Historia nadawania imion

Pierwotnie imię odzwierciedlało jakąś rzucającą się w oczy cechę danego człowieka (np. Rufus, czyli „rudowłosy”), jego zawód (np. Łątek – od wyrobu lalek, kukiełek, Szydło – od profesji szewca) albo stanowiło życzenie rodziców co do przyszłości dziecka (np. Wojsław, czyli ten, który będzie „sławnym wojownikiem”), lub nadawano je w intencji ochronnej (np. Anzelm, czyli „strzeżony przez Azów” – bóstwa skandynawskie). Wraz z pojawieniem się zinstytucjonalizowanej formy religii powstały imiona nawiązujące bezpośrednio do Boga (np. Teodor, czyli „dany od Boga”, Bogusław, czyli „sławiący Boga” itp.).

Z historycznego punktu widzenia w pierwszej kolejności powstawały imiona dla mężczyzn. Większość imion żeńskich to po prostu imiona męskie, przekształcone tak, aby stały się także imionami kobiecymi.

Aż do XII w. człowieka określano tylko jednym słowem, a rozróżnienie imienia i nazwiska w ogóle nie istniało. Określenia, nazwania ludzi były jednowyrazowe i nie podlegały dziedziczeniu. Od średniowiecza po wiek XVI w odniesieniu do człowieka używano takich wyrazów jak „imię”, „imiono”, „miano”, „przezwisko”, „przydomek’, „zwanie”. Do końca XIX w. nie było wyrazu jednoznacznie określającego pojęcie dziedzicznego nazwania człowieka, mieszano też dzisiejsze pojęcia imienia, nazwiska, przezwiska i zwania. Współczesne znaczenie wyrazu „imię” utrwaliło się na początku XIX wieku wraz z ustaleniem znaczenia słowa „nazwisko”, zaś ostateczna funkcja imienia jako indywidualnej nazwy konkretnego człowieka, która – w odróżnieniu od nazwiska – nie podlega dziedziczeniu z pokolenia na pokolenie, ukształtowała się dopiero na początku XX wieku.

Nadawanie imion u Słowian

W dawnej Polsce, a także innych krajach, istniał zwyczaj tzw. postrzyżyn. W wieku ok. 7 lat chłopiec przechodził spod opieki matki pod opiekę ojca. Swobodnie dotąd rosnące włosy obcinano mu wówczas na krótko i dopiero wtedy nadawano właściwe imię, którym albo posługiwał się już do końca życia, albo mogło ono ulec zmianie (np. gdy chłopak wsławił się jako dzielny wojownik, często wybierano mu nowe „chwalebne” imię lub dodawano odpowiedni przydomek do starego imienia). U dziewczynek postrzyżyny miały charakter jedynie symboliczny i nie zawsze były praktykowane (długie włosy stanowiły symbol panieństwa, toteż z reguły nie obcinano ich aż do chwili zamążpójścia). W trakcie uroczystości nadania imienia zazwyczaj nakładano dziewczynce na głowę wianek z kwiatów. Zanim dzieci nazwano prawdziwym „dorosłym” imieniem, wołano na nie imionami zastępczymi, zwykle o zabarwieniu negatywnym, np. Niemoj, Nieluba, Niedobry, Licha itp. Czyniono to w celu oszukania złych mocy, które widząc takie niekochane, mało wartościowe dziecko, zostawiały je w spokoju i szły szukać lepszego łupu.

Charakterystyczną cechą imion słowiańskich, wyróżniającą je spośród innych języków indoeuropejskich, jest brak odwołań w używanych imionach do wyznawanych bogów. Prawdopodobnie dla Słowian bogowie byli tematem tabu. Nie spotyka się także odniesień do broni oraz oręża, co jest bardzo popularnym tematem imion germańskich. Imiona słowiańskie były abstrakcyjne. Miały znaczenie magiczne i zadanie, aby zaopatrywać młodych ludzi w odpowiednie cnoty charakteru, ochraniać ich przed złymi mocami, a także przypominać o szacunku dla starszych.

Imiona słowiańskie składały się często z dwóch członów (leksemów), dlatego nazywa się je dwuczłonowymi lub złożonymi, np. imię Bożydar składa się z elementów boży- i –dar. Wiele złożonych imion słowińskich zbudowano na rdzeniu mir („dobro, pokój”) oraz sław („sława, chwała”), np. Sławomir, Radosław itp.

Dawne zwyczaje związane z wyborem imienia dla dziecka

1. Bardzo często nadawano dziecku to imię, z którym „przyszło na świat”. W zależności od dnia urodzin, wybierano imię świętego chrześcijańskiego, jaki akurat patronował tej dacie.
2. Jeśli dziecko wcześnie zmarło, następnemu potomkowi nadawano to samo imię.
3. W wielu wypadkach pierwszemu synowi nadawano imię dziadka lub ojca.
4. W przypadku małżeństw, gdzie rodzice byli różnych wyznań religijnych, syn zwykle otrzymywał imię zgodne z tradycją ojca, zaś córka – imię przynależne do środowiska matki.
5. Począwszy od XVI w. wśród szlachty polskiej upowszechnił się zwyczaj nadawania dzieciom dwóch albo trzech imion. Tradycyjnie były to imiona świętych, których otaczano szczególnym kultem, np.: Stanisław, Antoni, Józef, Jan, Michał, Piotr, Paweł. Dla dziewcząt odpowiednio: Maria, Teresa, Anna, Małgorzata, Katarzyna, Agnieszka, Zofia czy Janina.
6. Szeroko rozpowszechnioną praktyką było nadawanie dziecku imienia samospełniającej się przepowiedni. Np. wybierając chłopcu imię Czesław (od słów „cześć” i „sława”), rodzice pragnęli wywróżyć mu los człowieka sławnego oraz honorowego.

Imiona „uniwersalne” i ponadczasowe

Od wielu już stuleci odrębną grupę stanowią tzw. imiona biblijne, które cieszą się niezmienną popularnością i są stale używane niemal na całym świecie.

- Dla mężczyzn: Jan, Piotr, Paweł, Andrzej, Jakub, Marek, Mateusz, Józef, Michał itp.

- Dla kobiet: Maria, Anna, Elżbieta, Janina, Marta, Zofia itp.

Oto przykładowe brzmienia kilku najpopularniejszych imion biblijnych w różnych językach świata: