Monizm przyrodniczy
Monizm przyrodniczy zakładał, że istnieje przyroda i tylko przyroda, zatem cały świat podlega jednemu naturalnemu prawu. Świat natury i człowieka stanowią jedność, ludzie podlegają takim samym prawom, jak zwierzęta. Proces historyczny to jeden z elementów procesu przyrodniczego. Historią, podobnie jak światem przyrody, rządzą ewolucjonizm i determinizm. Sfery życia ludzkiego można więc badać metodami biologii i fizyki, przy pomocy eksperymentu i obserwacji.
Scjentyzm
Scjentyzm to pogląd, który zakłada, że jedynym źródłem rzetelnej wiedzy jest zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, skupienie się w dochodzeniu
do prawdy na metodzie empirycznej, w oparciu o nauki przyrodnicze. Uzyskanie prawdziwej wiedzy o rzeczywistości jest możliwe tylko poprzez poznanie naukowe, tj. oparte na konkretnych dyscyplinach naukowych.
Utylitaryzm
Utylitaryzm zakładał, że tylko to jest dobre, co przynosi pożytek ogólny. Każdy człowiek powinien dążyć do osiągnięcia szczęścia własnego, ale kierować się przede wszystkim dobrem ogółu.
Praktycyzm
Praktycyzm polegał na stawianiu sobie celów możliwych do zrealizowania, osiągalnych, rozsądnych. Stanowił przeciwieństwo romantycznego hasła „mierz siły
na zamiary”.
Agnostycyzm
Agnostycyzm (gr. „agnostos” znaczy „nieznany, niepoznawalny”) negował całkowicie lub częściowo możliwość obiektywnego poznania rzeczywistości. Człowiek może
poznać i określić za pomocą zmysłów jedynie to, co zewnętrzne, natomiast są rzeczy, które nie dadzą się poznać nawet przy udziale rozumu. W związku z tym należy zajmować się tylko tym, co poznawalne i dostępne ludzkim zmysłom.
Zobacz też : Romantyzm w Polsce
Ewolucjonizm
Ewolucjonizm to kierunek w naukach społecznych głoszący stopniową, powolną zmienność życia społecznego od form niższych do wyższych, utożsamiający postęp
z rozwojem. Pojęcie wywodzi się z teorii Darwina i przeniesione zostało z nauk przyrodniczych do socjologii (dokonał tego H. Spencer). Pochodnym pojęciem ewolucjonizmu jest organicyzm, pogląd filozoficzny, według którego cała natura lub jej dziedziny tworzą odrębne struktury organiczne, funkcjonujące celowo i rozwijające się na wzór żywego organizmu. W praktyce oznacza to zrównanie społeczeństwa z organizmem.
W społeczeństwie, podobnie jak w organizmie, istnieje współpraca i prawo wymiany pomiędzy poszczególnymi klasami społecznymi.
Determinizm
Determinizm to pogląd uznający, że życie i działalność człowieka są z góry określone przez czynniki zewnętrzne, niezależne od niego samego, takie jak rasa (dziedziczone cechy), środowisko i moment dziejowy. Zdeterminowany jest więc przez te czynniki zewnętrzne również pisarz, a z nim jego dzieło.
Relatywizm
Relatywizm głosił, że pojęcia dobra i zła, piękna i prawdy, są względne, zależne od okoliczności, dlatego trudne do określenia w jednoznacznych kategoriach. Minimalizm z kolei stawiał człowiekowi zadania badania minimum czyli tego zbioru zagadnień, który jest mu dostępny i możliwy do zbadania.
Zobacz też : Motywy literackie - Bunt
