W ostatnich czasach chyba każdy słyszał o „rozwodach kościelnych” i „unieważnieniu małżeństwa kościelnego”. Czy jest to w ogóle możliwe? A jeśli tak, to na jakich warunkach?
Już na początku omawiania tego tematu trzeba zwrócić uwagę na rzecz absolutnie podstawową. Mianowicie w Kościele katolickim nie ma rozwodów. Co więcej, prawo kanoniczne nie zna również instytucji unieważnienia małżeństwa. Natomiast prawodawca kościelny przewidział możliwość stwierdzenia nieważności małżeństwa i to właśnie zjawisko mylnie jest nazywane „rozwodem kościelnym” lub „unieważnieniem małżeństwa”.
Jaka jest różnica pomiędzy wymienionymi pojęciami? Zasadnicza, bowiem stwierdzenie nieważności małżeństwa polega na uznaniu związku za nieważny od chwili jego zawarcia. Rozwód natomiast to sytuacja, w której dochodzi do rozwiązania od momentu orzeczenia ważnie zawartego małżeństwa. Z kolei unieważnienie małżeństwa polega na uznaniu zawartego małżeństwa za nieważne od chwili wydania decyzji dotyczącej nieważności. W celu przypomnienia należy zwrócić uwagę, iż Kościele katolickim możliwe jest jedynie stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Kiedy małżeństwo może być nieważne? Odpowiedź na to pytanie zawarta została w Kodeksie Prawa Kanonicznego.
Zgodnie z jego dyspozycjami, nieważność małżeństwa wywołują:
1)przeszkody małżeńskie – brak wymaganego prawem wieku, impotencja, pozostawanie w zawartym wcześniej związku małżeńskim, różnica religii pomiędzy nupturientami, przyjęte wcześniej święcenia, złożenie wieczystego ślubu publicznego czystości w instytucie zakonnym, uprowadzenie kobiety, małżonkobójstwo, pokrewieństwo, powinowactwo, przyzwoitość publiczna oraz adopcja;
2)wady zgody małżeńskiej – brak wystarczającego używania rozumu, poważny brak rozeznania oceniającego, niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej, brak wystarczającej wiedzy o małżeństwie, błąd co do osoby lub istotnego jej przymiotu, podstęp, błąd odnoszący się do istotnych przymiotów małżeństwa, wiedza lub opinia o nieważności zawieranego małżeństwa, symulacja zgody małżeńskiej (całkowita lub częściowa), warunek, przymus oraz bojaźń;
3)brak formy kanonicznej.
W każdym z powyżej wymienionych przypadków stwierdzenie nieważności małżeństwa dokonuje się na drodze procesowej w kompetentnym sądzie kościelnym. Proces ten ma charakter pisemny i składa się z wielu czynności procesowych. Dlatego też, decydując się na wystąpienie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, warto skorzystać z pomocy prawnika-kanonisty, osoby, która swoją wiedzą oraz doświadczeniem będzie służyć w trakcie procesu.