Roślina ta wytwarza kłącza oraz liczne korzenie o grubości 3 mm i długości 30 cm. Kwiatostan ma baldachokształtny, wielokwiatowy; kwiaty białe, różowawe, czasami białoliliowe (kwitnie od czerwca do sierpnia); owoc o kształcie orzeszka z puchem albo nagi. Pojawia się w lesistych i wilgotnych rejonach Europy i Azji (aż po Japonię), lubi glebę próchniczną, wilgotną. Rośnie w całej Polsce, w lasach, zaroślach, na polanach, a nawet w załomkach skał.
Zobacz też: Jaki jest najlepszy czas zbioru ziół?
Działanie
Terapeutyczne działanie kozłka znali już starożytni, a w średniowieczu leczono nim dużo więcej chorób niż współcześnie. W „Farmakopei z Lorsch”, najstarszym dziele medycyny klasztornej, można znaleźć wzmiankę o kozłku jako ważnym składniku mikstury na bezsenność, pobudzenie, wyczerpanie czy gnuśność.
Kłącza z korzeniami wykopuje się wiosną lub jesienią w drugim roku uprawy (wtedy zawiera najwięcej leczniczych substancji), a następnie suszy (kozłek podczas suszenia wytwarza charakterystyczny zapach). Wysuszony surowiec powinno się przechowywać w suchym i chłodnym miejscu.
Jego korzeń zawiera m.in.: triestry irydoidowe, olejek eteryczny zawierający seskwiterpeny, kwasy organiczne, garbniki, alkaloidy monoterpenowe: chatynina, aktynidyna, valerynina; glikozydy: valerozyd A (triterpenowy), valerozydat; sole mineralne (manganu, wapnia). Zawarte w kłączach i korzeniu substancje – valepotriaty (odkryte przez Thiesa w 1968 r.) – działają w dwojaki sposób: w małych dawkach – umiarkowanie pobudzają ośrodkowy układ nerwowy (szczególnie oddechowy i naczyniowo-ruchowy), zaś w dużych dawkach – działają spowalniająco na ośrodkowy układ nerwowy: uspokajają, zmniejszają pobudliwość odruchową.Warto jednak zaznaczyć, że pożądane działanie uspakajające mają tylko wyciągi zimne z surowca (np. nalewka, proszek) – związki chemiczne zawarte w kłączach kozłka są nietrwałe i ulegają rozpadowi w temperaturze ok. 36 stopni.
Napar czy odwar nie mają już działania uspakajającego, aktywne związki ulegają zniszczeniu w zbyt wysokiej temperaturze. Wyciągi przyrządzone na gorąco (wodne lub alkoholowe) mają inne działanie: lekko przeciwbólowe, rozkurczowe, wiatro-, moczo- i żółciopędne; pobudzające wydzielanie śliny i łaknienie, regulujące wypróżnienia. Pomagają w bólach brzucha, wzdęciach, zawrotach głowy, a także przy gorączce i przeziębieniu.
Kozłek zmniejsza napięcie mięśni gładkich i rozszerza naczynia wieńcowe (szczególnie zawarty w nim olejek eteryczny), ma też działanie przeciwepileptyczne, nasenne, przeciwcukrzycowe, przeciwrobaczycowe, pomaga w migrenie i stanach lękowych pojawiających się w okresie przekwitania, wchodzi też w skład preparatów stosowanych w leczeniu depresji. Kozłka nie należy zażywać jednocześnie ze środkami nasennymi i uspokajającymi, przepisywanymi na receptę. Preparaty z kozłkiem można stosować w połączeniu z melisą i chmielem, także mającymi działanie uspokajające.
Preparatów z kozłka lekarskiego nie należy stosować nieprzerwanie. Po miesięcznej kuracji kłączami kozłka trzeba zrobić dwutygodniową przerwę. Ostrożnie z dawkowaniem kozłka, gdyż zbyt duża dawka może powodować bóle głowy i omdlenia. Najlepiej korzystać z preparatów gotowych, są do nabycia w aptekach i sklepach zielarskich.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
