Zdrowie w ujęciu holistycznym
Przyjęcie holistycznego paradygmatu zdrowia to duże wyzwanie metodologiczne w prowadzonych badaniach. Dotyczy ono niełatwej kontroli zmiennych bio-psycho-społecznych, pozostających we wzajemnych złożonych związkach, współtworzących tę niezwykle skomplikowaną, dynamiczną strukturę w warunkach optymalnego zdrowia, jego zagrożenia czy przewlekłych chorób. Dlatego należy zauważyć, że wyodrębnienie kilku pojedynczych zmiennych w celu poznania ich roli jako czynników ryzyka chorób bądź podtrzymujących chorobę czy sprzyjających powrotowi do zdrowia, choć należy do procedur powszechnie stosowanych w badaniach, powiązane jest z ryzykiem uproszczeń w poznaniu omawianej jedności człowieka (Bekker, 2003).
Choroby przewlekłe – główne zagrożenie zdrowotne
Z raportów badań światowych wynika, że poprawa zdrowia społeczeństw, dzięki większej higienie, lepszemu odżywianiu się i szczepieniom ochronnym, a w medycynie klinicznej dzięki antybiotykom, zaowocowała w pierwszej połowie XX w. wydłużeniem życia, przez zmniejszenie śmiertelności z powodu chorób zakaźnych. Jednak wyraźny spadek występowania tych chorób nie zmniejszył zagrożeń zdrowotnych współczesnych społeczeństw, ponieważ ich miejsce zajęły zagrażające życiu choroby przewlekłe, takie jak choroba niedokrwienna serca, udary mózgowe i nowotwory złośliwe.
W sytuacji, w której nauka nie potrafi zidentyfikować pojedynczych czynników przyczynowych tych chorób, a także wielu innych chorób przewlekłych, odwołano się do modeli prawdopodobieństwa opartych na obecności (udziale) tak zwanych czynników ryzyka, włączających zmienne biologiczne, psychologiczne i społeczne.
Wynika z nich, że im więcej czynników ryzyka stwierdza się u danej osoby, tym prawdopodobieństwo wystąpienia choroby okazuje się większe (zob. Heszen, Wrześniewski, 2005; Everson-Rose, Lewis, 2005; McGinnis, Foege, 1993; Bjorntorp, 2001; Schneiderman, 2004; Bekker, 2003; Heszen, Sęk, 2007).
Czynniki ryzyka – co to takiego?
Według Heleny Sęk:
„[...] czynnikami ryzyka są te czynniki, o których wiemy na podstawie badań epidemiologicznych i analiz prawdopodobieństwa, że powodują zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia patologii i wszelkich niekorzystnych zjawisk (Sęk, 2005, s. 43).”
Autorka ta wyodrębnia sytuacje ryzyka oraz środowiskowe i behawioralne czynniki ryzyka, których związek z powstawaniem zaburzeń został jednoznacznie udokumentowany w badaniach epidemiologicznych. Podkreśla również, że wiele czynników ryzyka wynika także z właściwości podmiotu, co nazywa ryzykiem podmiotowym (osobowościowym). Podobnie Caplan wyraża pogląd, że czynniki ryzyka pozostają w interakcji z zasobami jednostki i środowiska. W związku z tym ryzyko nie zawsze musi doprowadzać do patologii, której prawdopodobieństwo jest tym większe, im więcej czynników wysokiego ryzyka działa przy słabych zasobach kompensujących zagrożenie (za: Sęk, 2005). W drugiej połowie XX w. poznano rolę wielu spośród tych czynników. Uważa się, że postęp w badaniach nad zachowaniem, biologicznymi i psychospołecznymi uwarunkowaniami chorób, a także zmiana patogennego stylu życia powinny zarówno obniżyć częstość występowania wielu zagrażających życiu chorób, jak i zredukować śmiertelność z ich powodu (zob. Bekker, 2003; McGinnis, Foege, 1993; Bjorntorp, 2001; Schneiderman, 2004).
Zobacz też: Czy stres ma związek z ryzykiem chorób?
Czym jest choroba?
Choroba charakteryzowana jest jako dynamiczna reakcja ustroju na działanie czynnika chorobotwórczego, prowadząca do zaburzeń naturalnego współdziałania narządów i tkanek, a w następstwie – do zaburzeń czynnościowych i zmian organicznych w narządach całego ustroju. Natomiast chorobą przewlekłą określany jest proces chorobowy trwający od kilku miesięcy do kilku lat (bądź towarzyszący człowiekowi przez całe życie), charakteryzujący się zmianami chorobowymi, przebiegającymi powoli i/lub etapowo (Encyklopedia PWN, 1982).
Czy zdrowie to tylko brak choroby?
Pomimo że zdrowie jest istotnym elementem zdolności osoby do jej funkcjonowania w społeczeństwie, jak wspomniano wyżej, nie przejawia się ono jedynie brakiem chorób, ograniczeń czy dysfunkcji. Przyjęta przez Institute of Medicine w 2001 r. koncepcja tak zwanego pozytywnego zdrowia (positive health) ujmuje w nim cztery komponenty:
- zdrowe ciało,
- wysoką jakość relacji interpersonalnych,
- poczucie sensu i celu życia,
- odporność na stres, traumę i zmiany (Lucey, 2007).
Zatem zarówno definicja WHO, jak i przytoczona powyżej włączają wymiar społecznych uwarunkowań zdrowia jako istotnego elementu współtworzącego zdrowie.
Zobacz też: Choroba psychiczna - czy mogę żyć normalnie?
Fragment pochodzi z książki „Zmęczenie a zdrowie i choroba (perspektywa psychologiczna)” Gabrieli Chojnackiej-Szawłowskiej (Impuls, 2009). Publikacja za zgodą wydawcy.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
