Zwolnienie ustawowe lub na wniosekWyróżniamy dwa rodzaje zwolnień od kosztów sądowych:
- ustawowe, gdy z mocy przepisu nie pobiera się opłat, (np: ustalenie ojcostwa, alimenty, o uznanie postanowień umownych za niedozwolone). Ponadto ze zwolnienia ustawowego korzysta strona, na rzecz której z powództwem wystąpił prokurator.
- na wniosek: gdy osoba nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny. Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy. Możliwe jest również wystąpienie o zwolnienie od kosztów w danej sprawie jeszcze przed wniesienie pozwu do sądu.
We wniosku należy opisać krótko sytuację finansową osoby ubiegającej się o zwolnienie.
Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych NIEZBĘDNE jest dołączenie oświadczenia o stanie rodzinnym. Druk tego oświadczenia można bezpłatnie otrzymać w każdym sądzie lub samemu wydrukować go ze stron Ministerstwa Sprawiedliwości. Oświadczenie to obejmuje szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.
Kto może liczyć na zwolnienie od kosztów?
Sąd przyzna zwolnienie od kosztów osobie, która wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie niezbędnych opłat. Możliwe jest również, że sąd jedynie częściowo przychyli się do wniosku. W takim wypadku, w zależności od postanowienia sądu – zwolnienie może obejmować jedynie zwolnienie z obowiązku opłacenia wpisu sądowego, poniesienia konkretnej opłaty lub zwolnienia jedynie ponad wskazaną kwotę. W razie oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia opierając się na tych samych okolicznościach faktycznych. Sąd może również cofnąć zwolnienie od kosztów jeśli okaże się, że strona uzyskała zwolnienie na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności lub jeśli okoliczności te w toku procesu ulegną zmianie. W przypadku podania nieprawdziwych okoliczności sąd ponadto może ukarać taką osobę grzywną i obciążyć dotychczasowymi kosztami.
Pełnomocnik z urzędu Ustanowienie adwokata ( lub radcy prawnego) może nastąpić tylko na rzecz strony zwolnionej od kosztów sądowych w całości lub w części. Nie ma znaczenia podstawa zwolnienia (ustawa czy orzeczenie sądu) ani zakres zwolnienia częściowego. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują natomiast możliwości ustanowienia adwokata (radcy prawnego) tylko na tej podstawie, że strony nie stać na zapłacenie wynagrodzenia adwokackiego. Konieczną przesłankę ustanowienia adwokata (radcy prawnego) dla strony zwolnionej od kosztów przez sąd stanowi potrzeba jego udziału w sprawie. Udział adwokata (radcy prawnego) w sprawie będzie potrzebny zazwyczaj wtedy, gdy strona wnosząca o jego ustanowienie jest nieporadna, ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych albo gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym. Sąd może ustanowić adwokata (radcę prawnego) dla strony zwolnionej od kosztów sądowych na jej wniosek, nie może natomiast uczynić tego z urzędu. Ustanowienie adwokata (radcy prawnego) dla strony zwolnionej od kosztów może nastąpić jeszcze przed wytoczeniem sprawy albo dopiero przed sądem odwoławczym.
