojowo, późniejszą formą tożsamości.
- Oba rodzaje tożsamości są równorzędne i pełnią odrębne funkcje.
Zobacz także:Czy przemoc ma różne oblicza?
Czym charakteryzuje się tożsamość grupowa?
Tożsamość grupowa jest rodzajem tożsamości społecznej. Tożsamość grupowa, per analogiam, jest zbiorem określeń, rodzajem świadomości, za pomocą których członkowie grupy (kolektywu społecznego) opisują siebie jako członków grupy, opisują to, co charakteryzuje ich grupę jako całość, i to, czym różnią się od innych grup. Elementami tożsamości grupowej zwykle są:
- określone normy, które należy respektować w codziennym zachowaniu;
- wartości, które należy uznawać i akceptować jako właściwe;
- postawy, które należy demonstrować w konkretnych sytuacjach;
- sposób komunikacji;
- kryteria oceniania swoich członków;
- środki i sposoby kontroli;
- wzory zachowań, które członkowie grupy i grupa jako całość powinni uwzględniać w wyborze zachowań.
Jednostka, która nie chce być izolowana, zwykle decyduje się na przynależność do określonej grupy i żeby umocnić swoje członkostwo, tj. bardziej związać się z grupą, przyjmuje tożsamość tej grupy.
Tożsamość grupowa może mieć charakter prospołeczny lub aspołeczny, a nawet antyspołeczny. W niniejszym tekście zajmę się negatywną tożsamością grupową. Ma ona charakter dewiacyjny w sensie negatywnym, przestępczym. Członkowie tych grup, naruszający moralne i prawne standardy społeczne, są nazywani dewiantami negatywnymi albo dewiacyjnymi (idzie o dewiację ujemną). Podobną nazwę przypisuje się całym grupom. W tym sensie możemy mówić o grupach dewiacyjnych.
Zobacz również: Odrzucenie rówieśnicze - co to właściwie jest?
W literaturze kryminologicznej (Hołyst, 2007) i penitencjarnej (Szaszkiewicz, 1999; Ciosek, 2001, s. 167 i n.; Machel, 2006; Przybyliński, 2005) oraz socjologiczno-kryminologicznej (np. A. Siemaszko, 1993; Pospiszyl, 2010) podkreśla się zarówno przestępczość dokonywaną przez określone grupy społeczne o określonej tożsamości, jak i funkcjonowanie skazanych odbywających karę pozbawienia wolności w grupach podkulturowych. Dobrze zorganizowane grupy przestępcze mają swoje kierownictwo narzucające swój styl myślenia i styl zachowania pozostałym członkom grupy. Nieformalna grupa podkulturowa ma wspólne cele, na ogół sprzeczne z celami resocjalizacyjnymi. Zauważa się w niej wspólne emocje i uczucia stanowiące rodzaj więzi scalającej grupę, wspólną nieświadomość oceny swojego funkcjonowania (chociaż nie zawsze) i wspólną kulturę. Tożsamość jednych i drugich ma charakter dewiacyjny. Grupy takie wpływają ujemnie na wielu swoich członków, „zarażając” ich dewiacyjną tożsamością. W tym ostatnim przypadku utrudniają lub wręcz uniemożliwiają penitencjarny proces poprawczy.
Co to jest readaptacja społeczna?
Kolejnym pojęciem tu użytym jest readaptacja społeczna, która wiąże się ze społeczną integracją i jeśli jest korzystna, stanowi element i efekt zarówno poprawnej resocjalizacji penitencjarnej, jak i dobrze przebiegającego procesu readaptacji społecznej po zwolnieniu z więzienia. Readaptacja społeczna oznacza proces, którego istotą jest ponowne przystosowanie się do społeczeństwa, do obowiązujących w nim standardów społecznych (Szczygieł, 2002).
Czym jest reintegracja społeczna?
Przez reintegrację społeczną należy rozumieć mniej lub bardziej stałe związanie się z rodziną lub z inną pozytywną grupą społeczną, np. ze środowiskiem koleżeńskim lub innym, uznającym i przestrzegającym obowiązujące standardy moralne i prawne.
Zobacz także: Kontakty społeczne osób autystycznych
Fragment pochodzi z książki "Tożsamość grupowa dewiantów a ich reintegracja społeczna", pod redakcją Wiesława Ambroziaka i Anny Kieszkowskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2012). Publikacja za zgodą wydawcy. Bibliografia dostępna u redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!