Wirus RSV (respiratory syncytial virus) jest najczęstszą przyczyną ostrych zakażeń układu oddechowego u wcześniaków – może w przyszłości prowadzić do rozwoju niewydolności oddechowej lub astmy. Jak się przed nim uchronić?
Wirus RSV:
Wirus RSV a wcześniactwo
Zakażenie wirusem RS może wystąpić już w pierwszych tygodniach życia maleństwa – związane jest to z niewykształconym w pełni układem oddechowym i niedojrzałym układem odpornościowym.
Nowo narodzone dziecko, szczególnie w pierwszych miesiącach życia, korzysta z przeciwciał matki, która przekazuje mu je głównie w 3. trymestrze ciąży. W przypadku wcześniaków, szczególnie tych urodzonych przed 3. trymestrem, poziom przeciwciał może być zbyt niski i w związku z tym niewystarczający do ochrony przed zakażeniami.
Dodatkowo, w związku z przedwczesnym urodzeniem, pęcherzyki płucne nie osiągają pełnej dojrzałości i w momencie narodzin dzieci te są 10-krotnie bardziej narażone na zakażenia dolnych dróg oddechowych, niż dzieci urodzone o czasie4.
Stopień rozwoju płuc dziecka jest różny w poszczególnych tygodniach życia płodowego.
Stopień rozwoju płuc dziecka w poszczególnych tygodniach życia płodowego (fot. Expert PR)
Wirus RSV – zagrożenia
Niepełny rozwój płuc w momencie narodzin zwiększa ryzyko wystąpienia zakażeń górnych i dolnych dróg oddechowych, w tym zapalenia oskrzelików i płuc, ale także pogorszenie ogólnego stanu dziecka.
Wirus RSV jest głównym czynnikiem wywołującym ostre zakażenia układu oddechowego u prawie 90% dzieci do 2 r.ż.1. Leczenie zakażeń wywołanych przez wirus RSV, ze względu na ich ciężki przbieg, często musi odbywać się w warunkach szpitalnych. Zdarza się, że ciężkie zakażenia muszą być leczone na oddziałach intensywnej terapii noworodka z powodu wymogu stosowania wentylacji mechaniczej.5,6
U dzieci zarażonych wirusem RS bardzo często występują dodatkowe powikłania:
- odma opłucnowa,
- zapalenie ucha środkowego,
- zakażenia szpitalne związane z długim przebywaniem dziecka na oddziale neonatologicznym.
Zawsze jest to groźne dla dziecka. Nawet najmniejszy katar powoduje niemożność oddychania przez nos, co z kolei może przełożyć się na gorsze odżywienie w trakcie trwania infekcji (dziecko podczas karmienia nie może oddychać przez nos) i w konsekwencji z czasem pojawiają się powikłania wynikające z niedożywienia.
Wirus RSV jest przyczyną 50% całkowitej liczby hospitalizacji małych dzieci z powodu zapalenia płuc oraz prawie 80% hospitalizacji z powodu zapalenia oskrzelików5.
Warto pamiętać, że szczególnie u dzieci przedwcześnie urodzonych przebycie zakażenia RSV w pierwszych latach życia dziecka może w przyszłości prowadzić do rozwoju niewydolności oddechowej lub astmy.
Wirus RSV – profilaktyka
Nie opracowano jeszcze skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi RSV, ale możliwa jest tzw. profilaktyka bierna. Polega ona na podawaniu dzieciom z grupy podwyższonego ryzyka humanizowanego przeciwciała monoklonalnego klasy IgG. Taka profilaktyka pozwala na zmniejszenie liczby i złagodzenie przebiegu zakażeń dolnych dróg oddechowych u wcześniaków7.
Układ odpornościowy zwalcza infekcje wirusowe wywołane przez wirus taki jak RSV poprzez produkowanie przeciwciał, które atakują wirusa. Przeciwciało monoklonalne działa specyficznie poprzez wiązanie się z białkiem na powierzchni wirusa RSV, dzięki czemu ograniczana jest możliwość wnikania wirusa, co w konsekwencji prowadzi do wstrzymywania jego namnażania i dalszego rozprzestrzenianie się w organizmie pacjenta.
Kiedy chronić dziecko?
Ochrona dzieci przed wirusem RSV powinna obejmować cały sezon zwiększonej liczby zachorowań na RSV, czyli w Polsce okres od listopada do kwietnia. Pierwsza dawka leku powinna być podana przed sezonem zachorowań na RSV, a następnie powtarzana raz w miesiącu przez cały okres zwiększonego ryzyka zakażenia wirusem RSV (9).
Przeciwciało monoklonalne podaje się w zastrzyku domięśniowym, a zalecana dawka wynosi 15 mg/kg masy ciała. Otrzymanie pełnej kuracji (5 dawek w okresie od listopada do kwietnia) niemal w 100% chroni wcześniaki przed ponownym pobytem na oddziale intensywnej terapii.
Profilaktyka zakażeń RSV to jeden z priorytetów światowego programu profilaktyki uznany przez Światową Organizację Zdrowia8. Jest rekomendowana także przez światowe towarzystwa naukowe (w tym przez AAP – American Academy of Pediatrics) oraz Polskie Towarzystwo Neonatologiczne
i Polskie Towarzystwo Wakcynologii.
Profilaktyka w UE i w Polsce
W większości krajów UE prowadzone są programy profilaktyki finansowane ze środków publicznych przez te kraje. Są to m.in. Austria, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Niemcy, Portugalia, Włochy.
Polska należy do tej grupy krajów, w których profilaktyką objęta jest wybrana grupa dzieci w ramach programu lekowego finansowanego przez NFZ.
Aby zakwalifikować się do tego programu, należy spełnić następujące kryteria9:
- wystąpienie przewlekłej choroby płuc (dysplazji oskrzelowo-płucnej) definiowane jako: tlenoterapia
- ze stężeniem >21% do co najmniej 28. doby życia, oraz dodatkowe kryterium:
- nieukończony 3. miesiąc życia w chwili rozpoczęcia sezonu zakażeń wirusem RS (data urodzenia od 1 sierpnia do zakończenia sezonu zakażeń) oraz wiek ciążowy poniżej 30. tygodnia,
- lub nieukończony 6. miesiąc życia w chwili rozpoczęcia sezonu zakażeń wirusem RS (data urodzenia od 1 maja do zakończenia sezonu zakażeń) oraz wiek ciążowy poniżej 28. tygodnia.
Niestety kryteria programu lekowego są istotnie zawężone w stosunku do wskazań podawania przeciwciała monoklonalnego, które stanowiły podstawę dla rejestracji leku. Zgodnie z wynikami badań klinicznych stosowanie immunizacji jest uzasadnione klinicznie u dzieci spełniających poniższe kryteria7:
- dzieci urodzone w 35. tygodniu ciąży lub wcześniej i w wieku poniżej 6 miesięcy na początku sezonu występowania zakażeń RSV,
- dzieci poniżej 2. roku życia wymagające leczenia z powodu dysplazji oskrzelowo-płucnej
- w okresie poprzednich 6 miesięcy,
- dzieci poniżej 2. roku życia z istotną hemodynamicznie, wrodzoną wadą serca.
Już samo wcześniactwo jest czynnikiem ryzyka zakażeniami wirusem RSV i dlatego warto rozważyć podawanie profilaktyki u dzieci z grupy ryzyka, do której należą dzieci poniżej 2 r.ż. obarczone dodatkowymi czynnikami, takimi jak: dysplazja oskrzelowo-płucna, mukowiscydoza, zaburzenia odporności, nadciśnienie płucne, wrodzone wady serca. Z obserwacji wynika, że taka profilaktyka pozwala na obniżenie ryzyka hospitalizacji, a także zmniejsza zagrożenie powikłaniami, które dla dzieci przedwcześnie urodzonych są szczególnie groźne.
Konsultacja merytoryczna tekstu: prof. dr hab. med. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka, Prezes Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego.
Treść artykułu została pierwotnie opublikowana w 2013 r.Źródła:
- Wang D., Cummins C., Bayliss S., Sandercock J., Burls A. Immunoprophylaxis against respiratory syncytial virus (RSV) with palivizumab in children: asystematic review and economic evaluation. Health Technology Assessment 2008; vol. 12: no. 36
- Tranda I., Wilczyński J., Wróblewska-Kałużewska M., Torbicka E. Retrospektywna ocena sytuacji epidemiologicznej ostrych wirusowych zakażeń układu oddechowego u dzieci w pierwszych dwóch latach życia. Ped. Pol. 2000; 75: 619-623
- Dobrzańska A., Helwich E., Kawalec W., Gadzinowski J., Szczapa J., Wysocki J. Zasady zapobiegania rozwojowi zakażeń wywołanych wirusem RS w grupach wysokiego ryzyka. Pediatria Polska 2005; 80: 827-8.
- Belino-Studzińska P., Pancer K., Wirus RS jako czynnik etiologiczny w schorzeniach układu oddechowego u dzieci i dorosłych, „Przegl Epidemiol”, 2008; 62: 767-775.
- Black C.P. Systematic Review of the Biology and Medical Management of Respiratory Syncytial Virus Infection. Respiratory care 2003; vol. 48 no. 3
- Greenberg H.B., Piedra P.A. Immunization against viral respiratory disease: a review. Pediatr. Infect. Dis. J. 2004; 23 (11): 254-261
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Synagis
- Tensballe L.G., Devasundbaram J.K., Simoes E.A. Respiratory syncytial virus epidemics: the ups and downs of a seasonal virus. Pediatr Infect Dis J 2003; 22 (2): 21-32
- Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2012, „Profilaktyka zakażeń wirusem RS u dzieci z przewlekłą chorobą płuc (dysplazją oskrzelowo-płucną)”
