Hormony są substancjami chemicznymi regulującymi działanie organizmu człowieka. Kobiece hormony płciowe to estrogeny i progesteron. Właśnie od cyklicznych zmian wydzielania tych substancji zależy płodność kobiety. Związki chemiczne powstałe na ich bazie znalazły szerokie zastosowanie w lecznictwie. Jednym z ich zastosowań jest działanie antykoncepcyjne.
Hormonalne metody antykoncepcji
Hormony mogą być stosowane w celu zmniejszenia płodności – tak działa właśnie antykoncepcja hormonalna. Najczęściej podaje się ją drogą doustną. Ten sposób niesie jednak ze sobą pewne zagrożenia. Wśród pacjentek, u których, mimo stosowania antykoncepcji, stwierdzono ciążę, w blisko 60 proc. przyczyną zawodności antykoncepcji był błąd w regularnym przyjmowaniu preparatu1.
Idealna metoda zapobiegania ciąży powinna być: skuteczna, bezpieczna i odwracalna, czyli gwarantująca szybki powrót płodności po jej odstawieniu. Na skuteczność antykoncepcji hormonalnej bardzo duży wpływ ma to, czy kobieta pamięta, że należy przyjąć kolejną dawkę leku.
U części osób schemat codziennego podawania substancji niestety nie zdaje egzaminu i w ten sposób metoda doustna traci na skuteczności. Między innymi właśnie te kobiety, którym nie udaje się codziennie przyjmować preparatu, potrzebują metod, które przy rzadszym stosowaniu nadal będą skuteczne, odwracalne i bezpieczne. Z myślą o różnorodnych potrzebach pacjentek powstały nowoczesne, efektywne metody antykoncepcji, które można stosować na przykład raz na tydzień.
System transdermalny
Jedną z takich metod jest system transdermalny. System transdermalny (przezskórny) to plaster o specjalnej trójwarstwowej budowie. Taka konstrukcja zapewnia łatwe i bezpieczne przyklejanie plastra do skóry, ochronę hormonów w nim zawartych i uwalnianie ich w odpowiednich stężeniach.
System transdermalny odpowiada na potrzeby kobiet, którym zdarza się zapominać o codziennym stosowaniu antykoncepcji. To tylko jeden plaster przyklejany raz na tydzień na skórę! Nawet jeśli pacjentka zapomni wymienić go na nowy po 7 dniach, to odpowiednie stężenie hormonów i tak będzie utrzymywało się jeszcze przez 2 dni.
Dzięki tym cechom systemu transdermalnego ryzyko nieplanowanej ciąży wynikające z błędu w schemacie dawkowania jest faktycznie niższe niż dla metod wymagających codziennego doustnego podania preparatu.
Hormony dostarczane przez system przezskórny trafiają prosto do krwi, podobnie jak wtedy, gdy są naturalnie produkowane w układzie rozrodczym kobiety. Ponieważ substancje wydzielane z plastra nie przechodzą przez przewód pokarmowy, ich stężenie jest bardziej stabilne i niezależne od pracy jelit, wymiotów itp.
W układzie trawiennym, a szczególnie w wątrobie, część hormonów ulega eliminacji, czyli zostaje poddanych tzw. efektowi pierwszego przejścia. Przykładowo, doustnie podane estrogeny (np. w tabletce antykoncepcyjnej) w większości są metabolizowane w wątrobie.
Konsekwencją są znaczące wahania stężeń podanych leków hormonalnych. Przezskórna droga podania wymaga mniejszej dawki substancji właśnie dlatego, że nie przechodzi przez układ trawienny. W ten sposób, system transdermalny gwarantuje względnie stabilne, terapeutyczne stężenia hormonów w przeciągu doby. Dla kobiet, które stosują tę metodę, oznacza to rzadsze plamienia i krwawienia międzymiesiączkowe.
Kolejny ważny aspekt wynikający z omijania przez system przezskórny układu pokarmowego dotyczy potencjalnie mniejszego wpływu tak podanych hormonów na syntezę substancji zwiększających krzepliwość krwi przez wątrobę. Może się to wiązać z niższym ryzykiem chorób niż przy stosowaniu preparatów doustnych.
Kto może korzystać z systemu przezskórnego?
- Kobiety, które nie chcą codziennie pamiętać o podaniu leku. Schemat "jeden plaster raz w tygodniu" zmniejsza ryzyko opóźnienia i pominięcia dawki środka antykoncepcyjnego,
- Panie, dla których ważne jest skuteczne zapobieganie ciąży,
- Kobiety aktywnie uprawiające sport, również pływanie. Systemy transdermalne, dzięki specjalnej budowie, są odporne na odklejanie.
Antykoncepcja hormonalna – wskazania i przeciwwskazania
Kobiety powinny zachować ostrożność, jeśli:
- mają nadciśnienie tętnicze, zwłaszcza niewyrównane,
- chorują na depresję,
- mają stwierdzoną hiperprolaktynemię,
- chorują na toczeń rumieniowaty.
Leczenie hormonalne jest przeciwwskazane dla kobiet:
- długotrwale unieruchomionych,
- palących papierosy,
- otyłych,
- obciążonych chorobą wieńcową,
- obciążonych kardiomiopatiami,
- chorujących na dławicę piersiową,
- chorujących na niewyrównaną cukrzycę,
- z rakiem sutka,
- z endometriozą,
- z chorą wątrobą,
- z porfiriami,
- z podejrzeniem ciąży.
Bezwzględnie nie wolno stosować antykoncepcji hormonalnej w przypadkach:
- aktywnej zakrzepicy tętniczej,
- żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej,
- żylaków kończyn dolnych (gdy w wywiadzie zakrzepica lub rodzinna hiperlipidemia),
- trombofilii.
Zawsze przed pierwszym przyjęciem antykoncepcji hormonalnej lub zmianą stosowanego leku należy skonsultować się z prowadzącym lekarzem ginekologiem.
PHPL/COC/1115/0005
1 Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące przyczyn braku skuteczności antykoncepcji hormonalnej. Ginekol Pol. 2011, 82, 313-317
Autor tekstu: Prof. dr hab. n. med. Anita Olejek