Uważa się, że kolebką kawy jest Etiopia, a jej nazwa pochodzi od południowoetiopskiej prowincji – Kaffy.
Kawa jest dziś jednym z najczęściej spożywanych napojów na świecie. Szacuje się, że pod koniec XX wieku wypijano codziennie ok. 2,25 miliarda filiżanek! W świecie postępującego rozwoju i pościgu za lepszą jakością życia picie kawy jako środka pobudzającego znajduje swoje szczególne znaczenie. Wzrost spożycia tej powszechnie znanej używki przyczynił się do przeprowadzenia wielu badań naukowych dotyczących składu chemicznego i działania kawy na zdrowie człowieka. W artykule tym chcielibyśmy przybliżyć wartość odżywczą i żywieniową kawy, uwzględniając również jej niekorzystny wpływ na ludzki organizm.
Polecamy: Czy kawa bezkofeinowa jest zdrowsza od tradycyjnej?
Jednakże na początku przyjrzyjmy się składowi chemicznemu kawy. Zawartość związków w produkcie gotowym zależy od pochodzenia ziaren kawy, ich sposobu oczyszczania, rodzaju gleb, nasłonecznienia, oraz procesów technologicznych prowadzących do uzyskania środka przeznaczonego już do spożycia.
- Węglowodany – ziarna kawy zawierają ok. 40% węglowodanów, gdzie dominuje przede wszystkim sacharoza. Proces palenia powoduje obniżenie stężenia tych składników. Powstałe w wyniku produkcji kawy substancje cukrowe, po jej zaparzeniu pozostają w większości w fusach.
- Białka – ich zawartość określa się na poziomie ok. 13%. Podobnie jak w przypadku węglowodanów – proces produkcji kawy powoduje obniżenie ich ilości w gotowym produkcie. Wchodzą one w reakcje chemiczne z innymi substancjami powodując powstanie związków smakowo-zapachowych.
- Tłuszcze – zawartość waha się od 7-17%. Kawa zawiera przede wszystkim kwasy tłuszczowe takie, jak: kwas linolowy, oleinowy, stearynowy, palmitynowy, arachidowy, linolenowy.
- Kofeina – chyba najbardziej znany składnik kawy. Charakteryzuje się słabą rozpuszczalnością w wodzie i gorzkim smakiem i oczywiście – działaniem pobudzającym.
- Polifenole – ziarna kawy bogate są w kwasy fenolowe, głównie: kwas chlorogenowy, kawowy oraz ferulowy. Ich stężenie wynosi ok. 5-10%. Jednakże proces palenia kawy znacząco obniża ich zawartość w produkcie końcowym.
- Składniki mineralne – łączna suma związków mineralnych to ok. 4%. Dominują przede wszystkim: magnez, fosfor, wapń oraz potas.
- Witaminy – zarówno ziarna kawy jak i kawa palona zawierają witaminy z grupy B (ryboflawinę, niacynę, kwas pantotenowy), a także witaminę E i kwas foliowy.
- Woda – zielone ziarna kawy zawierają jej ok. 10-13%. Jednakże proces palenia redukuje jej ilość do 1%.
Znając już skład chemiczny kawy postaramy się teraz odpowiedzieć na zadane w tytule artykułu pytanie: czy kawa to produkt dla zdrowia czy przeciw naszemu zdrowiu?
Układ nerwowy
Spożycie kawy, a tym samym zawartej w niej kofeiny powoduje zwiększone wydzielanie neuroprzekaźników: serotoniny, GABA, noradrenaliny oraz adrenaliny. Wpływa to między innymi na usprawnienie procesów myślowych, zmniejszenie zmęczenia. Jednakże z drugiej strony utrudnia zasypianie. Dodatkowo zbyt wysokie spożycie kofeiny może być przyczyną szumu w uszach, zaburzeń w widzeniu, zbyt intensywnego pobudzenia psychoruchowego, czy też tachykardii.
Polecamy: Kawa rozpuszczalna - co naprawdę się w niej znajduje?
Układ sercowo-naczyniowy
Liczne badania naukowe dowiodły, że kofeina w dawce 250 mg/d powoduje wzrost sztywności tętnic, z czym wiąże się wzrost ciśnienia krwi. Jednakże stwierdzono również, że spożycie kawy w mniejszym stopniu wpływa na ciśnienie krwi, niż spożycie samej kofeiny. W kolejnych badaniach nie stwierdzono aby picie kawy było przyczyną powstawania nadciśnienia tętniczego.
Prowadzono również badania nad wpływem spożywanej kawy na profil lipidowy krwi. Przypuszcza się, że picie kawy niefiltrowanej może zwiększać stężenie cholesterolu całkowitego oraz „złego” cholesterolu LDL we krwi, zaś spożycie kawy filtrowanej nie wpływa znacząco na te parametry. Istnieje jednak również badanie które wskazuje, że regularne spożywanie kawy filtrowanej w ilości 600 ml powoduje wzrost cholesterolu.
Wykazano także, że picie ponad 6-10 filiżanek kawy dziennie powoduje znaczny wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Pewne różnice w wynikach badań mogą być podyktowane różnicami osobniczymi w tempie przemian kofeiny.
W tym miejscu należy również zaznaczyć, że kofeina bez problemu przenika przez barierę łożyskową oddziałując tym samym na rozwijający się płód. Skutkuje to wzrostem częstości tętna płodu, zmianą szybkości skurczów serca, a także zmniejszonym przepływem krwi przez łożysko. Dlatego też niewskazane jest spożywanie kawy przez kobiety ciężarne, a także kobiety karmiące.
Układ pokarmowy
Przeprowadzone badania dostarczyły informacji, że spożycie kofeiny w ilości 3,5 mg/kg masy ciała w znaczny sposób obniża napięcie dolnego zwieracza przełyku, co może być bezpośrednią przyczyną wystąpienia refluksu żołądkowo-przełykowego. Ponadto picie kawy wiąże się ze wzmożonym wydzielaniem soku żołądkowego, wzmagając tym samym objawy chorobowe u osób cierpiących na chorobę wrzodową.
Ryzyko powstania osteoporozy
Wiele wyników badań potwierdza, że kofeina zawarta w kawie zwiększa wydalanie wapnia z moczem. Jednoznacznie stwierdzono, że duże ilości spożywanej kawy są przyczyną znacznego zmniejszenia gęstości mineralnej kośćca. W 12-letnich badaniach dowiedziono także, że nawet picie 1 filiżanki kawy dziennie wpływa na zwiększone ryzyko złamań w obrębie stawów biodrowych aż o 69%. Sugeruje się, że duże spożycie kawy może wpływać niekorzystnie na rozwój zmian osteoporetycznych.
Cukrzyca
Dotychczas niejednoznacznie oceniono wpływ picia kawy na ryzyko powstania cukrzycy. Jednakże coraz więcej badań dowodzi, że spożycie kawy obniża wystąpienie
cukrzycy typu II. Efekt ten może być związany ze zwiększoną tolerancją na insulinę lub przyspieszonym metabolizmem glukozy wynikającym ze spożycia omawianej używki. Określono, że picie ok. 6 filiżanek kawy dziennie wiązało się, z 22% zmniejszeniem ryzyka rozwoju cukrzycy.
Zobacz także: Kawa na sposób afrykański
Nowotwory
Wyniki badań epidemiologicznych wskazują na związek spożycia kawy ze zmniejszeniem ryzyka zachorowania na nowotwory jelita grubego. Mechanizm ochronny wynika prawdopodobnie z zawartych w kawie związków takich, jak kafestol oraz kahweol, które hamują szkodliwe działanie kancerogenów. Należy jednakże także wspomnieć, że kawa jest źródłem rakotwórczego akrylamidu – spożycie powyżej 5 szklanek kawy dziennie może być jedną z przyczyn wystąpienia raka pęcherza moczowego.
Choroba Alzheimera i Parkinsona
W literaturze naukowej pojawia się coraz więcej przesłanek, że kawa może zapobiegać rozwojowi choroby Alzheimera oraz Parkinsona. Jednakże mechanizm ochronnego wpływu kawy na te choroby nie został jeszcze dobrze poznany.
Spożycie kawy stało się powszechne głównie za sprawą jej smaku i aromatu oraz właściwości neurostymulujących. Jednakże za tym produktem kryje się o wiele więcej aspektów zdrowotnych. Wciąż jest to „kontrowersyjny” napój, gdzie jednoznacznie trudno jest wskazać czy jest to produkt korzystny dla naszego zdrowia, czy też nie. Niemieckie normy określają dzienną dawkę kofeiny, która nie wywołuje skutków niepożądanych na poziomie poniżej 400 mg (200 ml kawy parzonej zawiera ok. 80-135 mg kofeiny).
W przypadku kobiet ciężarnych i karmiących – należy wyeliminować lub ograniczyć spożycie kawy.
Zobacz także: Kawa może być niskokaloryczna
