Zaburzenia osobowości – częsty problem
W niewielu istniejących badaniach u osób w wieku podeszłym stwierdzono, że rozpowszechnienie zaburzeń osobowości w społeczności wynosi od kilku (2–3%),do nawet kilkunastu (maksymalny raportowany wskaźnik 13%) procent. Wskaźniki osiągają od 30 do 60% w grupach klinicznych, leczonych psychiatrycznie w warunkach ambulatoryjnych i oddziałach szpitalnych.
Jak rozpoznać zaburzenia osobowości?
Ogólnie zasady rozpoznawania zaburzeń osobowości w wieku podeszłym nie różnią się od stosowanych w młodszych grupach wiekowych. Poza wywiadami, oceną kliniczną i obserwacją zachowań konieczne jest zwykle sięgnięcie po metody testowania psychologicznego. Ograniczeniem możliwości ich stosowania (dotyczy zwłaszcza kwestionariuszy osobowości) mogą być zaburzenia funkcji poznawczych, trudności w czytaniu, a także brak lub niedostosowanie norm dla wieku podeszłego. Czasami diagnoza zaburzeń osobowości stawiana jest po raz pierwszy w wieku podeszłym. Może być to związane ze zmianami organicznymi (wówczas jesteśmy uprawnieni do rozpoznania organicznych zaburzeń osobowości), otępieniem, ale też z poważnymi zmianami życiowymi (np. utratą osoby bliskiej, która działała kompensacyjnie) oraz z wcześniejszym, „maskującym” zaburzeniem psychicznym (np. depresją, chorobą dwubiegunową, zaburzeniami jedzenia).
Przeczytaj: Zmiany osobowości u osób starszych
Depresja a zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości są szczególnie częste u chorych depresyjnych, a ich współwystępowanie wiąże się z niepowodzeniami terapeutycznymi. Osobowość unikająca oraz zależna pogarszają funkcjonowanie w codziennych aktywnościach i mogą uniemożliwiać powrót do samodzielności. Osobowości paranoiczna, schizoidalna i narcystyczna uniemożliwiają dobre funkcjonowanie społeczne. Osobowość histrioniczna pogarsza znacznie współpracę z chorym i wiąże się z częstymi przerwaniami terapii oraz zmianami terapeutów i lekarzy.
U chorych z zaburzeniami lękowymi należy poszukiwać cech zaburzeń z klasteru C, zaś u pacjentów ze schizofrenią o późnym początku spotyka się zaburzenia schizoidalne i paranoiczne.
Możliwości terapeutyczne
Wielu psychoterapeutów traktuje uzyskanie u osób starszych trwałej zmiany w zakresie cech osobowości jako niemożliwe, a nawet nie warte podejmowania wysiłków terapeutycznych. Trudno ocenić, czy mają rację, bowiem badań klinicznych w tej populacji praktycznie nie ma, a i doświadczenia psychoterapeutów są wielce ograniczone. Wydaje się jednak, że poza chorymi z ewidentnymi zaburzeniami organicznymi i otępieniem, nie ma powodu, aby nie podejmować prób modyfikacji wzorców także u starszych chorych. W praktyce szpitalnej ważna jest konsekwentna postawa całego zespołu i nienagradzanie patologicznych zachowań. Pobyt w szpitalu jest dla starszych pacjentów często jedyną okazją do zaobserwowania i wypróbowania nowych postaw i zachowań. Stosowanie leków w leczeniu zaburzeń osobowości ma znaczenie wyłącznie pomocnicze i objawowe. Jako nieuzasadnione należy ocenić nadużywanie u tych pacjentów stosowania neuroleptyków i leków przeciwdrgawkowych, zwłaszcza karbamazepiny. Ze względu na tendencję do uzależnień należy limitować stosowanie benzodiazepin.
Przeczytaj: Jak się porozumiewać z chorym na Alzheimera?
Fragment pochodzi z książki "Praktyczna psychogeriatria: rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach psychicznych u chorych w wieku podeszłym" Tomasza Sobów (Wydawnictwo Continuo, 2010). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
