Wizyta na cmentarzu lub odejście kogoś bliskiego mogą sprawić, że dziecko zacznie pytać o śmierć. Odpowiedź nie zawsze jest łatwa. Czasem przeszkadzają nam emocje, łzy, które napływają do oczu po stracie kogoś bliskiego albo obawa, że mówiąc o umieraniu przestraszymy dziecko.
Jak reagować, gdy dziecko nagle pyta o śmierć?
To normalne, że w pewnym momencie maluch pyta, co to znaczy, że ktoś umarł. Zwykle dzieje się tak, gdy umrze ktoś bliski, gdy koledzy wspomną o śmierci albo dziecko usłyszy informację w telewizji. Przed tym tematem nie da się go ochronić. Nie tłumacz maluchowi, że umierają tylko starzy i chorzy ludzie, bo i tak dowie się, że bywa inaczej. Nie doprowadzaj więc do sytuacji, w której podczas spaceru po cmentarzu będziecie przechodzić obok małych dziecięcych grobów, a dziecko się ich wystraszy. Bądź szczera.Jak powiedzieć, że umarł ktoś bliski?
W sposób jasny i zgodny z swoimi przekonaniami. Lepiej unikać wyrażeń w rodzaju: „Dziadek zasnął snem wiecznym” lub „Odszedł na zawsze”. Mogą one w dziecku budzić lęki np. strach przed zasypianiem albo obawy, że gdy rodzice wychodzą rano do pracy, mogą z niej nie wrócić. Zdarza się nawet, że dzieci czują się winne śmierci bliskiej osoby sądząc, że babcia umarła dlatego, że maluch jej nie słuchał na ostatnim spacerze.Czy ukrywać przed dziećmi informacje o śmierci bliskich?
To nie jest dobry pomysł. Dziecko nie będzie rozumiało, dlaczego dziadek, z którym zawsze oglądało transmisje skoków narciarskich nagle zniknął, a babcia mieszka teraz sama. Maluch może poczuć się porzucony przez osobę, której już nie ma. I samotnie będzie przeżywał jej stratę.W jaki sposób dziecko odczuwa stratę bliskiego?
Reakcje dzieci są zupełnie inne niż dorosłych i czasem trudno je powiązać z przyczyną. Maluch nie musi płakać, może reagować złością, agresją czy poczuciem winy. Może tyranizować otoczenie, bo to dla niego sposób, by odzyskać kontrolę nad życiem. Może cofać się w rozwoju, ponownie moczyć łóżko albo rezygnować z zabaw z kolegami i unikać ich.Co pomoże maluchowi, który przeżywa żałobę?
W takiej sytuacji najlepszy skutek przynosi poświęcenie dziecku uwagi i nieustanne zapewnianie o miłości. To one pozwolą mu odzyskać zachwiane poczucie bezpieczeństwa. Osoby opiekujące się dzieckiem, które doświadczyło straty kogoś bliskiego, powinny na nowo zwrócić jego uwagę na świat. Często pomocne bywa również dodatkowe otoczenie malucha profesjonalną pomocą psychologiczną.Czy dziecko może uczestniczyć w pogrzebie?
Sporo zależy od wieku. Na pewno bezpieczniej jest zabierać na pogrzeb dziecko w wieku szkolnym, które już rozumie, czym jest śmierć. Ogromne znaczenie ma jednak również wrażliwość dziecka i relacja, jaka łączyła je ze zmarłą osobą. Jeśli jest to pogrzeb bardzo bliskiej osoby, dziecko może to bardzo przeżywać bez względu na wiek. Przy tak bliskich relacjach warto poradzić się psychologa. Zaniedbanie tego może okaleczyć malucha psychicznie na całe życie.Nawet jeśli na pogrzeb idzie niezdający sobie z niczego sprawy 2–3-latek, z niepokojem może przyglądać się reakcjom zasmuconych i płaczących osób. Ważne jest więc przygotowanie go na to, co się będzie działo, opowiedzenie, jak wygląda ceremonia, pytanie, czy będzie np. chciało podejść do trumny, czy może woli pożegnać się ze zmarłym w inny sposób.
Jak tłumaczyć, po co chodzimy na cmentarz?
Najlepiej wyjaśnić, że wyjście na cmentarz jest rodzajem odwiedzin u nieżyjącej babci czy pradziadka. Jeśli dziecko nie pamięta lub nie znało osoby, której grób odwiedzacie, wizyta na cmentarzu jest też okazją, aby przybliżyć dziecku historię rodziny, opowiedzieć o tych jej członkach, którzy już nie żyją.Maluch łatwiej ich zapamięta, gdy dowie się, że jego prababcia robiła najlepszy sernik, jaki kiedykolwiek jadłaś, a dziadek, podobnie jak twój mały synek, uwielbiał elektryczne kolejki. Jeśli opowieść dotyczy osoby, która odeszła niedawno, postaraj się mówić o niej spokojnie. Nie jest to łatwe, zwłaszcza jeśli tkwią w tobie silne emocje. Jednak ujawnienie ich małemu dziecku mogłoby je przestraszyć i sprawić, że w przyszłości nie będzie chciało chodzić na cmentarz.
Co odpowiedzieć na pytanie, co znajduje się w grobie?
Zawsze najlepiej odpowiadać zgodnie z prawdą, że leży tam ciało zmarłej osoby, unikając szczegółów związanych z pochówkiem np. wizja spalenia po śmierci może być dla dziecka za bardzo drastyczna. Jeśli jesteś osobą niewierzącą, możesz wyjaśnić, że zmarły nadal jest z wami, w waszych myślach. Unikaj jednak określeń, że po śmierci „nic nie ma” albo jest „tylko pustka”, aby nie przerazić dziecka. Osoby wierzące mogą opowiedzieć dziecku o miejscu, do którego zgodnie z ich wiarą zmarły udał się po śmierci.Czym dla maluchów jest śmierć?
- Dzieci do 3. roku życia odczuwają ją jako nieobecność, reagują na smutek najbliższych, czują, że coś się stało.
- Maluchy między 3. a 5. rokiem życia nadal nie pojmują realności śmierci, wierzą, że życie trwa gdzie indziej, a śmierć jest tymczasowa i odwracalna. Gdy np. widzą martwego ptaka, zauważają, że nie rusza się i nie oddycha, ale przypuszczają, że w każdej chwili może ożyć i znów fruwać.
- 6–8-latki kojarzą śmierć ze starością oraz z siłą, z którą młode osoby mogą ją przezwyciężyć.
- Do 9–12-latków dociera dopiero nieuchronność i nieodwracalność śmierci, ale nadal nie potrafią zrozumieć prawideł wiary, z których wynika, że ciało leży w grobie, a dusza przebywa w niebie.
napisane na podstawie artykułu opublikowanego w magazynie Twoje dziecko