Każda aktywna zawodowo mama, oprócz ogromnego przypływu szczęścia związanego z faktem narodzin dziecka, doświadcza także wielu innych przywilejów. Jednym z nich jest zasiłek macierzyński. Jednak aby go otrzymać, trzeba spełnić wymagane warunki i dopełnić niezbędnych formalności. Eksperci poradnika „Płace w firmie” wyjaśniają najbardziej nurtujące kwestie.
Zobacz też: Podanie o urlop macierzyński
Dla kogo zasiłek?
Zasiłek macierzyński przysługuje osobie ubezpieczonej w trzech ściśle określonych sytuacjach. Po pierwsze, jeśli w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w trakcie urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Po drugie, gdy przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia. Po trzecie, w sytuacji gdy przyjęła dziecko na wychowanie w ramach rodziny zastępczej ( z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem) dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia.
W sytuacji, kiedy pracownica złoży pisemny wniosek o skrócenie okresu pobierania zasiłku po upływie co najmniej 14 tygodni jego pobierania, zasiłek ten przysługuje ubezpieczonemu ojcu 
dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego lub zaprzestał prowadzenia działalności zarobkowej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego zmniejsza się o okres wypłaty tego zasiłku ubezpieczonej matce dziecka.
Jak długo można go otrzymywać?
Zasiłek macierzyński wypłacany jest przez cały okres urlopu macierzyńskiego (lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego). Przysługuje on również osobom nieuprawnionym do urlopu macierzyńskiego (np. prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą, zatrudnionym na podstawie umowy zlecenia), pod warunkiem, że osoby te opłacają składki na ubezpieczenia chorobowe. Zasiłek będzie przysługiwał także wtedy, gdy pracownica nabędzie do niego prawo w okresie urlopu wychowawczego.
W przypadku, gdy pracownica w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko, przysługuje jej prawo do zasiłku macierzyńskiego bez prawa do urlopu macierzyńskiego. W takiej sytuacji zasiłek macierzyński przysługuje jej za okres odpowiadający części urlopu przypadającego po porodzie, to znaczy, że zostaje skrócony o dwa tygodnie. Ta zasada ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy pełny wymiar urlopu macierzyńskiego (20 lub 28 tygodni) mieści się w okresie udzielonego urlopu wychowawczego. Jeśli urodzenie kolejnego dziecka ma miejsce pod koniec urlopu wychowawczego i termin pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego wykracza poza udzielony urlop wychowawczy, zasiłek macierzyński przysługuje pracownicy przez pełen okres (20 lub 28 tygodni).
Przykład:
Pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym od 1 czerwca 2007 r. do 31 marca 2008 r. urodziła drugie dziecko 15 stycznia 2008 r. W związku z tym od 15 stycznia do 31 marca 2008 r. (76 dni) otrzyma zasiłek macierzyński, przebywając na urlopie wychowawczym. Od 1 kwietnia 2008 r. będzie miała prawo do zasiłku macierzyńskiego z tytułu przysługującego jej urlopu macierzyńskiego w wymiarze pozostałym do wyczerpania okresu 20 tygodni (140 dni). 140 dni – 76 dni = 64 dni
Czy ustanie ubezpieczenia chorobowego w okresie ciąży wpływa na prawo do zasiłku?
Jeżeli ubezpieczenie chorobowe ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy albo z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu, pracownicy przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego, ale bez prawa do urlopu macierzyńskiego. W przypadku, gdy ubezpieczenie chorobowe ustanie w czasie ciąży, zasiłek macierzyński jest przyznawany i wypłacany wyłącznie przez ZUS. Zasiłek przysługuje przez okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie – tj. 18, 20 lub 28 tygodni, ale skrócony o 2 tygodnie (art. 30 ust. 1 i 2 ustawy chorobowej).
Trzeba pamiętać, że ubezpieczonej pracownicy, z którą rozwiązano umowę o pracę w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy i niemożności zapewnienia jej innego zatrudnienia, do dnia porodu przysługuje zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 30 ust. 3 ustawy chorobowej). Aby pracownica mogła otrzymać z ZUS zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, musi przedłożyć następujące dokumenty: zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia, dokument stwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy, zaświadczenie lekarskie o przewidywanym terminie porodu lub skrócony odpis aktu urodzenia dziecka oraz zaświadczenie z powiatowego urzędu pracy o braku propozycji odpowiedniego zatrudnienia. Zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku i przysługuje za każdy dzień, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
Jakie dokumenty są niezbędne, aby został przyznany zasiłek?
Aby pracownica mogła otrzymać zasiłek macierzyński musi złożyć odpowiednie dokumenty. Są to:
w przypadku ubezpieczonej korzystającej z zasiłku macierzyńskiego przed porodem – zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu,
w przypadku ubezpieczonej ubiegającej się o wypłatę zasiłku od dnia porodu – skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
oświadczenie ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka.
Natomiast jeśli z zasiłku macierzyńskiego zamierza korzystać ubezpieczony ojciec (pod warunkiem, że matka dziecka skróci okres pobierania tego zasiłku), wymagane są to następujące dokumenty:
- skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
- zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie przysługującego zasiłku macierzyńskiego oraz o okresie, za który ten zasiłek był wypłacany matce dziecka,
-
zaświadczenie o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego (ubezpieczony pracownik), oświadczenie ojca dziecka o przerwaniu działalności gospodarczej (ubezpieczony prowadzący działalność gospodarczą) lub zaświadczenie o przerwaniu innej działalności zarobkowej.
Kto i w jakiej wysokości finansuje składki na ubezpieczenia społeczne pracownicy pobierającej zasiłek macierzyński?
Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób pobierających zasiłek macierzyński są finansowane w całości przez budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Oznacza to, że płatnik wylicza należne składki na ubezpieczenia oraz wykazuje je w odpowiednich dokumentach rozliczeniowych, ale nie dokonuje wpłaty tych składek na konto organu rentowego. Wysokość składek na te ubezpieczenia, wyrażona w procentach, wynosi: na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% podstawy wymiaru oraz na ubezpieczenie rentowe – od 1 stycznia 2008 r. 6,00% podstawy wymiaru.
Czy pracownica pobierająca zasiłek macierzyński podlega z tego tytułu ubezpieczeniu zdrowotnemu?
Osoby pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego podlegają w tym czasie obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu. Członkostwo w Narodowym Funduszu Zdrowia osoby podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego nie wygasa w okresie pobierania przez tę osobę zasiłków niestanowiących podstawy do naliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne (art. 67 ust. 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowych ze środków publicznych; Dz.U. nr 210, poz. 2135 ze zm.).
Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku pobierania przez pracownicę np. zasiłku opiekuńczego lub zasiłku chorobowego. Składka na ubezpieczenie zdrowotne od kwot wypłaconych zasiłków nie jest naliczana, natomiast pracownica podlega w tym okresie ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Autor: Monika Frączek, Jolanta Rawicka