I coraz częściej naukowcy odnoszą sukcesy. Nie tylko dlatego, że znajdują coraz skuteczniejsze leki. Także dlatego, że wymyślają badania diagnostyczne, pozwalające wykryć chorobę na tyle wcześnie, by można ją było całkowicie wyleczyć. Coraz więcej też wiadomo o zapobieganiu nowotworom.
Zmiana stylu życia to podstawa sukcesu
Rakowi zawsze lepiej jest zapobiegać. A tu wiele zależy od nas samych. Naukowcy szacują, że w powstawaniu około 70 proc. nowotworów złośliwych mają swój udział niewłaściwa dieta i tryb życia. Najwyższy więc czas je zmienić!
1. Dbaj o prawidłową wagę. Onkolodzy nie mają wątpliwości, że otyłość zwiększa ryzyko niektórych nowotworów, m.in. raka pęcherzyka żółciowego u kobiet, raka endometrium, jelita grubego, piersi.
Co nowego: Okazało się, że niebezpieczna jest nie tylko otyłość, ale nawet umiarkowana nadwaga. Naukowcy twierdzą np., że u kobiet, które po 18. roku życia przybierają na wadze od 5 do 10 kg, ryzyko raka piersi rośnie o ok. 15 proc.
2. Bądź aktywna na co dzień. Już od kilkudziesięciu lat wiadomo, że wykonywanie umiarkowanych ćwiczeń przynajmniej trzy razy w tygodniu po 30 minut służy sercu.
Co nowego: Naukowcy odkryli, że aktywność fizyczna zmniejsza też ryzyko m.in. raka jelita grubego i piersi. Ale trzeba ćwiczyć więcej: 45–60 minut dziennie, pięć dni w tygodniu. Z badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Kalifornijskim wynika, że kobiety ćwiczące ponad pięć godzin w tygodniu są o 20 proc. mniej narażone na raka piersi niż te, które ćwiczą mało lub wcale.
3. Rzuć palenie. Jest ono przyczyną 9 na 10 przypadków raka płuca. Po 17 latach od zerwania z nałogiem ryzyko zachorowania na ten nowotwór będzie bliskie ryzyka osoby nigdy niepalącej.
Co nowego: Dziś już wiadomo, że palenie przyczynia się nie tylko do rozwoju raka płuca, ale także innych nowotworów złośliwych, m.in. raka przełyku, krtani, jamy ustnej, pęcherza moczowego, żołądka, wątroby, trzustki, a nawet szyjki macicy.
4. Jedz dużo owoców i warzyw. Pięć porcji dziennie (2 owoce i 200 g warzyw). Szczególne ochronne działanie przeciwnowotworowe przypisuje się m.in. cytrusom, warzywom zielonym, czosnkowi i pomidorom.
Co nowego: Badania bostońskich naukowców wykazały, że kobiety jedzące 5 porcji owoców i warzyw dziennie mają o 40 proc. mniejsze ryzyko przeobrażenia polipów jelita grubego w raka niż kobiety, które jedzą tylko jedną porcję.
5. Kontroluj hormony. Od dłuższego czasu wiadomo, że zastępcza terapia hormonalna (HTZ) może czasem zwiększać ryzyko raka piersi. Nie oznacza to jednak, że należy z niej zrezygnować.
Co nowego: Polskie Towarzystwo Ginekologiczne opracowało zalecenia do stosowania HTZ. Zgodnie z nimi terapię najlepiej zacząć w okresie przedmenopauzalnym lub szybko po menopauzie, zawsze od małych dawek estrogenów i progesteronu. Polscy ginekolodzy podkreślają, że HTZ nie należy stosować dłużej niż pięć lat. A przed jej rozpoczęciem trzeba wykonać badanie ginekologiczne, cytologiczne, ultrasonografię dopochwową oraz mammografię i USG piersi.
Potęga szybkiej i trafnej diagnozy
Wszystkie nowotwory można dziś skutecznie leczyć – pod warunkiem że są wcześnie wykrywane. A taką możliwość dają różne badania diagnostyczne, zarówno te znane od dawna, jak i najnowsze.
► Cytologia. Dzięki temu prostemu badaniu można nie tylko bardzo wcześnie wykryć raka szyjki macicy, ale nawet nie dopuścić do jego powstania. Pod warunkiem, że badanie będzie wykonywane regularnie. Najlepiej co rok, a przynajmniej raz na 2 lata.
► Ultrasonografia (USG) to badanie za pomocą ultradźwięków. USG służy do diagnozowania zmian w narządach jamy brzusznej, np. w wątrobie, nerkach, żołądku. Może pomóc też w wykryciu nieprawidłowości w piersiach, zwłaszcza u młodych kobiet, które mają gęstą tkankę gruczołu piersiowego. A USG transwaginalne pokazuje guzy jajnika (nie każdy jest rakiem, by to stwierdzić konieczna jest operacja).
► Mammografia. Pozwala na bardzo wczesne wykrycie zmian nowotworowych w piersiach, kiedy są jeszcze w pełni wyleczalne. Pierwsze badanie warto wykonać po 40. roku życia i powtarzać co dwa lata. Od 50. roku trzeba je wykonywać co rok.
► Rezonans magnetyczny (MRI). Badanie to, wykorzystujące pole magnetyczne, daje szczegółowe, trójwymiarowe obrazy narządów. Ułatwia rozpoznawanie m.in. nowotworów żołądka, jajnika. Okazało się też, że MRI może zastąpić mammografię, jest od niej nawet dokładniejsze (wykrywa dwa razy więcej ognisk raka). U nas MRI stosuje się przede wszystkim w celu oceny skuteczności leczenia.
► Tomografia komputerowa (TK). To nowoczesne badanie rentgenowskie umożliwia ocenę wybranej warstwy ciała, stwierdzenie, czy jest tam guz. Nie musi to być nowotwór złośliwy. Ale nie zmienia to faktu, że TK jest jednym z najdoskonalszych narzędzi do wykrywania guzów, które akurat mogą być nowotworem złośliwym.
- Tomografia helikalna (spiralna) to odmiana tradycyjnej TK. Pomaga (bardziej niż zwykły RTG klatki piersiowej) we wczesnym wykrywaniu zmian nowotworowych w płucach. Krążący wokół ciała tomograf wykonuje ponad 100 obrazów płuc, pokazując nawet niewielkie, niewidoczne na zwykłym rentgenie guzki. Niestety, z powodu dużych kosztów urządzenia te są tylko w szpitalach, i to nie we wszystkich.
- Pozytonowa tomografia emisyjna (PET-CT) to najnowsze urządzenie, umożliwiające wczesne wykrywanie nowotworów. Pozwala na szybkie wykonanie badania całego ciała, daje dokładny obraz zmian. Pomaga także ocenić skuteczność stosowanej terapii. Urządzenie to jest jednak bardzo drogie, podobnie jak wykonywane z jego pomocą badanie (około 4,5 tys. zł). Dlatego PET-CT działa na razie tylko w dwóch miastach – w Bydgoszczy i Gliwicach.
► Kolonoskopia, czyli wziernikowanie jelita grubego, umożliwia wczesne wykrycie raka jelita grubego (zdrowa osoba powinna od 50. roku życia wykonywać to badanie co dziesięć lat).
Od niedawna dostępna jest także (w Międzynarodowych Centrach Medycznych Euromedic w Gdańsku i Kielcach) tzw. kolonoskopia wirtualna, wykonywana za pomocą bardzo nowoczesnego tomografu komputerowego. Wirtualna kolonoskopia pozwala na przedstawienie wnętrza jelita grubego bez wprowadzania do jego wnętrza endoskopu. Badanie trwa od 10 do 30 minut, kosztuje około 350 zł. Powinien je jednak robić bardzo dobry fachowiec – tylko taki bowiem może w tym badaniu zauważyć niewielkie zmiany nowotworowe.
► Badania genetyczne. Naukowcy poznali już nieprawidłowości (mutacje) w genach, odpowiadające za powstawanie m.in. raka piersi, jajnika, jelita grubego, płuc, nerki, prostaty. Opracowali też testy krwi wykrywające te mutacje. Dzięki nim można ustalić, czy ktoś ma predyspozycje genetyczne do rozwoju jakiegoś nowotworu. Osoby posiadające zmutowane geny są objęte opieką poradni genetycznych.
Nowoczesne metody leczenia
Dzisiaj lekarze mogą już sprawić, aby choroba nowotworowa stała się schorzeniem przewlekłym, z którym można normalnie żyć i pracować. Wybór metody leczenia (a jest ich coraz więcej) zależy od rodzaju nowotworu, jego umiejscowienia oraz od stopnia zaawansowania choroby.
► Operacja. To najstarsza i najczęściej stosowana metoda walki z rakiem. Dzisiejsza wiedza o nowotworach umożliwia wybranie najskuteczniejszego, ale i najmniej obciążającego pacjenta rodzaju operacji – może ona polegać na usunięciu samego tylko guza lub łącznie z przylegającymi doń tkankami.
► Radioterapia. Polega na niszczeniu komórek nowotworowych za pomocą ich napromieniania. Obecnie stosowana jest głównie jako uzupełnienie leczenia operacyjnego, ale coraz częściej także jako metoda samodzielna (np. w raku szyjki macicy, trzonu macicy).
► Chemioterapia. Jej celem jest zniszczenie wszystkich komórek nowotworowych w organizmie, co jest szczególnie ważne przy przerzutach. Niestety, uszkadza też zdrowe komórki. Najczęściej jest stosowana jako uzupełnienie innych metod leczniczych.
► Najnowsze leki celowane. Potrafią odróżnić komórki nowotworowe od prawidłowych, uderzają więc tylko w chore. Preparaty te hamują działanie substancji powodujących rozrost guza lub blokują związki odpowiedzialne za rozrastanie się naczyń krwionośnych odżywiających guz. W Polsce dostępnych jest już kilka takich leków. Pomagają w walce z zaawansowanymi nowotworami: rakiem jelita grubego (Erbitux), niedrobnokomórkowym rakiem płuca (Tarceva), rakiem podścieliska przewodu pokarmowego (Glivec), szpiczakiem mnogim (Velcade), z chłoniakami (Zevalin), rakiem piersi (Herceptyna). Niestety nie we wszystkich przypadkach leki te są skuteczne. Przed zastosowaniem niektórych z nich niezbędne jest wykonanie specjalnych testów. Dotyczy to m.in. Herceptyny. Pomaga ona tylko tym chorym na raka piersi, u których stwierdzono nadaktywność tzw. receptora Her-2 w komórkach guza. Ta nadaktywność receptora Her-2 zwiększa zdolność komórki nowotworowej do podziałów i wzrostu, decyduje o większej agresywności nowotworu. Herceptyna blokuje ten receptor. Zastosowanie tego leku w połączeniu z tradycyjną chemioterapią wzmacnia jej działanie i znacznie poprawia wyniki leczenia.
Są objawy, których nie wolno bagatelizować
Nawet najnowocześniejsze leki nie pomogą, jeśli nowotwór będzie późno wykryty. Jak najszybciej więc idź do lekarza, jeśli zauważysz:
► krwawienia z naturalnych otworów ciała lub brodawek sutkowych;
► guzki, zgrubienia w sutku, na skórze, wardze, języku;
► zmianę kształtu, wielkości, barwy brodawek piersiowych lub skórnych;
► niegojące się rany, owrzodzenia;
► długotrwałe zaburzenia w oddawaniu moczu (np. częstomocz), stolca (biegunki lub zaparcia);
► chrypka lub kaszel, utrzymujące się bez wyraźnej przyczyny, trudności w przełykaniu.
► chwiejny chód, narastające bóle głowy, zaburzenia widzenia, niewyraźna mowa, poranne nudności.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
