Zgodnie z filozofią pozytywizmu widzi w Egipcie model społeczeństwa zdeterminowanego prawami natury, urządzonego na wzór organizmu biologicznego. Akcja utworu ogniskuje się wokół walki o władzę między młodym faraonem a oligarchią kapłańską.
O klęsce Ramzesa XIII decyduje cały splot różnorodnych przyczyn: przewaga organizacyjno-techniczna kapłaństwa, dominacja antyideałów i cechy osobiste faraona.
Stan kapłański pod kierownictwem ambitnych i żądnych władzy Herhora i Mefresa dopuszcza się czynów szkodliwych dla państwa, przy czym jego atutem stają się zdobycze cywilizacyjne i osiągnięcia wiedzy (zaćmienie słońca służy do podporządkowania sobie ludności ciemnej i zacofanej) oraz pieniądz. Ramzes podejmuje walkę z kapłanami, ale jest ona z góry skazana na klęskę.
Motywem jego działania jest przede wszystkim dążenie do dominacji władzy świeckiej. Wprawdzie ma na względzie dobro państwa i poprawę sytuacji uciśnionego ludu, ale biorą w nim górę ambicje czysto osobiste. Jego czyn zostaje bezimienny i niedoceniony (po śmierci Ramzesa uważano go jedynie za lekkoducha i łowcę kobiet).
Zobacz też : Bolesław Prus - biografia
Dopiero jego następca zrealizuje reformatorski program społeczny. Powieść Prusa jest utworem o mechanizmie władzy, o dramacie intencji i realnych możliwości władcy. Nieprzeciętny, choć młody faraon napotyka na trudne przeszkody: rozwielmożniony stan kapłański dysponujący wiedzą i kapitałem, brak jedności etnicznej państwa, wpływ żywiołu obcego, zbytek możnych i wyzysk ludzi, zadłużenie, biurokracja, słabe siły zbrojne.
Jest to powieść zawierająca wykładnię istoty walki politycznej polegającej na starciu się osobistych ambicji z siecią intryg i podstępów. M. Dąbrowska nazwała Faraona „wielką powieścią o mechanizmie polityki i władzy”.
Zobacz też : Hasła programowe pozytywizmu
