fot. Fotolia
Nietolerancje pokarmowe to liczne, utajone schorzenia, które objawiają się niewłaściwymi reakcjami organizmu na część produktów spożywczych. Szacuje się, że nawet 45% ogółu ludności powinno korzystać z różnych odmian diet eliminacyjnych, a jedną z jej popularniejszych odmian jest dieta bezglutenowa. Korzystają z niej celiakowcy oraz osoby z alergią pokarmową na to zbożowe białko. Pomagamy zdiagnozować te przypadłości i podpowiadamy, jak zdrowo z nimi żyć!
Celiakia czy uczulenie na gluten?
Dieta bezglutenowa należy do grona diet eliminacyjnych, które muszą być stosowane przez osoby cierpiące na jedną z dwóch nietolerancji pokarmowych: celiakię lub uczulenie na gluten. Nie należy natomiast mylić tych pojęć.
Alergia na gluten występuje relatywnie często. Jest to drugi najczęściej uczulający alergen znajdujący się w pokarmie (zaraz po mleku). Jak informuje Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, 10-25% osób z alergią pokarmową jest uczulonych na to białko, a taka przypadłość może zostać wykryta zarówno u dzieci, jak i dorosłych.
Choroba trzewna, zwana celiakią, to specyficzna odmiana nadwrażliwości na gliadynę – jedną z frakcji glutenu, znajdującą się m.in. w pszenicy, życie, jęczmieniu i owsie. Najłatwiej jest ją zdiagnozować wśród dzieci i w tym wieku jest ona najczęściej wykrywana. Nie znaczy to jednak, że dorośli na nią nie zapadają. Według badań nawet 1% populacji europejskiej może cierpieć na celiakię (S. Lohi 2007), która niszczy śluzówkę jelita, wpływa negatywnie na przyswajanie pokarmów i ogólne samopoczucie.
Jak sprawdzić, czy problemy zdrowotne mogą wynikać ze złej diety?
Zacznijmy od obserwacji symptomów. W przypadku alergii na gluten, objawy uczulenia dzielimy na dwie kategorie: natychmiastowe – występujące do godziny od spożycia pokarmu, i późne – dające oznaki po kilku godzinach, a nawet dwóch dniach.
Reakcje organizmu będą również zależne od wieku. Wśród dzieci najpopularniejszym objawem jest atopowe zapalenie skóry, rzadziej występują problemy pokarmowe (wymioty, biegunka) lub oddechowe (katar, skurcz oskrzeli). Dobrą wiadomością jest natomiast to, że większość dzieci wyrasta z takiego uczulenia.
W przypadku dorosłych konsekwencje wrażliwości na gliadynę mogą być poważniejsze. Często spotykane są formy pokrzywki i obrzęki naczynioruchowe, a także biegunka. Spożycie dużych ilości glutenu przez osobę uczuloną może doprowadzić nawet do wstrząsu anafilaktycznego. Alergia nie przemija równie szybko jak w przypadku dzieci, ale aby zaszły reakcje uczuleniowe, wymagane jest spożycie sporej dawki glutenu, czyli ok. 10 g.
Obserwacja objawów celiakii jest utrudniona przez wielość możliwych objawów i ich różne formy:
- Pełnoobjawowa. Występuje stosunkowo rzadko, głównie wśród dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych. Charakterystyczne objawy to :
- bóle i wzdęcia brzucha,
- biegunki tłuszczowe lub wodniste,
- utrata masy ciała, chudnięcie,
- zaburzenia rozwoju u dzieci.
- Skąpoobjawowa. Niebezpieczna ze względu na nielicznie ukazujące się objawy, a jednoczesne spustoszenie czynione w jelicie cienkim. Jest to najpopularniejsza odmiana celiakii, której lista najczęstszych objawów to:
- afty i wrzody w jamie ustnej (bardzo charakterystyczne),
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- podwyższony poziom cholesterolu,
- słabość szkliwa zębowego,
- ciągłe zmęczenie,
- zaburzenia neurologiczne (neuropatia obwodowa, ataksja, padaczka),
- uporczywe bóle głowy.
- Bezobjawowa. Ta forma choroby nie jest szkodliwa dla zdrowia, ale osoby w tym stadium powinny często badać swój układ trawienny. Są one bowiem w grupie podwyższonego zagrożenia zanikiem kosmków jelitowych.
Jak zdiagnozować problem?
W diagnozie obydwu przypadków choroby skuteczna jest czasowa eliminacja problematycznych potraw z diety i obserwacja zmian zarządzona przez lekarza.
Aby jednak jednoznacznie wyróżnić proste uczulenie od poważnej celiakii, przeprowadzane są testy na obecność przeciwciał przeciwko endomyzjum mięśni gładkich (EmA, występującemu w dwóch klasach IgA i IgG) lub przeciwko tranglutaminazie tkankowej (tTG), które nie występują w przypadku alergii na gluten.
Zobacz też: Jak rozpoznać produkty bezglutenowe?
Co jeść – bezglutenowe odpowiedniki produktów z glutenem
Na szczęście w dzisiejszych czasach w każdym mieście znajdziemy bezglutenowe odpowiedniki produktów z glutenem. Poznajemy je wraz z Arturem Muchą, specjalistą marki Incola, polskich produktów bezglutenowych.
Jako częste wyrzeczenie osób na diecie bezglutenowej wymienia się konieczność „odstawienia” makaronów, jednak, jak zapewnia nasz ekspert, zupełnie niesłusznie! Dostępne w powszechnej sprzedaży są makarony na bazie mąk bezglutenowych.
Najpopularniejsze spośród nich, kukurydziane i ryżowe, są bardzo smacznym i zdrowym zamiennikiem, oczywiście jeśli zakupimy towar wysokiej jakości bez zbędnych barwników i emulgatorów. Dobry makaron kukurydziany w żaden sposób nie odbiega smakiem od pszenicznego, a z łatwością można zakupić go w działach z bezglutenową żywnością lub w internecie. Nie zapominajmy też o bogatym wyborze kasz i ryżów, które są w pełni bezpieczne dla celiakowców.
Pieczywo jest podstawowym elementem diety wielu Polaków i nie inaczej musi być w przypadku osób unikających glutenu. Piekarnie sprzedają swoje bezglutenowe wypieki, które jednak mogą posiadać śladowe ilości tego białka. W większych sklepach dostępne są już pakowane pieczywa, które pochodzą od certyfikowanych producentów, a dzięki specjalnym opakowaniom zachowują dłużej swoją świeżość.
Ostatnimi „mitycznymi” artykułami z glutenem są mąki. Większość z nich powstaje z pszenicy, ale produkty bezglutenowe wnoszą wiele egzotyki do kuchni i pozwalają odkrywać nowe smaki.
Teff, kasztan, czy amarantus ze względu na swoje działania prozdrowotne bardzo dobrze sprawdzają się jako zastępstwo pszenicy, a są łatwo dostępne w sklepach i na stoiskach ze zdrową żywnością.
Celiakia i uczulenie na gluten to dwie przyczyny dla których niektórzy muszą rezygnować z żywności zawierającej gliadynę. Jeśli zauważycie wspomniane przez nas objawy, to warto zbadać się pod tym względem. Brak glutenu to jednak nie wyrok monotonnych posiłków i niedoborów w diecie. Produkty bez glutenu to często dobrze znane specjały z innych kontynentów, które nasza kultura zaczyna dopiero odkrywać. Celiakia to choroba, która poszerzyła kulinarne horyzonty już wielu osobom i nie jest dla nich ograniczeniem, ale inspiracją.
Zobacz też: Celiakia i dieta bezglutenowa – poradnik
Źródło: S. Lohi, I in.: Increasing prevalence of coeliac disease over time. Aliment Pharmacol Ther.,2007 ;26(9):1217-25.