Ułamki

Oceniana będzie Twoja znajomość słownictwa, form gramatycznych, grzecznościowych oraz swoboda, z jaką posługujesz się językiem.
Ułamki zwykłe i dziesiętne, właściwe i niewłaściwe. Liczba mieszana, działania na ułamkach zwykłych i dziesiętnych.
/ 19.11.2009 14:24
Oceniana będzie Twoja znajomość słownictwa, form gramatycznych, grzecznościowych oraz swoboda, z jaką posługujesz się językiem.

Ułamki zwykłe

Ułamek zwykły to liczba, która składa się z dwóch części:

  • licznika, czyli liczby nad kreską, która oznacza, ile takich samych części bierzemy z jednej całości, oraz
  • mianownika, czyli liczby pod kreską, która oznacza na ile równych części została podzielona całość;

pomiędzy licznikiem i mianownikiem występuje kreska, którą nazywa się kreską ułamkową, np. .

Ułamki zwykłe dzielimy na:

  • ułamki właściwe, czyli takie, w których licznik jest liczbą mniejszą od mianownika;
  • ułamki niewłaściwe, w których licznik jest liczbą większą lub taką samą jak liczba w mianowniku (jeżeli w ułamku niewłaściwym liczba licznika i mianownika jest taka sama, wówczas jest on równy jedności, np.  = 1).

Liczba mieszana

Jest to liczba, która składa się zarówno z liczby całkowitej, jak i z ułamka zwykłego, np. . Każdą liczbę mieszaną da się zamienić na ułamek zwykły, by to zrobić należy:

  1. pomnożyć liczbę mianownika przez liczbę całości, a następnie dodać do otrzymanego iloczynu liczbę licznika;
  2. otrzymaną sumę umieszczamy w miejsce licznika, zaś mianownik pozostaje bez zmian;
  3. np.  = .

Na ułamkach zwykłych można wykonywać następujące działania:

  • dodawanie ułamków zwykłych o tych samych licznikach - działanie to polega na dodaniu do siebie liczników, podczas gdy mianownik pozostaje niezmieniony,
    np.  = ;
  • odejmowanie ułamków zwykłych o tych samych mianownikach – działanie to polega na odjęciu od siebie liczników, podczas gdy mianownik pozostaje bez zmian, np.  = ;
  • skracanie ułamków zwykłych – działanie to polega na podzieleniu licznika i mianownika ułamka przez taką samą liczbę, która jednak musi być różna od zera,
    np.  = 6 :  : 2 = ; (ułamek zwykły, którego nie da się skrócić nazywamy ułamkiem nieskracalnym);
  • rozszerzanie ułamków zwykłych – działanie, które polega na pomnożeniu licznika i mianownika przez tę samą liczbę, która musi być różna od zera, np.  = ;
  • sprowadzanie ułamków zwykłych do wspólnego mianownika – działanie, które polega na rozszerzeniu bądź skracaniu ułamków, tak aby miały takie same mianowniki, np.  = ;
  • dodawanie ułamków zwykłych o różnych mianownikach – działanie, które polega na sprowadzeniu ułamków do tego samego mianownika i wykonaniu następnie działania dodawania;
  • odejmowanie ułamków zwykłych o różnych mianownikach – działanie, które w pierwszej kolejności wymaga sprowadzenia ułamków do tego samego mianownika; następnie należy wykonać działanie odejmowania ułamków;
  • mnożenie ułamków zwykłych:
  1. mnożenie ułamka przez liczbę całkowitą polega na pomnożeniu liczy przez licznik ułamka oraz przepisaniu ułamka bez zmian, np.  ◦ 6 = ;
  2. mnożenie ułamków przez siebie – działanie, które wymaga pomnożenie przez siebie liczników oraz mianowników, np.  ◦  = ;
  3. mnożenie liczb mieszanych polega na zamianie liczb mieszanych na ułamki niewłaściwe, a następnie na wykonaniu działania mnożenia.
  • potęgowanie ułamków zwykłych – polega na podniesieniu do określonej potęgi zarówno licznika, jak i mianownika, np.()4 = ;
  • dzielenie ułamków zwykłych polega na zastosowaniu, tzw. odwrotności ułamka w przypadku ułamka zwykłego, który występuje na pozycji dzielnika (odwrotność ułamka zwykłego polega na zamienieniu miejscami licznika z mianownikiem), a następnie na wykonaniu działania mnożenia ułamków zwykłych, np.  ◦ 5 = .

Ułamki dziesiętne

Ułamek dziesiętny to postać ułamka, w której nie występuje kreska ułamkowa, a jej miejsce jest zajęte przez przecinek dziesiętny. Ma on za zadanie oddzielać część całkowitą od części ułamkowej, np. 0,3.

W ułamku dziesiętnym:

  • pierwszą cyfrę po przecinku nazywa się częścią dziesiątą;
  • drugą cyfrę po przecinku nazywa się częścią setną;
  • trzecią cyfrę po przecinku nazywa się częścią tysięczną;
  • czwartą cyfrę po przecinku nazywa się częścią dziesięciotysięczną.

Działania na ułamkach dziesiętnych:

  • dodawanie ułamków dziesiętnych odbywa się na takiej samej zasadzie jak dodawanie liczb naturalnych, np. 0,136 + 0,65 = 0,136 + 0, 650 = 0, 786;
  • odejmowanie ułamków dziesiętnych:
  1. najlepiej to działanie wykonuje się w słupku (odjemną zapisać należy nad odjemnikiem, tak by przecinek znajdował się pod przecinkiem);
  2. najpierw należy odjąć od siebie części setne, następnie dziesiętne, itd. np. 0,25 – 0,12 = 0,13.
  • Mnożenie ułamka dziesiętnego przez liczbę 10 powoduje przesunięcie przecinka o jedno miejsce w prawo, np. 0,13 ◦ 10 = 1,3;
  • Mnożenie ułamka dziesiętnego przez liczbę 100 powoduje przesunięcie przecinka o dwa miejsca w prawo, np. 0,13 ◦ 100 = 13;
  • Mnożenie ułamka dziesiętnego przez liczbę 1000 powoduje przesunięcie przecinka o trzy miejsca w prawo, np. 0,13 ◦ 1000 = 130;
  • Dzielenie ułamka dziesiętnego przez 10, 100, 1000, 10 000, itd. Polega na przesunięciu przecinka o tyle miejsc w lewo, ile zer jest w dzielniku, np. 1,4 ÷ 100 = 0, 014;
  • Mnożenie ułamka dziesiętnego przez liczbę lub inny ułamek dziesiętny polega na pomnożeniu przez siebie liczb, tak jakby były one zwykłymi liczbami naturalnymi; następnie należy oddzielić przecinkiem w iloczynie tyle miejsc dziesiętnych, licząc od prawej strony do lewej, ile miejsc po przecinku jest razem w obu liczbach;
  • Potęgowanie ułamków dziesiętnych polega na tym, iż należy pomnożyć przez siebie taką liczbę ułamków dziesiętnych, jaki jest wykładnik potęgi,
    np. (0,1)⁴ = 0,1 ◦ 0,1 ◦ 0,1 ◦ 0,1 = 0,0001;
  • Zamiana ułamka dziesiętnego na ułamek zwykły – działanie to wymaga zapisania ułamka dziesiętnego w postaci ułamka zwykłego; następnie, w miarę możliwości, powinno się dokonać działania skracania ułamka zwykłego (aby dokonać zamiany odwrotnej, czyli ułamka zwykłego na dziesiętny, powinno się podzielić licznik przez mianownik).

Ułamki dziesiętne można podzielić na:

  • Ułamki dziesiętne skończone – jest to ułamek dziesiętny, który składa się ze skończonej (określonej) liczby cyfr po przecinku, np. 0,78;
  • Ułamek dziesiętny nieskończony – jest to ułamek dziesiętny, który składa się z nieskończonej liczby cyfr po przecinku, np. 0,45…;
  • Ułamek dziesiętny nieskończony okresowy – jest to ułamek dziesiętny, który składa się z nieskończonej liczby cyfr po przecinku, ale od pewnego momentu cyfry te zaczynają się powtarzać, np. 0, 666666… = 0, (6);
  • Ułamek dziesiętny przybliżony – jest to rodzaj ułamka dziesiętnego, w którym została uwzględniona tylko określona liczba cyfr po przecinku, np. 0, 675498 ≈ 0, 68.

Redakcja poleca

REKLAMA